Antoni IV (patriarcha Konstantynopola)

Antoni IV, gr. Αντώνιος Δ, Antōnios IV (zm. 1397 w Konstantynopolu) – patriarcha Konstantynopola od 12 stycznia 1389 do lipca 1390 i od marca 1391 do maja 1397^[1].

Życiorys

Pierwszy patriarchat

Do chwili wyboru Antoni był mnichem, prawdopodobnie w atoskim klasztorze Świętego Dionizego. Pod koniec panowania Jana V Paleologa zastąpił na tronie patriarszym Nila Kerameusa. Zaraz po wstąpieniu Antoniego na konstantynopolitańską katedrę zwołany w lutym 1389 r. synod potwierdził złożenie i ekskomunikowanie metropolity kijowskiego Pimena, zatwierdzając na czele Kościoła ruskiego świętego Cypriana. W tym samym roku Antoni przesłał wraz z wysłanym na Ruś Cyprianem list do nowogrodzian z zaleceniem podporządkowania się jurysdykcji metropolity kijowskiego. Nowogrodzianie nie posłuchali i w 1393 r. patriarcha zwrócił się do nich ponownie w tej samej sprawie. Jeszcze w 1389 r. Antoni posłał egzarchę Grzegorza do zajętych przez Osmanów zachodnich diecezji dla zebrania dochodów kościelnych. 14 kwietnia 1390 Jan VII Paleolog obalił przy pomocy Turków dziada Jana V, i zajął jego tron (kwiecień–wrzesień 1390), patriarchą w miejsce Antoniego został wówczas ponownie Makary (1390–1391)^[1].

Drugi patriarchat

Wkrótce po obaleniu Jana VII i objęciu władzy w państwie przez cesarza Manuela II (1391–1425), Antoni został przywrócony na stolicę patriarszą. W lutym 1392 r. patriarcha koronował cesarza i serbską księżniczkę Helenę Dragasz. Pod koniec XIV wieku Bizancjum w następstwie ekspansji Turków Osmańskich znalazło się w trudnej sytuacji politycznej. Antoni uczestniczył w organizowaniu pomocy Cesarstwu do walki z Turkami, próbował podnieść prestiż Konstantynopola, uważnie śledził sytuację w podległych mu eparchiach (w tym na Rusi i Wołoszczyźnie)^[1].

Dowiedziawszy się, że w Moskwie przestano wspominać podczas liturgii cesarza bizantyńskiego, Antoni wysłał do wielkiego księcia Wasyla I około 1393 r. list, w którym wyrzucał mu odmowę okazywania Konstantynopolowi należnej i starodawnej czci^[2] Pisał: „nie jest możliwe dla chrześcijan aby mieli kościół, a nie mieli cesarza”^[3]. Wspomnienie cesarza zostało przywrócone. W latach 90. XIV wieku Antoni udaremnił próbę zajęcia przez biskupa łuckiego Jana tronu metropolitalnego w Haliczu dzięki pomocy króla polskiego Władysława Jagiełły (1386–1434). Król (do 1392 r. zachowujący tytuł Wielkiego Księcia Litewskiego) wystąpił do patriarchy o zwołanie soboru w celu podjęcia rozmów na temat zjednoczenia Kościoła greckiego z Kościołem rzymskim, w czym poparł go metropolita Cyprian. W swojej odpowiedzi (1397) Antoni wskazał na nieodpowiednią porę dla realizacji podobnych zamierzeń i prosił polskiego króla o połączenie się z Zygmuntem Luksemburskim, królem Węgier, w celu odparcia Turków, podchodzących pod Konstantynopol^[1].

Dla rozstrzygania sporów Antoni wielokrotnie wysyłał swoich przedstawicieli na Wołoszczyznę (1395, 1397) oraz na Ruś (w 1393 r. arcybiskup Betlejem Michał rozstrzygnął kwestię przeniesienia Niżnego Nowogrodu i Gorodca z diecezji suzdalskiej pod bezpośrednią jurysdykcję metropolity). Specjalnym dekretem Antoni zatwierdził statut (Typikon) Góry Athos (1394). Około 1397 r. patriarcha napisał na Ruś do księcia Wasyla I i metropolity Cypriana, wzywając do okazania pomocy finansowej, w odpowiedzi do Konstantynopola została wysłana znaczna suma pieniędzy^[1].

Przypisy

Bibliografia

• P.I. Żaworonkow: Antonij IV (ros.). W: Prawosławnaja enciklopedia, Т. 2., s. 656 [on-line]. [dostęp 2012-12-07].
• G. Ostrogorski: Dzieje Bizancjum. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2008. ISBN 978-83-01-15268-0.