Antoni Patek

Antoni Patek
Ilustracja
Herb
Prawdzic
Data i miejsce urodzenia

14 czerwca 1812
Piaski Szlacheckie

Data i miejsce śmierci

1 marca 1877
Genewa

Ojciec

Joachim Patek

Matka

Anna Piasecka

Żona

Marie Adelaide Elisabeth Thomasine Dénizart

Dzieci

Józef Aleksander Tomasz,
Leon Mieczysław Wincenty,
Maria Jadwiga

Odznaczenia
Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari

Antoni Norbert Patek herbu Prawdzic (ur. 14 czerwca 1812 w Piaskach Szlacheckich[1], zm. 1 marca 1877 w Genewie) – pionier przemysłowej produkcji zegarków, założyciel firmy Patek Philippe & Co. – pierwszej firmy w historii produkującej masowo zegarki kieszonkowe oraz jedne z najbardziej ekskluzywnych zegarków na świecie, działacz polityczny Wielkiej Emigracji.

Życiorys

Urodził się w rodzinie szlacheckiej, jego rodzicami byli Anna z domu Piasecka i Joachim Patek herbu Prawdzic[2]. Był wnukiem starosty lubelskiego Wacława Patka[3]. Miał 10 lat[4] gdy przeprowadził się z rodzicami do Warszawy. Gdy w 1827 r. zmarł mu ojciec, młody Antek musiał podjąć pracę by zarobić na utrzymanie rodziny.

W następnym roku, w wieku lat 17, wstąpił do 1 Pułku Strzelców Konnych[4] (oficerem tego pułku, jego późniejszym dowódcą, był Franciszek Patek, prawdopodobnie brat przyrodni Antoniego[5]). Gdy w 1830 r. wybuchło powstanie listopadowe Antoni Patek wziął w nim czynny udział. Był dwa razy ranny, dosłużył się stopnia podporucznika Jazdy Augustowskiej, a 3 października 1831 został odznaczony Krzyżem Złotym Orderu Virtuti Militari[4][6].

Po upadku powstania, w 1831 r. udał się do Prus, gdzie z polecenia gen. Józefa Bema zorganizował punkt etapowy dla emigrujących do Francji polskich powstańców. Później przeniósł się do Francji dołączając do grona Wielkiej Emigracji. We Francji pracował w drukarni jako zecer. Po jakimś czasie udał się do Szwajcarii i osiadł na stałe w Genewie, wówczas znaczącym ośrodku rzemiosła artystycznego. Tu początkowo Patek uczył się malarstwa, by potem skupić się na sztuce zegarmistrzowskiej. Zaczął od kupowania mechanizmów zegarków u sławnych genewskich mistrzów, których oprawę w ozdobne koperty zlecał następnie szwajcarskim jubilerom, grawerom, emalierom i miniaturzystom. W 1839 r. we wraz z innym polskim emigrantem Franciszkiem Czapkiem (z pochodzenia Czechem), otworzył manufakturę takich artystycznych zegarków wypuszczając małe serie.

Grawiura dedykowana „Polskim zegarmistrzom w Genewie”, na górze: Antoni Patek, poniżej: Wincenty Gostkowski z bratem
Ekskluzywny zegarek firmy Patek Philippe & Co
Dokument urzędowy z 1859 roku, zezwalający Antoniemu Patkowi na pobyt przez okres 3 miesięcy w Królestwie Polskim w charakterze cudzoziemca. Pozycja 5. O urządzeniu nad nim dozoru wydano oddzielne zarządzenie. Kolekcja prywatna – Warszawa.

Dzięki Czapkowi, Antoni Patek zaznajomił się z rodziną Moreau i poznał ich siostrzenicę, którą pojął za żonę[4]. W dniu 10 lipca 1839 roku w Versoix, Antoni Patek poślubił Marie Adelaide Elisabeth Thomasine Dénizart, córkę francuskiego kupca Louisa Dénizart z Turynu i jego żony Marie Jeanne, z domu Devimes. Patkowie mieli troje dzieci. Pierwszy syn Bolesław Józef Aleksander Tomasz, urodził się w dniu 16 czerwca 1841 i zmarł 18 września tego samego roku. Kolejne dzieci przyszły na świat po długiej przerwie: syn, Leon Mieczysław Wincenty, 19 lipca 1857 roku oraz córka, Maria Jadwiga, 23 października 1859[7].

