Antoni Kasztelan

Antoni Kasztelan

Antoni Kasztelan, 1934
kapitan administracji
Data i miejsce urodzenia	27 kwietnia 1896 Gryżyna
Data i miejsce śmierci	14 grudnia 1942 Królewiec
Przebieg służby
Lata służby	od 1916
Siły zbrojne	Armia Cesarstwa Niemieckiego Wojsko Polskie
Formacja	Armia Wielkopolska
Jednostki	49 Huculski Pułk Strzelców Baonu Podchorążych Rezerwy Piechoty Nr 10 1 Morski Batalion Strzelców Samodzielny Referat Informacyjny Dowództwa Floty
Stanowiska	adiutant batalionu dowódca kompanii referent
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa powstanie wielkopolskie wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa kampania wrześniowa Obrona Wybrzeża
Odznaczenia

Antoni Kasztelan (ur. 27 kwietnia 1896 w Gryżynie, zm. 14 grudnia 1942 w Królewcu) – kapitan administracji Wojska Polskiego, żołnierz Armii Cesarstwa Niemieckiego w czasie I wojny światowej, powstaniec wielkopolski i uczestnik wojny z bolszewikami. W trakcie kampanii wrześniowej w 1939 kierował kontrwywiadem Obrony Wybrzeża. Został stracony w niewoli niemieckiej.

Życiorys

Antoni Kasztelan był synem Pawła i Agnieszki z Dudziaków. Często zmieniał szkoły, ponieważ usuwano go za kolportowanie polskojęzycznych książek oraz współpracę z polskimi kółkami harcerskimi i sportowymi. Ostatecznie w 1915 roku ukończył gimnazjum w Kościanie. W 1916 roku został wcielony do armii niemieckiej i otrzymał przydział do artylerii. Na froncie walczył w szeregach 5 Dolnośląskiego pułku artylerii ciężkiej z Głogowa. W trakcie działań wojennych był dwukrotnie ranny, w tym ciężko pod Verdun^[1].

Po I wojnie światowej powrócił do Wielkopolski i w 1919 brał udział w tamtejszym powstaniu, a po jego zakończeniu służył w 6 pułku Strzelców Wielkopolskich. Pod koniec 1919 został przyjęty do Wielkopolskiej Szkoły Podchorążych Piechoty w Poznaniu. W 1920 roku został mianowany podporucznikiem w korpusie oficerów piechoty. W tym czasie cały swój majątek (wart około 20 tys. marek) ofiarował Skarbowi Państwa. W czasie wojny z bolszewikami został ciężko ranny pod Mławą^[2].

Dekretem Wodza Naczelnego L. 2670 z 1 marca 1921 r., jako absolwent 2 klasy Wielkopolskiej Szkoły Podchorążych Piechoty, został mianowany podporucznikiem w piechocie - z dniem 1 listopada 1920 roku i 46. lokatą. W tym okresie pozostawał w dyspozycji Naczelnego Dowództwa^[3].

Od 1921 pełnił służbę w 49 pułku piechoty Strzelców Kresowych w Kołomyi^[4]. Na stopień porucznika awansowany został ze starszeństwem z dniem 1 maja 1921 roku w korpusie oficerów piechoty. 26 marca 1931 roku został przeniesiony do baonu podchorążych rezerwy piechoty nr 10 w Gródku Jagiellońskim na stanowisko dowódcy kompanii^[5]. 23 października 1931 roku ogłoszono jego przeniesienie do 1 Morskiego Batalionu Strzelców w Wejherowie^[6][7][8][9]. Początkowo pełnił służbę na stanowisku adiutanta batalionu, a następnie dowódcy kompanii^[10]. 4 lipca 1935 roku ogłoszono jego przeniesienie do Dowództwa Floty w Gdyni^[11]. Został przydzielony do Samodzielnego Referatu Informacyjnego Dowództwa Floty na stanowisko referenta. Na tym stanowisku służbowym zasłużył się w wykrywaniu niemieckich szpiegów działających na Wybrzeżu, zwłaszcza Gdyni^[12]. W 1936 roku został awansowany na kapitana w korpusie oficerów piechoty. W 1937 roku otrzymał pozwolenie na noszenie munduru oficera marynarki^[10]. Zgodnie z pragmatyką oficerską, po osiągnięciu wieku 42 lat, został przeniesiony z korpusu oficerów piechoty do grupy administracyjnej korpusu oficerów administracji^[13].

