Antoni Kocjan

Antoni Kocjan
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

12 sierpnia 1902
Skalskie, Królestwo Polskie

Data i miejsce śmierci

13 sierpnia 1944
Warszawa, Polska pod okupacją III Rzeszy

Zawód, zajęcie

konstruktor

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Srebrny Krzyż Zasługi
Antoni Kocjan jako więzień KL Auschwitz 1940
(c) FOTO:FORTEPAN / Vojnich Pál, CC BY-SA 3.0
Orlik 2 przygotowany do startu

Antoni Kocjan (ur. 12 sierpnia 1902 we wsi Skalskie, zm. 13 sierpnia 1944 w Warszawie) – polski inżynier, konstruktor lotniczy szybowców, współpracownik wywiadu AK.

Życiorys

Syn Michała Kocjana i Franciszki Żurowskiej, urodzony we wsi Skalskie (obecnie dzielnica Olkusza)[1]. Po ukończeniu w 1916 r. szkoły powszechnej, rozpoczął naukę w Gimnazjum im. Kazimierza Wielkiego w Olkuszu. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. W 1923 r. zdał maturę, a następnie studiował na Politechnice Warszawskiej na wydziale elektrycznym i lotniczym i w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Zawarł związek małżeński z Elżbietą Zanussi 30 listopada 1929 roku w Warszawie. Podczas studiów był aktywnym członkiem Sekcji Lotniczej Koła Mechaników Studentów Politechniki Warszawskiej. Nadzorował powstawanie wszystkich samolotów sportowych, jakie powstały w Sekcji (JD-2, WR-1, SP-1), ściśle współpracował z kolegami, którzy później stworzyli Zespół RWD. W 1929 roku ukończył kurs pilotażu i w 1930 zdobył II nagrodę na Zawodach Młodych Pilotów (pierwszej nie przyznano). Później uczestniczył w biciu rekordów wysokości na samolotach RWD-2 i RWD-7.

To ogromne zaangażowanie w pracę w Sekcji Lotniczej spowodowało, iż uzyskał tytuł inżyniera[1] – podobnie jak wielu innych ówczesnych konstruktorów (Jerzy Dąbrowski, Bronisław Żurakowski, Tadeusz Chyliński i inni). W 1931 roku skonstruował swój pierwszy szybowiec szkolno-przejściowy „Czajka”, budowany następnie w serii w kilku odmianach.

W 1932 Kocjan został głównym konstruktorem Warsztatów Szybowcowych na Polu Mokotowskim w Warszawie. Tu, w bardzo skromnych warunkach, opracował wiele doskonałych szybowców. Poprzez szybowiec szkolny „Wrona”, następnie w 1933 szybowiec treningowo-wyczynowy Komar. Te trzy udane szybowce, oraz ich ulepszone wersje „Czajka-bis”, „Wrona-bis” i „Komar-bis”, były budowane w Polsce w dużej serii, a także w mniejszej ilości na licencji za granicą, m.in. w Estonii, Finlandii, Jugosławii, Bułgarii i Palestynie. W 1934 roku opracował szybowiec treningowy „Sroka”, zbudowany również w znacznej ilości. W 1935 roku opracował szybowiec akrobacyjny „Sokół”, zbudowany w niewielkiej ilości, a w 1936, z inż. Szczepanem Grzeszczykiem, dwumiejscowy szybowiec wyczynowy „Mewa”. W 1937 roku powstał najbardziej znany jednomiejscowy wyczynowy szybowiec „Orlik” konstrukcji Kocjana. Jego wersja „Orlik 3” zajęła w 1939 drugie miejsce w konkursie na standardowy szybowiec przewidywanych Letnich Igrzysk Olimpijskich 1940 roku, a na zmodyfikowanym „Orliku 2” w latach 1948–1949 odnosił sukcesy oraz ustanowił światowy rekord wysokości 9600 m amerykański szybownik Paul McCready. W 1937 inż. Kocjan zaprojektował ponadto motoszybowiec „Bąk”, zbudowany w serii ok. 10 sztuk.