W 1844 r. podczas wystawy w Paryżu, gdzie firma Czapek-Patek prezentowała swoje wyroby, Antoni Patek poznał francuskiego zegarmistrza Adriena Philippe’a, który skonstruował mechanizm naciągowy z koronką[4], dzięki któremu nie potrzeba już było używać kluczyka do nakręcania zegarka. Gdy w 1845 wygasła umowa spółki Patek rozstał się z Czapkiem i założył własną firmę. Na stanowisku dyrektora technicznego zatrudnił w niej właśnie Philippe’a[8]. Kapitał założycielski w wysokości 40 tys. franków, który umożliwił rozpoczęcie działalności spółki Patek-Phillippe zgromadził współpracownik Patka prawnik oraz przedsiębiorca Wincenty Gostkowski[9][10].

W 1851 r. spółka zmieniła nazwę na Patek Philippe, a jej współwłaściciele wyznaczyli sobie za cel produkcję zegarków pięknych i najlepszych na świecie. Zamierzenia udawało im się skutecznie realizować. W tym samym roku, 1851, na Wystawie Światowej w Londynie, ich zegarek zakupiła królowa Wiktoria[4], by nosić go jako broszkę przy sukni, firma otrzymała złoty medal. W latach następnych zdobyli kilkaset międzynarodowych nagród i szybko stali się ulubioną manufakturą światowej arystokracji.

W 1868 r. dla węgierskiej księżnej Kocewicz firma Patek Philippe wykonała jeden z pierwszych na świecie zegarków na rękę.

Antoni N. Patek został wyróżniony tytułem hrabiowskim przez papieża Piusa IX. Choć na emigracji pozostał do końca życia, nie zaprzestał interesować się sprawami polskimi – wspierał wydarzenia Wiosny Ludów, opiekował się uchodźcami po klęsce powstania styczniowego i do końca swoich dni pozostał działaczem katolickim.

Po jego śmierci spółka kilkakrotnie zmieniała właścicieli. Od 1929 r. należy do rodziny Sternów[4].

Wśród znanych posiadaczy zegarków firmy Patek-Philippe byli królowa Wiktoria i książę Albert, Zygmunt Krasiński[11], Piotr Czajkowski, Lew Tołstoj, Maria Skłodowska-Curie, Albert Einstein, Niels Bohr, Pius IX, Leon XIII, Walt Disney, Josip Broz Tito, Józef Stalin i Duke Ellington[12].

Upamiętnienia

Postać Antoniego Patka została upamiętniona:

  • Poczta Polska chcąc uczcić dokonania Polaków na świecie wprowadziła w roku 2009 do obiegu cztery znaczki. Na znaczku o nominale 1,55 zł. przedstawiono podobiznę Antoniego Norberta Patka[13].
  • Antoni Norbert Patek jest patronem Gimnazjum nr 1 w Piaskach w woj. lubelskim.
  • Polskie Radio upamiętniło Antoniego Patka w audycji radiowej pt. „Słowo mistrza o patronie bezcennym” nadanej w programie pierwszym 19.02.2013[14]
  • Antoni Norbert Patek jest patronem ulicy w Skórzewie, województwo poznańskie[15][16]
  • 29 sierpnia 2021 roku w Piaskach Szlacheckich odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą Antoniemu Patkowi[17].

