Apatheia

Apatheia (stgr. ἀπάθεια, apátheia, od a 'brak' i páthos 'doświadczenie) - w filozofii starożytnej stan lub postawa nieczułości, beznamiętności, niewzruszoności osiągany przez mędrca i któremu przypisywano wartość etyczną[1].

W językach nowożytnych ze starożytnej apathei powstało pojęcie psychologiczne (apatia), mające jednak negatywne znaczenie i oznaczającę nieczułość i otępienie[2].

Filozofia starożytna

Już w epoce klasycznej, pod wpływem intelektualizmowi Sokratesa, namiętności i emocje były oceniane negatywnie, jako zagrożenie dla jasności osądu i samokontroli. W epoce hellenistycznej to nastawienie uległo radykalizacji i apatheia stała się ideałem w wielu nurtach ówczesnej filozofii, do którego powinien zdążać mędrzec[1].

Pojęcie apathei jest zbliżone do pojęcia ataraksji, czasami (np. stoików), obu pojęć używa się zamiennie[3], a czasami można zauważyć różnice znaczeniowe czy związki pomiędzy nimi. Apatheia najczęściej wiązana jest z obojętnością wobec źródeł zamętu wewnętrznego (namiętności), natomiast ataraksja jest stanem braku takiego zamętu (pewną harmonią ducha).

  • Stoicy, uznający namiętności za źródło zła i braku szczęścia, ujmowali apatheię jako stan pożądany, warunek szczęśliwości. Apatheia była osiągana poprzez wykorzenienie błędnych sądów z których rodziły się namiętności[1]. Stoicką apatheię przeciwstawiano postawie epikurejczyków, dążących do eliminacji bólu i cierpienia (aponii). Stoicy starali się wyeliminować jakiekolwiek namiętności, pojowane jako forma błędów poznawczych[4].
  • Cynicy uznawali, że jest to obojętność wobec tych wszystkich rzeczy, które są przez ludzi cenione. Łącznie z autarkią (samowystarczalnością) była cechą mędrca[1].
  • Stilpon ze szkoły megarejskiej uznawał, że jest ona zdolnością do nieodczuwania potrzeb[1].
  • Sceptyk Pyrron z Elidy uznawał ją za "całkowitą nieczułość", osiągalną poprzez "ogołacanie kompletne człowieka"[1].

Immanuel Kant

Oprócz późniejszego przeniesienia tego pojęcia (wraz ze zmianą znaczenia) na obszar psychologii, apatheia pojawia się również w filozofii Immanuela Kanta. W Metafizyce moralności apatia moralna ujmowana jest jako brak uczuć, które są wzbudzane przez wrażenia zmysłowe. Taka apatia jest warunkiem cnoty i dzięki osiągnięciu równowagi ducha, źródłem siły[5][6].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f Reale 2012 ↓.
  2. ↑ Online Etymology Dictionary
  3. ↑ Reale 2012 ↓, s. 34-35.
  4. ↑ Reale 2004 ↓, s. 428-432.
  5. ↑ Immanuel Kant, Metafizyka moralności, Warszawa: PWN, 2005, 279-280, par. 409.
  6. ↑ Rudolf Eisler, Kant-Lexikon, Hildesheim - Zurich - New York: Georg Olms Verlag, 1984, s. 33.

Bibliografia