Antoni Karużas
| Państwo działania | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| profesor sztuki | |
| Specjalność: reżyseria muzyczna | |
| Alma Mater | Konserwatorium Muzyczne im. Mieczysława Karłowicza w Wilnie |
| Nauczyciel akademicki | |
| Uczelnia | |
| Okres zatrudn. | 1953–1986 |
| Instytucja | |
| Stanowisko | Reżyser muzyczny |
| Okres zatrudn. | 1953–1981 |
| Kierownik | |
| Katedra | |
| Okres spraw. | 1981–1984 |
| Poprzednik | Jan Szmańda |
| Następca | Halina Ciołkosz-Łupinowa |
| Odznaczenia | |
  | |
Antoni Karużas (ur. 26 czerwca 1911 w Nowogrodzie Wielkim, zm. 16 stycznia 1997 w Warszawie[1]) – polski muzyk, pianista, reżyser muzyczny, pionier reżyserii dźwięku jako dziedziny nauki i sztuki oraz w przemyśle fonograficznym.
Antoni Karużas współtworzył u jego początku Wydział Reżyserii Dźwięku Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina. W okresie swojej aktywności zawodowej był reżyserem muzycznym znaczącej części polskich wydawnictw fonograficznych zawierających muzykę poważną. Jego wychowankami jest wielu reżyserów dźwięku pracujących w kraju i za granicą.
Życiorys
Antoni Karużas przyszedł na świat w rodzinie Konstancji i Antoniego jako najmłodszy z piątki rodzeństwa. Po wybuchu wojny polsko-bolszewickiej jego rodzice byli przez kilka miesięcy aresztowani, co po wyjściu z więzienia było powodem ich decyzji o natychmiastowym wyjeździe do Polski. Osiedlili się w Wilnie, gdzie panowała w tym czasie epidemia tyfusu plamistego. Obydwoje rodziców Antoniego zmarło w krótkim czasie w kwarantannie, on sam z rodzeństwem znalazł się w sierocińcu. Uczył się w Gimnazjum im. Witolda Wielkiego w Wilnie. Mieszkał w internacie, gdzie podjął samodzielną naukę gry na fortepianie znajdującym się w placówce. Został zauważony i otoczony opieką pedagogiczną przez Konstantego Gałkowskiego, ucznia Nikołaja Rimskiego-Korsakowa[2].
W okresie nauki w gimnazjum Karużas stał się animatorem życia muzycznego szkoły. Zakładał zespoły kameralne, instrumentował, przygotowywał repertuar, programy, pisał recenzje, organizował koncerty i uczestniczył w nich jako pianista. Po ukończeniu gimnazjum rozpoczął studia w klasie fortepianu prof. Stanisława Szpinalskiego w Konserwatorium im. Mieczysława Karłowicza w Wilnie. Wstąpił też na Wydział Filologii Uniwersytetu Stefana Batorego, gdzie przerwał jednak edukację po dwóch latach z powodu trudnej sytuacji materialnej niepozwalającej na utrzymanie się na dwóch uczelniach. Jeszcze w trakcie nauki w konserwatorium w 1938 rozpoczął praktykę pedagogiczną jako asystent Szpinalskiego. Występował też z recitalami radiowymi, koncertował jako solista. Studia muzyczne ukończył w 1940, w tym samym roku ożenił się z Ireną Tuwińską, koleżanką z konserwatorium. Na krótko przed wybuchem powstania małżeństwo znalazło się w Warszawie. Po jego upadku byli więzieni w obozie koncentracyjnym[1].
Po wojnie Karużas zamieszkał z żoną w Krakowie. W tym czasie doznał kontuzji lewej ręki, co uniemożliwiło mu karierę pianistyczną. W krakowskiej prasie był sprawozdawcą i recenzentem muzycznym. W 1948 przeniósł się do Poznania, gdzie ponownie został asystentem prof. Szpinalskiego kształcącego w tamtejszej Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej. Prowadził też klasę fortepianu w średniej szkole muzycznej, był korepetytorem solistów Opery Poznańskiej[2].
