Antoni Józef Madaliński

Antoni Józef Madaliński

(c) Bastian, CC BY 3.0 Larysza
Rodzina	Madalińscy herbu Larysza
Data urodzenia	1739
Data i miejsce śmierci	1804 Borowe
Ojciec	Józef Madaliński
Matka	Barbara z Gutowskich
Żona	Wiktoria Skotnicka
Dzieci	Marcin Madaliński Mikołaj Madaliński Józefa Madalińska Marcelina Wiktoria Madalińska

Epitafium Antoniego Madalińskiego w kościele parafialnym w Przybyszewie, dłuta Bolesława Syrewicza.
Drzeworyt Józefa Łoskoczyńskiego z 1876 roku

Kościół parafialny w Przybyszewie, w którym pochowany jest Antoni Madaliński

Antoni Józef Madaliński herbu Larysza (ur. 1739, zm. 19 lipca 1804 w Borowem) – polski generał, dowódca kawalerii, jeden z dowódców w insurekcji kościuszkowskiej 1794, komendant chorągwi husarskiej koniuszego koronnego w 1769 roku^[1], pułkownik ziemi przemyskiej w konfederacji barskiej^[2].

Życiorys

Urodził się w Porowie^[3] w Sieradzkiem w 1739 r. (dokładna data jest nieznana) jako syn Józefa i Barbary z Gutowskich; wywodził się ze średniej szlachty ziemiańskiej pieczętującej się Laryszą (a. Laryssą). We wczesnej jego biografii jak dotąd jest sporo luk, nie jest znana m.in. jego edukacja wojskowa.

Był uczestnikiem konfederacji barskiej walcząc początkowo w oddziale Józefa Bierzyńskiego. W 1770 r. walczył na Mazowszu w oddziałach Józefa Sawy Calińskiego, jednak w grudniu pod Wysokiem został ranny i trafił do niewoli regimentarza Ksawerego Branickiego.

W latach 1778–1788 był dzierżawcą dóbr z ordynacji rydzyńskiej, a w życiu politycznym korzystał z protekcji Sułkowskich^[4]. Dzierżawił wówczas ziemię w Baszkowie (gm. Zduny) oraz był dowódcą garnizonu w Zdunach.

W 1786 r. został wybrany na posła z województwa kaliskiego. Następnie został posłem na Sejm Czteroletni (1788–1792) z woj. gnieźnieńskiego, w toku którego przeszedł do obozu reform: popierał projekty przemian, należał do Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji 3 Maja. W związku ze zwiększeniem liczby wojska w 1789 Madaliński powrócił do służby wojskowej i awansował na majora. W lipcu 1791 kupił stopień wicebrygadiera, a rok później został brygadierem w 1 Wielkopolskiej Brygadzie Kawalerii Narodowej^[5][4]. Uczestniczył także w pracach Sejmu, m.in. 7 stycznia 1791 wygłosił tam mowę na rzecz stronnictwa postępowego. Był członkiem Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej, popierającego dzieło Konstytucji 3 Maja. Uczestniczył w wojnie polsko-rosyjskiej w 1792 r., jednak na skutek nieudolnego dowodzenia brygadą przez Damazego Mioduskiego nie zdążyła ona dołączyć do sił głównych przed bitwami pod Zieleńcami i pod Dubienką. 14 lipca po zdymisjonowanym Mioduskim Madaliński objął dowództwo brygady, lecz nie zdążył wziąć udziału w walkach przed przystąpieniem króla do konfederacji targowickiej.

Od 1793 r., gdy dowodzona przez niego brygada została na skutek rozbiorów przymusowo przekwaterowana z rodzinnej Wielkopolski na Mazowsze, był aktywny w konspiracji przedpowstańczej. Osobę Madalińskiego rozważano wówczas jako „rezerwową” kandydaturę na Naczelnika powstania. Wobec groźby redukcji wojska, nakazanej przez władze rosyjskie, na naradzie w siedzibie dowództwa brygady w Ostrołęce, prawdopodobnie 8 marca 1794, zdecydowano o rozpoczęciu powstania. Madaliński odmówił redukcji brygady i 12 lub 13 marca 1794 rozpoczął marsz swojej brygady spod Ostrołęki przez tereny zagarnięte przez Prusy (Mławę, Wyszogród, Sochaczew) w kierunku Krakowa, co zdeterminowało rozpoczęcie powstania zbrojnego^[6]. Po drodze brygada stoczyła dwie drobne potyczki z oddziałami pruskimi, a 24 marca, w dniu proklamacji powstania przez Naczelnika Tadeusza Kościuszkę, dotarła do Końskich, stanowiąc ubezpieczenie ogniska insurekcji od północy. 3 kwietnia, maszerując przez Kielce, Pińczów i Skalbmierz, brygada połączyła się z grupą Kościuszki koło Proszowic.

Awansowany przez Naczelnika ze stopnia brygadiera kolejno na generała majora (2 kwietnia) i generała lejtnanta (6 kwietnia), Madaliński walczył 4 kwietnia pod Racławicami, dowodząc kawalerią lewego skrzydła i 6 czerwca pod Szczekocinami, powstrzymując na prawym skrzydle natarcie wojsk prusko-rosyjskich. Został tam też lekko ranny^[6]. W II połowie czerwca jego brygada osłaniała wycofywanie się głównych sił na Warszawę, w lipcu walczył w korpusie Józefa Zajączka na przedpolu Warszawy, a w sierpniu w obronie stolicy^[6]. Brał udział w wyprawie wielkopolskiej generała Dąbrowskiego, łącząc się 14 września z korpusem Dąbrowskiego w Wielkopolsce. Stoczono tam wiele potyczek z oddziałami pruskimi, a 2 października kawaleria Madalińskiego odegrała znaczącą rolę w zdobyciu Bydgoszczy i otwierała atak na Toruń^[6]. Podczas całych działań powstańczych Madaliński odznaczył się jako zdecydowany dowódca, realizujący śmiałą strategię manewrową. Po wycofaniu z Wielkopolski z powodu zagrożenia Warszawy brał udział w obronie stolicy. W styczniu 1795 aresztowany przez Prusaków, przewieziony do Wrocławia, następnie Magdeburga^[6]. Nie brał udziału w dalszych działaniach niepodległościowych. Na przełomie XVIII i XIX w. dzierżawił od rządu pruskiego dobra kostrzyńskie, zsekularyzowane przez Prusaków po konfiskacie majątku klarysek w Gnieźnie^[7]. Ożenił się z Wiktorią ze Skotnickich, z którą miał ośmioro dzieci.

Antoni Madaliński zmarł 19 lipca 1804 w Borowem, majątku, którego był dziedzicem. Pogrzeb odbył się 23 lipca, ciało generała zostało złożone w kościele parafialnym św. Apostołów Piotra i Pawła w Przybyszewie, a serce w Lubani^[6].

Na jego cześć nazwano ulice w Warszawie, Poznaniu, Bydgoszczy, Zielonej Górze, Słupsku, Gdańsku, Ostrołęce, Krakowie oraz Szczecinie.

Przypisy

Bibliografia

• Antoni Gąsiorowski, Jerzy Topolski (red.): Wielkopolski Słownik Biograficzny. Warszawa-Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 445–446. ISBN 83-01-02722-3.
• Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717-1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Sztaby i kawaleria. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 2002. ISBN 83-71-88-500-8.
• Zdunowski Portal Historyczny https://zduny.wordpress.com/2015/04/18/antoni-madalinski/ [dostęp 2015-05-05]

Linki zewnętrzne

• Mowy Antoniego Madalińskiego w bibliotece Polona