Konstrukcje Antoniego Kocjana stanowiły podstawę polskiego szkolnictwa szybowcowego przed II wojną światową i miały znaczny udział w polskim sporcie szybowcowym, będąc wysoce udanymi konstrukcjami. Na podstawie dokumentacji technicznej szybowca przechowanej przez Elżbietę Kocjanową wznowiono produkcję „Komara” w 1949 r. jako IS-B Komar.

Wybuch II wojny światowej zastał Kocjana w Warszawie. Zgodnie z rozkazem, ewakuował się do Lublina, gdzie miał podjąć pracę w lotniczych warsztatach remontowych. Tam został kontuzjowany odłamkiem bomby podczas nalotu. W pierwszych dniach października, Kocjan wraz z żoną Elżbietą wrócił do Warszawy. Po klęsce Polski w kampanii wrześniowej został żołnierzem ZWZ, a następnie Armii Krajowej. Należał do głęboko zakonspirowanej organizacji wywiadowczej „Muszkieterzy”, powstałej na przełomie października i listopada 1939 roku. 19 września 1940 roku zatrzymany w łapance na ulicach Warszawy, został wywieziony do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz (nr 4267), z którego jednak został zwolniony po 10 miesiącach. Cechował się dużą śmiałością w planowaniu działań polskiego ruchu oporu, odwagą i przebiegłością. Widać to było szczególnie w akcjach związanych z organizacją konspiracyjnej produkcji broni, Antoni Kocjan na podstawie fałszywych dokumentów zamawiał części do broni dla AK w niemieckich warsztatach. W podziemiach jego warsztatów szybowcowych (w rejonie skrzyżowania ul. Wawelskiej i al. Niepodległości) działała drukarnia W-4 Tajnych Wojskowych Zakładów Wydawniczych, wykryta przez Niemców 1 czerwca 1944[2]. Wniósł duży wkład w rozpoznanie niemieckiego ośrodka badań rakietowych w Peenemünde oraz rozpracowanie wywiadowcze pocisków rakietowych V-2. Części V-2 i własne analizy miał dostarczyć do Londynu w ramach operacji „Most III”.

2 czerwca 1944 roku został wraz z żoną przypadkowo aresztowany i uwięziony na Pawiaku. Był torturowany przez Gestapo w al. Szucha 25[3]. Zamordowany 13 sierpnia 1944 r. w grupie czterdziestu ostatnich więźniów Pawiaka.

Ordery i odznaczenia

Upamiętnienie

Zrekonstruowany dom, miejsce narodzenia Antoniego Kocjana, obecnie muzeum
  • Na warszawskim Bemowie znajduje się ulica Antoniego Kocjana[7].
  • W miejscowości Kiełpin, gmina Łomianki, znajduje się ulica Inżyniera Antoniego Kocjana.
  • Imię Antoniego Kocjana nosi Zespół Szkół nr 3 w Olkuszu[8], a także ulica na olkuskim osiedlu Czarna Góra[9].
  • Nazwisko Antoniego Kocjana jako jednego z dwóch kierowników akcji V1 i V2 zostało umieszczone na pomniku znajdującym przed gmachem Wydziału Elektroniki i Technik Informacyjnych Politechniki Warszawskiej[10].
  • W 2014 roku na wzgórzu zamkowym w Rabsztynie została zrekonstruowana z użyciem oryginalnych elementów „Chata Kocjana”, dom w którym urodził się Antoni Kocjan. W budynku znajduje się ekspozycja poświęcona życiu konstruktora oraz ekspozycja etnograficzna[11].
  • Polskie Stowarzyszenie Motoszybowcowe przyjęło imię Antoniego Kocjana[12].
  • Losom Antoniego Kocjana jest poświęcony film dokumentalny Antoni Kocjan. Człowiek, który zatrzymał rakiety V z 2020 roku (reż. Małgorzata Walczak i Marek Tomasz Pawłowski)[13].