W 1953 ponownie dołączył do prof. Szpinalskiego, który w międzyczasie został rektorem warszawskiej Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej (PWSM). Równocześnie rozpoczął pracę w Zakładzie Nagrań Dźwiękowych, niebawem przekształconym w Polskie Nagrania, jako reżyser muzyczny. Na uczelni z Januszem Urbańskim, Bohdanem Jankowskim i Marianem Rajewskim przedstawił projekt utworzenia wydziału kształcącego specjalistów sprawujących artystyczny nadzór nad procesem rejestracji dźwięku[3].
Wydział Reżyserii Muzycznej PWSM został otwarty w 1954 i stał się unikatową ówcześnie w skali światowej placówką kształcącą reżyserów muzycznych nie tylko w aspektach technicznych rejestracji ale przede wszystkim przekazującą wiedzę muzykologiczną i kształtującą ich artystyczną wrażliwość. Karużas przedstawiany jest jako twórca estetyki dzieła fonograficznego[1], uważany jest za tego, który doprowadził do traktowania fonografii jako dziedziny sztuki a reżysera muzycznego jako artysty, jej twórcy[4]. Zamysł reżyserski jest fonograficznym dookreśleniem zamysłu kompozytora i wykonawcy[5].
Według niego rolą reżysera muzycznego jest przekazanie muzykom-twórcom dzieła fonograficznego wskazówek interpretacyjnych wynikających z odmienności środowiska studia nagraniowego od miejsc publicznego wykonania dzieła muzycznego, takich jak sala koncertowa czy estrada. Jest nią też roztoczenie nad wykonawcami opieki w tym odmiennym środowisku i praca prowadząca do uzyskania wspólnie zamierzonego efektu artystycznego[2].
Na wydziale Karużas prowadził Sekcję Fonograficzną, później przekształconą w specjalność Reżyseria Muzyczna. Wykładał reżyserię muzyczną, fonograficzną analizę partytury, analizę obrazu fonograficznego, podstawy reżyserii muzycznej. Prowadził seminarium nagrań dyplomowych[1]. Był członkiem Katedry Reżyserii Muzycznej wydziału od jej powstania w 1961, był kierownikiem przemianowanej później, analogicznie do nazwy wydziału, Katedry Realizacji Dźwięku Akademii Muzycznej im. F. Chopina w latach 1981-1984[6]. W latach 1972-1977 kierował też działającym w tym okresie przy Wydziale Reżyserii Dźwięku trzyletnim Zaocznym Wyższym Studium Realizacji Dźwięku. Słuchacze kierowani przez Komitet do spraw Radia i Telewizji rekrutowali się spośród realizatorów dźwięku pracujących w publikatorach radiokomitetu. Studenci otrzymywali kompendium wiedzy potrzebnej przy realizacji nagrań, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień muzycznych i najnowszych technologii[7]. Studium ukończyły trzy roczniki absolwentów[8]. Był promotorem 75 dyplomantów (spośród 470 absolwentów wydziału do 2015) pracujących później w zawodzie w Polsce, wielu krajach Europy i świata. Wykształcił też znaczącą część późniejszej kadry pedagogicznej wydziału. Przeszedł na emeryturę w 1986[1][9].
W Polskich Nagraniach Karużas pracował do 1981. Współpracował także z zagranicznymi firmami fonograficznymi (RCA, Deutsche Grammophon, Telefunken, Teldec, Philips, EMI, CRI)[1]. Był reżyserem nagrań, które ukazały się na setkach płyt zawierających polskie wykonania dzieł muzyki poważnej i krajową muzykę współczesną, ale również muzykę ludową, baśnie, kolędy, jazz (również z serii Polish Jazz) i muzykę rozrywkową[10]. W polskiej popkulturze ważne są m.in. wielokrotnie wznawiane albumy Ewa Demarczyk śpiewa piosenki Zygmunta Koniecznego (Polskie Nagrania Muza SXL 0138, 1967)[11] i Stan Getz w Polsce (Polskie Nagrania Muza L 0329, 1960)[12][13], których sesje nagraniowe reżyserował.