W kampanii wrześniowej 1939 pełnił obowiązki szefa kontrwywiadu w Dowództwie Obrony Wybrzeża. Wziął udział w obronie Helu. 1 października kontradmirał Józef Unrug delegował go razem z komandorem Marianem Majewskim na rokowania kapitulacyjne w sopockim Grand Hotelu z dowódcą Wehrmachtu w Zatoce Gdańskiej, generałem lotnictwa Leonardem Kaupischem^[14].

Po kapitulacji 2 października dostał się do niewoli i został skierowany do Oflagu X B Nienburg. Na początku listopada 1939 roku został przewieziony do gdańskiego Gestapo, gdzie był przesłuchiwany w sprawie rzekomych przestępstw przeciwko III Rzeszy i jej obywateli względnie osób narodowości niemieckiej. Po wykonaniu czynności śledczych został skierowany do Oflagu X A Itzehoe, a w połowie maja 1940 roku do Stalagu XX A w Biskupiej Górce. W lipcu 1940 roku został „zwolniony” z niewoli i wbrew konwencji genewskiej oddany w ręce Gestapo^[15]. W śledztwie był bity i torturowany. 4 lutego 1941 roku został ujęty w ewidencji obozu koncentracyjnego Stutthof pod numerem 10433. W obozie włączył się do działalności konspiracyjnej. Od końca 1941 był więziony w Gdańsku. 12 stycznia 1942 sąd specjalny w Gdańsku wydał wyrok skazujący go na czterokrotną karę śmierci za działanie na szkodę państwa niemieckiego. W czerwcu 1942 roku został przewieziony do więzienia „Neubau” w Królewcu i umieszczony w celi śmierci. 14 grudnia 1942 roku został zgilotynowany^[16].

Niemcy przekazali ciało Instytutowi Anatomii Uniwersytetu Królewieckiego^[17]. Symboliczny grób znajduje się na Cmentarzu Witomińskim w Gdyni (kwatera 1-3-3)^[18].

Symboliczny grób Antoniego Kasztelana na Cmentarzu Witomińskim

Rodzina

Od 1921 Antoni Kasztelan był żonaty z Marią, zmarłą w 1993. Mieli czworo dzieci: Stanisława (ur. 1923) – żołnierza Armii Krajowej, Zygmunta (1926–2013) – żołnierza Armii Krajowej, absolwenta Akademii Medycznej w Gdańsku i lekarza urologa^[19], oraz Marię (ur. 1934) – absolwentkę Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Trzecie z kolei dziecko, Danuta, zmarło we wczesnych latach dzieciństwa i jest pochowane na Starym Cmentarzu w Wejherowie. Obok jej nagrobka znajduje się symboliczna tablica upamiętniająca Antoniego Kasztelana.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, 14 września 2010)^[20][21]
• Medal Niepodległości (16 marca 1933)^[22]
• Srebrny Krzyż Zasługi (18 marca 1929)^[23]
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
• Wielkopolski Krzyż Powstańczy (pośmiertnie, 20 grudnia 1957)^[24]
• Odznaka za Rany i Kontuzje
• Krzyż Żelazny II Klasy (Cesarstwo Niemieckie)^[10]

Upamiętnienie

Pamięci kapitana Kasztelana poświęcono tablice na Cmentarzu Starym w Wejherowie oraz w kościele Najświętszej Marii Panny w Gdyni.

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Lista starszeństwa oficerów zawodowych piechoty 1 lipca 1933. Warszawa: Przegląd Piechoty, 1933.
• Lista starszeństwa oficerów zawodowych piechoty. 5 czerwiec 1935. Dodatek bezpłatny dla prenumeratorów „Przeglądu Piechoty”. Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa, 1935. [dostęp 2016-06-05].
• Jerzy Pertek: Mała flota wielka duchem. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1989. ISBN 83-210-0697-3.
• Julian Czerwiński, Małgorzata Czerwińska, Maria Babnis, Alfons Jankowski, Jan Sawicki: Kadry Morskie Rzeczypospolitej. Tom II. Polska Marynarka Wojenna. Część I. Korpus oficerów 1918–1947, Wyższa Szkoła Morska Gdynia 1996, ISBN 83-86703-50-4.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik Oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Małgorzata Sokołowska: Antoni Kasztelan. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2022, seria: Bohaterowie Niepodległej. ISBN 978-83-8229-420-0.