Przypisy

  1. a b Naukowcy i inżynierowie polscy w walce z Niemcami 1939–1945: Antoni Kocjan, www.1944.pl [dostęp 2022-08-26] (pol.).
  2. Władysław Bartoszewski: 1859 dni Warszawy. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2008, s. 682. ISBN 978-83-240-1057-8.
  3. Przesłuchania. W: Mauzoleum Walki i Męczeństwa [on-line]. muzeum-niepodleglosci.pl. [dostęp 2013-03-15].
  4. Patron: Antoni Kocjan. Polskie Stowarzyszenie Motoszybowcowe im. Antoniego Kocjana. [dostęp 2012-11-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-05)].
  5. Historyk odkrył nazwisko więźnia Auschwitz. To bohater AK, Wyborcza.pl, 11 stycznia 2013 [dostęp 2013-01-11] [zarchiwizowane z adresu 2013-01-14].
  6. M.P. z 1933 r. nr 259, poz. 279 „za zasługi na polu prac konstrukcyjnych w Lotnictwie”
  7. Kiełpin, Kocjana Antoniego, inż., Ulica, Targeo [dostęp 2021-10-14].
  8. Zespół Szkół nr 3 im. Antoniego Kocjana w Olkuszu. zskocjan.pl. [dostęp 2021-05-22].
  9. Sołectwa i Osiedla. umig.olkusz.pl. [dostęp 2021-05-22].
  10. Irena Grzesiuk-Olszewska: Warszawska rzeźba pomnikowa. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003, s. 175. ISBN 83-88973-59-2.
  11. Jacek Sypień, Antoni Kocjan Olkuszanin, który wygrał wojnę, Miejski Ośrodek Kultury w Olkuszu.
  12. Patron: Antoni KOCJAN. motoszybowce.pl, 3 maja 2011. [dostęp 2017-12-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-12-02)].
  13. Antoni Kocjan. Człowiek, który zatrzymał rakiety V. filmpolski.pl. [dostęp 2021-05-22].

Bibliografia

  • Halszka Szołdrska, Lotnictwo Podziemia, czyli dzieje Wydziału Lotniczego KG AK, Warszawa 1986 WKiŁ.
  • Roman Buczek, Muszkieterowie, Toronto 1985.
  • Jacek Drost: Antoni Kocjan – tajemniczy więzień KL Auschwitz nr 4267. Dziennik Zachodni, 26 stycznia 2013. [dostęp 2013-01-26].
  • Bogusław Szwedo, Na bieżni i w okopach. Sportowcy odznaczeni Orderem Wojennym Virtuti Militari 1914–1921, 1939–1945, Rzeszów: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Oddział, 2011, ISBN 978-83-7629-274-8, OCLC 802794624.
  • PAP: Historyk odkrył nazwisko więźnia Auschwitz. To bohater AK. wyborcza.pl, 11 stycznia 2013. [dostęp 2013-01-11].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Antoni Kocjan.jpg
Antoni Kocjan (1902-1944) – polski konstruktor lotniczy, członek Armii Krajowej. Pomógł rozwikłać tajemnice niemieckich rakiet V-2. Aresztowany przez Gestapo w czerwcu 1944, rozstrzelany dwa miesiące później w Warszawie.
Antoni Kocjan KL Auschwitz.jpg
Antoni Kocjan (1902 – 1944) - Polish glider constructor and a contributor to the intelligence services of the Polish Home Army during World War II. Here in Nazi-Germany Concentration Camp KL Auschwitz 1940
Chatka kocjana.jpg
Autor: Felis domestica, Licencja: CC BY-SA 4.0
Reconstructed house in which Antoni Kocjan was born, currently museum
Bezmiechowa vitorlázórepülőtér, 1939. Fortepan 31117.jpg
(c) FOTO:FORTEPAN / Vojnich Pál, CC BY-SA 3.0
A Warsztaty Szybowcowe Orlik II (English: Glider Workshop Dove), also known as the Kocjan Orlik II waiting for a launch, towed by an RWD 8 glider-tug