Antoni Krzyżanowski

Antoni Krzyżanowski
Data i miejsce urodzenia	23 października 1808 Poznań
Data i miejsce śmierci	21 stycznia 1895 Poznań
Miejsce spoczynku	Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan
Zawód, zajęcie	cieśla
Miejsce zamieszkania	Poznań
Rodzice	Wincenty Magdalena z Gayzlerów
Małżeństwo	Marianna z Ciszewskich[1]
Dzieci	Kazimiera, Katarzyna (żona Napoleona Urbanowskiego), Tadeusz, Stanisław, Józef, Barbara[1]
Krewni i powinowaci	bracia: Józef, Jan

Kantor Krzyżanowskiego na Garbarach

Pałac w Pakosławiu

Fabryka Michalski & Krzyżanowski przy ul. Piaskowej

Antoni Krzyżanowski (ur. 23 października 1808 w Poznaniu, zm. 21 stycznia 1895 tamże) – cieśla, budowniczy, przedsiębiorca, społecznik, działacz niepodległościowy.

Wykształcenie

Ukończył gimnazjum w Poznaniu, następnie kontynuował naukę na Akademii Budownictwa w Berlinie. Za postępy w nauce otrzymał nagrodę. Z niewyjaśnionych przyczyn studiów nie ukończył^[2]. W Kórniku rozpoczął naukę miernictwa. Kierował produkcją (w Warszawie) oraz naprawą (w Modlinie) broni podczas powstania listopadowego w 1835. Po powstaniu listopadowym rozpoczął naukę ciesielstwa w Poznaniu, którą ukończył egzaminem na mistrza w 1835.

Podczas dwuletniej podróży po Europie spotykał się z budowniczymi i projektantami (m.in. z Franciszkiem Lancim), pracował w cesarskim biurze budowy mostów w Wiedniu, odwiedził Lombardię, Szwajcarię, Niemcy i Holandię.

Budowle

Po powrocie do Poznania współpracował z Ernstem Steudenerem i Augustem Sollerem. Zrealizował w zakresie prac ciesielskich takie inwestycje jak:

• dom dla dyrektora Zakładu Psychiatrycznego w Owińskach,
• siedziba Ziemstwa Kredytowego,
• kościół św. Piotra.

Wraz z Ernstem Steudenerem nadzorował prace przy budowie Hotelu Bazar w Poznaniu.

Otrzymywał zlecenia na projekty i realizacje budynków, np.:

• dwór w Pakosławiu (zlecenie od Emilii Sczanieckiej),
• dwór w Posadowie (zlecenie od Antoniego Łąckiego),
• Hotel Francuski (1857–1858),
• kamienica przy pl. Wiosny Ludów,
• odbudowa kościoła i budowa klasztoru we Wronkach.

Był powoływany na posiedzenia Komisji Wykonawczej (Towarzystwo Akcyjne do Budowy Teatru Polskiego) w 1871 oraz Komisji Budowlanej (gmach biblioteki i muzeum Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk). Ligia Wilkowa, historyk sztuki, przypisuje mu wykonanie płyt epitafijnych arcybiskupa Teofila Wolickiego i ks. Jana Korytowskiego w poznańskiej katedrze oraz kolumny z orłem dla fontanny przy Zielonych Ogródkach, jak również płyty pamiątkowej na pamiątkę Odsieczy Wiedeńskiej na gmachu PTPN^[3].

Zakład

Był przedsiębiorcą produkującym elementy ozdobne fasad i wnętrz budynków. Posiadał zakład na Małych Garbarach (odlewnia oraz wyrób materiałów instalacyjnych m.in. rur wodociągowych i gazowych) oraz przy ul. Piaskowej (piece wapienne). Przypisuje się Krzyżanowskiemu wykonanie płyt epitafijnych arcybiskupa Teofila Wolickiego i ks. Jana Korytowskiego w katedrze poznańskiej oraz kolumny z orłem dla fontanny przy Zielonych Ogródkach. Przy ul. Garbary wzniósł Kantor Krzyżanowskiego. W jego zakładzie wykonano obelisk z piaskowca poświęcony Janowi Kochanowskiemu, który w 1889^[4] stanął na Ostrowie Tumskim.

Praca społeczna

Jako działacz społeczny był zaangażowany w organizowanie Domu Przemysłowego i Banku Włościańskiego, Towarzystwa Pożyczkowego oraz Banku Ziemskiego (1886), trzykrotnie był prezesem Towarzystwa Przemysłowego. Należał do Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (Wydział Przyrodniczy i Techniczny). Inicjował utworzenie Towarzystwa Pożyczkowego, uczestniczył w zakładaniu min. Domu Przemysłowego, Banku Włościańskiego, Banku Ziemskiego. Był animatorem podejmowania przez Polaków studiów na akademiach budowlanych. Organizował szkolnictwo zawodowe, inicjował tworzenie rodzimych zakładów wytwórczych. Był współtwórcą i skarbnikiem pierwszej w Poznaniu ochotniczej straży pożarnej p.n. Ochotnicze Towarzystwo Ratunkowe (1845 r.), a w latach 1861–1872 straży zawodowej p.n. Towarzystwo Ratunkowe. Od początku istnienia Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk był aktywnym członkiem wydziału przyrodniczego potem technicznego, prowadząc jako praktyk wykłady i współdziałając w organizowanych przez Towarzystwo akcjach społecznych i imprezach naukowych. Położył zasługi dla rozwoju polskiej oświaty w Poznaniu kierując akcją kształcenia młodzieży rzemieślniczej w wieczorowej szkole, prowadzonej przez Towarzystwo Przemysłowe oraz współdziałając w założeniu w 1880 r. Towarzystwa Czytelń Ludowych.

Życie prywatne

11 kwietnia 1837 roku ożenił się z Marianną Weroniką z Ciszewskich (siostrzenicą Karola Marcinkowskiego)^[5]. Miał z nią trzy córki: Kazimierę, która zmarła krótko po urodzeniu, Katarzynę, która wyszła za mąż za inż. Napoleona Urbanowskiego, powstańca styczniowego i pracownika Zakładów Cegielskiego^[3], oraz Barbarę, a także trzech synów: Tadeusza, Stanisława i Józefa.

Zobacz też

• Kantor Krzyżanowskiego
• Hotel Bazar w Poznaniu
• Ziemstwo Kredytowe w Poznaniu
• Zakład Psychiatryczny w Owińskach

Przypisy

Bibliografia

• Antoni Gąsiorowski, Jerzy Topolski (red.): Wielkopolski Słownik Biograficzny. Warszawa-Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 388. ISBN 83-01-02722-3.
• Modrzejewski Józef „Antoni Krzyżanowski – architekt, budowniczy, przedsiębiorca (1808-1895)” w Kronice Miasta Poznania nr 3/1989 s. 113–127
• Ochowiak Jolanta „Wizowie z Dzierżnicy” Średzki Kwartalnik Kulturalny nr 2/2009 str. 63-69
• Dziennik Poznański nr 59 z dnia marca 1891, s. 5 i 6
• Dziennik Poznański nr 164 z dnia 21 lipca 1894, s. 4
• Wilkowa Ligia „Dzieje Wielkopolski”, tom II, Poznań 1973, s. 710–712