Przypisy

  1. ↑ Dotychczasowa literatura jako miejsce urodzenia Patka błędnie wskazywała Piaski Luterskie. Tymczasem zgodnie z aktem urodzenia sporządzonym w Tarnogórze (rok 1812, nr 51), urodził się on w Piaskach w parafii Tarnogóra. szukajwarchiwach.pl.
  2. ↑ Polski Słownik Biograficzno-Genealogiczny – Patek.
  3. ↑ Gazeta Rzemieślnicza 1896 nr 5, 1 lutego 1896.
  4. ↑ a b c d e f g Kawalerzysty Patka zegarki dla królów, Filip Frydrykiewicz, Rzeczpospolita, 10.04.2009 r.
  5. ↑ Stanisław Małyszko: Zabytkowe cmentarze przy Rogatce w Kaliszu. Kalisz: Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2012, s. 253–254. ISBN 978-83-62689-09-5.
  6. ↑ Xsięga pamiątkowa w 50-letnią rocznicę powstania roku 1830 zawierająca spis imienny generałów i sztabs-oficerów tudzież oficerów, podoficerów i żołnierzy armii polskiej w tymże roku Krzyżem Wojskowym „Virtuti Militari” ozdobionych, Drukarnia Ludowa, Lwów 1881, s. 162.
  7. ↑ Witold Iwańczak, Zegarmistrz królów, „Niedziela” 11/2014. prawica.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-05)].
  8. ↑ Wprost 24 – Nakręcana przyjemność.
  9. ↑ Wiesław Głębocki 1992 ↓, s. 49.
  10. ↑ Krzysztof Dąbrowski 1995 ↓.
  11. ↑ 100 wynalazków na stulecie: zegarki Antoniego Patka. Polskie Radio, 29 sierpnia 2018. (pol.).
  12. ↑ Antoni Patek – zegarmistrz królów. Antiquebiżu.pl, 19 czerwca 2012. (pol.).
  13. ↑ Poczta Polska, Numer katalogowy 4290 – 4293, data wydania: 28.08.2009.
  14. ↑ „Słowo mistrza o patronie bezcennym” – reportaż Polskiego radia.
  15. ↑ Dziennik Urzędowy Województwa Wielkopolskiego – rok 2018 poz. 4435 – Uchwała nr XLII/578/18 Rady Gminy Dopiewo z dnia 28 maja 2018 r. w sprawie nadania nazwy ulicy Antoniego Patka w miejscowości Skórzewo, INFOR.PL, 1 czerwca 2018 [dostęp 2021-10-11].
  16. ↑ Uchwała Nr XLII/578/18 Rady Gminy Dopiewo z dnia 28 maja 2018 r. w sprawie nadania nazwy ulicy Antoniego Patka w miejscowości Skórzewo, [w:] Prawo lokalne » Uchwały Rady Gminy Dopiewo » Kadencja 2014-2018 » Sesja XLII – 28.05.2018, BIP Dopiewo, 1 czerwca 2018 [dostęp 2021-10-11] (pol.).
  17. ↑ Odsłonięcie tablicy upamiętniającej Antoniego Patka. lubelskie.pl. [dostęp 2021-09-23].

Bibliografia

  • Wiesław Głębocki: Zegarmistrzowie warszawscy XIX wieku. Wyd. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa: 1992. ISBN 83-01-10276-4.
  • Krzysztof Dąbrowski: Polacy nad Lemanem w XIX wieku. Wyd. Wyd. Polskiego Tow. Wydawców Książek. Warszawa: 1995, s. 95–99.
  • Słownik polskich pionierów techniki (pod redakcją Bolesława Orłowskiego), Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1984
  • Bolesław Orłowski, Polacy światu, Nasza Księgarnia, Warszawa 1987

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Patek Philippe p1070011.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Patek Philippe, pocket watch, yellow gold. Given to Jane Stanford by Leland Stanford, January 1, 1868
PatekAntoni1859.png
Autor: Sony123, Licencja: CC BY-SA 4.0
Dokument urzędowy zezwalający Antoniemu Patkowi na pobyt w Królestwie Polskim
POL CoA Prawdzic.png
Autor: Steifer, Licencja: CC BY-SA 4.0
Polski herb szlachecki Prawdzic (Prawda, Lew z Muru)