Prof. Antoni Karużas był członkiem Polskiej Rady Muzycznej. Był odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1969) i Medalem Komisji Edukacji Narodowej[1]. Jest pochowany na Cmentarzu Powązkowskim (kwatera 2-5-24)[14].
Ważniejsze nagrody i wyróżnienia[1]
- Grand Prix Académie du Disque Lyrique i plakieta Orphée d'Or, Paryż 1967, za nagranie Pasji wg św. Łukasza Krzysztofa Pendereckiego (Penderecki – Passio et mors domini nostri Jesu Christi secundum Lucam, Philips 802 771-72 LY / Polskie Nagrania Muza SXL 0325-0326[15]);
- Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia, 1967;
- Grand Prix Académie Charles-Cros, Paryż 1970, za nagranie opery Karola Szymanowskiego Król Roger (Karol Szymanowski – King Roger, Polskie Nagrania Muza STXL 0250-0251[16]);
- Międzynarodowa Trybuna Kompozytorów UNESCO, 1971, wyróżnienie za nagranie Swinging Music Kazimierza Serockiego (w: Music Workshop – Polish Avant-Garde Music, Polskie Nagrania Muza SXL 0573[17]);
- Nagroda Ministra Kultury i Sztuki II stopnia (zespołowo), 1972;
- Grand Prix Académie Charles-Cros, Paryż 1974, za nagranie Jutrzni Krzysztofa Pendereckiego (Krzysztof Penderecki – Jutrznia - Utrenja, Polskie Nagrania Muza SX 889-890 / Philips 6500 558[18]).
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b c d e f g h Karużas, Antoni - Osoby. bibliotekapiosenki.pl. [dostęp 2021-05-24]. (pol.).
- ↑ a b c d Anna Skulska: Prof. Antoni Karużas – wspomnienie. [w:] Słowa po zmroku - Dwójka [on-line]. polskieradio.pl, 2011-11-07. [dostęp 2021-05-24]. (pol.).
- ↑ Ciołkosz i in. 2015 ↓, s. 5.
- ↑ Ciołkosz i in. 2015 ↓, s. 6.
- ↑ a b Katarzyna Rakowiecka-Rojsza: Nagrania muzyki nowej. Wprowadzenie [skrypt]. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina, s. 4, 9.
- ↑ Ciołkosz i in. 2015 ↓, s. 15.
- ↑ Ciołkosz i in. 2015 ↓, s. 9.
- ↑ Ciołkosz i in. 2015 ↓, s. 41.
- ↑ Ciołkosz i in. 2015 ↓, s. 33-40.
- ↑ Antoni Karużas | Discogaphy. discogs.com. [dostęp 2021-05-24]. (ang.).
- ↑ Ewa Demarczyk śpiewa piosenki Zygmunta Koniecznego. discogs.com. [dostęp 2021-05-24]. (ang.).
- ↑ Stan Getz. muzeumjazzu.pl. [dostęp 2021-05-24]. (ang.).
- ↑ Stan Getz w Polsce. discogs.com. [dostęp 2021-05-24]. (ang.).
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: ANTONI KARUŻAS, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [online] [dostęp 2021-05-24].
- ↑ Penderecki – Passio et mors domini nostri Jesu Christi secundum Lucam. discogs.com. [dostęp 2021-05-24]. (ang.).
- ↑ Karol Szymanowski – King Roger. discogs.com. [dostęp 2021-05-24]. (ang.).
- ↑ Music Workshop – Polish Avant-Garde Music. discogs.com. [dostęp 2021-05-24]. (ang.).
- ↑ Krzysztof Penderecki – Jutrznia - Utrenja. discogs.com. [dostęp 2021-05-24]. (ang.).
Bibliografia
- Halina Ciołkosz, Małgorzata Lewandowska, Andrzej Lupa, Andrzej Miśkiewicz, Krzysztof Szlifirski: Sztuka dźwięku... Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina. Wydział Reżyserii Dźwięku. Krzysztof Kuraszkiewicz [red.]. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina, 2015. ISBN 978-83-61489-65-8.
