Antoni (Chrapowicki)

Antoni

Aleksiej Chrapowicki
Pierwszy Hierarcha Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego poza granicami Rosji
Kraj działania	Jugosławia
Data urodzenia	17 marca 1863
Data i miejsce śmierci	10 sierpnia 1936 Belgrad
Miejsce pochówku	Nowy Cmentarz w Belgradzie↗
Pierwszy Hierarcha Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego poza granicami Rosji
Okres sprawowania	1924–1936
Wyznanie	prawosławne
Kościół	Rosyjski Kościół Prawosławny poza granicami Rosji
Śluby zakonne	1885
Chirotonia biskupia	1897

Antoni, imię świeckie Aleksiej Pawłowicz Chrapowicki (ur. 17 marca 1863, zm. 10 sierpnia 1936 w Belgradzie) – rosyjski biskup prawosławny, filozof i teolog, metropolita kijowski i halicki, jeden z twórców i pierwszy zwierzchnik Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego poza granicami Rosji.

Życiorys

Młodość i wczesna działalność

Urodził się w rodzinie szlacheckiej jako trzeci z czterech synów. Ukończył gimnazjum w Petersburgu, w czasie nauki uczestniczył jako wolny słuchacz w wykładach Władimira Sołowjowa i znał filozofię Fiodora Dostojewskiego. W 1881 rozpoczął studia w akademii duchownej w Petersburgu. Cztery lata później złożył śluby zakonne przed jej rektorem, biskupem Arseniuszem (Briancewem), i przyjął święcenia kapłańskie, przybierając imię Antoni.

Od 1886 wykładał homiletykę, liturgikę i prawo kanoniczne w seminarium duchownym w Chełmie. W 1888 uzyskał tytuł naukowy docenta i został inspektorem akademii petersburskiej. W 1890 otrzymał godność archimandryty i został rektorem Moskiewskiej Akademii Duchownej. W 1894 został przeniesiony na stanowisko rektora Kazańskiej Akademii Duchownej, które pełnił do 1900.

Biskup

Od 1897 łączył to stanowisko z godnością biskupa pomocniczego eparchii kazańskiej – biskupa czeboksarskiego, a następnie czystopolskiego. W 1900 został biskupem ufimskim i mienzelińskim, a dwa lata później – arcybiskupem wołyńskim i żytomierskim.

Działalność na Wołyniu. Zaangażowanie w akcję propagowania prawosławia w Galicji

Od 1903 prowadził korespondencję z greckokatolickim metropolitą Andrzejem Szeptyckim, w toku której obydwaj hierarchowie usiłowali przekonać się wzajemnie do dogmatycznych racji swoich wyznań^[1].

Z przekonania rosyjski nacjonalista^[2]; w 1905 współtworzył Związek Narodu Rosyjskiego, działając w jego wołyńskich strukturach. Podobnie jak cała organizacja wołyńska, angażował się w zwalczanie katolicyzmu na terenie swojej eparchii, występując przeciwko małżeństwom mieszanym prawosławno-katolickim i określając katolicyzm jako „duchową zarazę”. Twierdził, iż prawosławie od czasu zawarcia unii brzeskiej nieustannie pozostaje w stanie zagrożenia, zaś akt tolerancyjny z 1905 postrzegał jako narzędzie restytucji wpływów katolickich w Rosji^[3]. W 1907 odbył podróż do Galicji i na Bukowinę. W swoich publicznych wystąpieniach pod wpływem poczynionych wówczas obserwacji twierdził, iż wolność wyznania w Austro-Węgrzech jest pozorna, zaś prawosławni są poddawani prześladowaniom. Twierdził także, iż wyznawcy obrządku greckokatolickiego nie zdają sobie sprawy z różnicy między unią a prawosławiem i w rzeczywistości są tak samo prawosławni, jak mieszkańcy Wołynia. Apelował również o zintensyfikowanie rosyjskich wysiłków na rzecz propagowania prawosławia w Galicji^[4]. Działał na rzecz wspierania galicyjskich moskalofilów, był honorowym członkiem Galicyjsko-Russkiego Towarzystwa Dobroczynnego, w ramach którego występował z odczytami poświęconymi sytuacji wyznaniowej w Galicji^[5]. W 1913 zorganizował oddział Towarzystwa na Wołyniu i kierował jego pracami^[2]. Osobiście uczestniczył w rekrutacji młodych mężczyzn wyznania greckokatolickiego, którzy wyjeżdżali do rosyjskich seminariów duchownych, przyjmowali prawosławie i wracali do Galicji jako propagatorzy tego wyznania. Uzyskał również wsparcie finansowe rosyjskiego budżetu na ten cel. Wśród jego wychowanków byli czołowi agitatorzy moskalofilscy i prawosławni: ks. Maksym Sandowicz i ks. Ignacy Hudyma^[6].

Zainicjował budowę soboru Trójcy Świętej w kompleksie Ławry Poczajowskiej, chcąc, by jej obiekty wyraźniej nawiązywały do architektury staroruskiej^[7].

W polskiej prasie galicyjskiej Antoni (Chrapowicki) był przedstawiany jako człowiek „poniżający godność religii” z powodu całkowitego podporządkowania aktywności duszpasterskiej celom politycznym. Duchowny Kościoła katolickiego obrządku bizantyjsko-rosyjskiego Leonid Fiodorow zarzucał mu ogromną nienawiść wobec Polaków i katolików^[8].

W latach 1906–1907 (do rezygnacji na własne życzenie) był jednym z przedstawicieli duchowieństwa w Radzie Państwa. W 1911 został wyróżniony prawem noszenia brylantowego krzyża na kłobuku, rok później wszedł w skład Świętego Synodu. Ostatecznie w 1914 wyznaczony arcybiskupem charkowskim i achtyrskim. Jego przeniesienie z katedry wołyńskiej mogło być efektem interwencji dyplomacji austriackiej, która zażądała od Rosji powstrzymania działalności hierarchy, stale angażującego się w problemy galicyjskie^[9]. Po wycofaniu się armii rosyjskiej z Galicji w 1916 po dwuletniej okupacji wschodniej części regionu przyjmował na ziemi charkowskiej uchodźców galicyjskich, którzy przyjęli prawosławie w okresie okupacji rosyjskiej^[10].

Po obaleniu caratu

Po rewolucji lutowej na żądanie części duchowieństwa eparchialnego oraz nowych władz został zdjęty z dotychczasowej katedry i odesłany do monasteru w Wałaam. Do stolicy wrócił na Sobór Lokalny, rozpoczęty 15 sierpnia 1917, jako przedstawiciel kleru zakonnego Rosji, i został ponownie wybrany biskupem Charkowa. Był jednym z trzech kandydatów na patriarchę Moskwy i całej Rusi (ostatecznie godność tę objął Tichon (Bieławin)).

30 maja 1918 został przeniesiony na urząd metropolity kijowskiego i halickiego. Poparł ruch białych; w 1919 był faktycznym zwierzchnikiem struktur cerkiewnych tworzonych na ziemiach czasowo pozostających pod kontrolą armii Denikina. W 1920, w miarę klęsk białych na południu Rosji, wyjechał z Rosji do Aten, jednak wrócił jeszcze we wrześniu 1920 na prośbę gen. Wrangla. Razem z nim ewakuował się po zdobyciu Krymu przez Armię Czerwoną w listopadzie 1920, udając się do Serbii. Na soborze w Sremskich Karlovcach został wybrany pierwszym hierarchą Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego poza granicami Rosji.

Zwierzchnik Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego poza granicami Rosji

Zdecydowanie opowiadał się za czynnym zaangażowaniem prawosławnych po stronie Białych i w ruchu monarchistycznym. Krytykował politykę metropolity zachodnioeuropejskiego Eulogiusza, organizującego rosyjskich emigrantów wokół hasła apolityczności, oraz samego locum tenens tronu patriarszego Sergiusza (Stragorodskiego), gdy ten zdecydował się zrezygnować z czynnego oporu wobec władz ZSRR. W związku z tym 22 czerwca 1934 został zawieszony w czynnościach duchownych przez Rosyjski Kościół Prawosławny razem ze swoimi zwolennikami (tzw. „karlowczanie”). Do końca życia pozostał czynnym teologiem i publicystą, choć przez kilka ostatnich lat życia był już obłożnie chory.

Zmarł i został pochowany w Belgradzie. Jego następcą został jeden z jego najbliższych współpracowników, metropolita Anastazy (Gribanowski). Teksty metropolity Antoniego zebrał i opracował inny z jego współpracowników, biskup Nikon (Rklicki), który opracował również jego obszerną biografię^[11].

Przypisy

Bibliografia

• Włodzimierz Osadczy: Święta Ruś. Rozwój i oddziaływanie idei prawosławia w Galicji. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007. ISBN 978-83-227-2672-3.
• Biografia. [dostęp 2015-12-05]. (ros.).
• Biografia w serwisie poświęconym rosyjskiemu prawosławiu. [dostęp 2015-12-05]. (ros.).