Apelles

Apelles
Απελλής
Ilustracja
Oszczerstwo według Apellesa, obraz Sandro Botticellego
Imię i nazwisko

Apelles z Kolofonu

Data urodzenia

ok. 380 p.n.e.

Data i miejsce śmierci

ok. 300 p.n.e.
wyspa Kos

Narodowość

grecka

Dziedzina sztuki

malarstwo

Epoka

Łączenie elementów doryckich i jońskich

Ważne dzieła
  • Afrodyta Anadyomene
  • Kalumnia

Apelles (ur. ok. 370 p.n.e. w Kolofonie lub na Kos, zm. ok. 300 p.n.e. na Kos[1]) – największy (wedle opinii starożytnych) malarz grecki, syn Pytheosa z Kolofonu.

Życie

Był jońskim Grekiem. Po studiach u Eforosa w Efezie i w słynnej doryckiej szkole w Sykionie, gdzie jego nauczycielem był Pamfilos, Apelles został nadwornym malarzem i portrecistą Filipa II Macedońskiego i jego syna Aleksandra Wielkiego. Miał wyłączne prawo portretować Aleksandra w malarstwie, tak jak Lizyp w rzeźbie. Później pracował w Efezie, na Kos i Rodos oraz krótko w Aleksandrii na dworze Ptolemeusza I Sotera.

Był najsłynniejszym malarzem swoich czasów i ceny jego obrazów z biegiem czasu rosły. Poddawał je pod krytykę opinii publicznej i zgadzał się na poprawianie błędów, jakie zauważali przechodnie (stąd słynna anegdota o szewcu, którego uwagi na temat złego namalowania obuwia artysta przyjął do wiadomości, lecz sprzeciwił się, gdy szewc zaczął krytykować szaty i proporcje namalowanej osoby, mówiąc mu: „Niech szewc nie wyrokuje powyżej obuwia”, po łacinie Ne sutor ultra crepidam).

Cechy warsztatu artystycznego

Był niezrównanym artystą, nieustannie pracował nad swym stylem i metodami malowania (tradycja przypisuje mu maksymę żadnego dnia bez kreski, przekazaną przez Pliniusza w zlatynizowanej wersji nulla dies sine linea), by w końcu po wielu poszukiwaniach dojść do używania w pracy jedynie czterech kolorów (tetrachromia): białego, czerwonego, żółtego i czarnego, czyli barw malarstwa wazowego. Obrazy Apellesa wyróżniały się:

  • mistrzostwem konturu (zwycięska rywalizacja z Protogenesem o cieńszą linię),
  • delikatnym kolorytem, co dotyczy zwłaszcza późniejszych prac (efekt ten artysta uzyskiwał dzięki specjalnemu pokostowiwerniksowi zwanym elephantinum łagodzącemu ostrość farb laserunkowych i chroniącym obraz przed kurzem),
  • niezrównanym wdziękiem (charis) i
  • wielkim realizmem (niektóre portrety i obraz rumaka, do którego miały rżeć konie).

Do malarstwa wprowadził postać zwróconą plecami do widza (aversa facie) i różowawą karnację kobiet.

W swoich dziełach, łącząc tradycje jońskie (szkoły Eforosa) z doryckimi (szkoły sykiońskiej), jak się też mówi, łącząc dorycką precyzję z jońską elegancją, dał najdoskonalsze podsumowanie wcześniejszych osiągnięć całego malarstwa greckiego. Doświadczenia artystyczne zawarł w traktacie adresowanym do swego ucznia Perseusza.

Tematyka prac

Obrazy Apellesa niestety nie zachowały się do naszych czasów. Ich tematyka była wyjątkowo szeroka: portret (m.in. konny), autoportret, alegorie, sceny mitologiczne, zwierzęta, a nawet zjawiska natury, np. błyskawice, piorun, huragan.

Portrety i alegorie

Namalował wiele znakomitych portretów, głównie władców i dostojników: m.in. Filipa II i Aleksandra Wielkiego (co najmniej po kilka), Antygona Jednookiego (dla ukrycia defektu ukazanego w trzech czwartych), satrapy Lidii Menandra, arcykapłana świątyni Artemidy efeskiej Megabyzosa i dowódcy Aleksandra Wielkiego Klejtosa. Malował jednak też portrety zwykłych ludzi np. aktora Gorgosthenesa (prawdopodobnie jego kopia znajduje się w Herkulanum) czy też portret hetery Pankaspe. Wizerunki przez niego tworzone tak doskonale oddawały charakter malowanych osób, że nazywano je niedyskretnymi. Wykonał także pierwszy w historii autoportret.

Ponadto namalował równie wiele obrazów o treściach alegorycznych i mitologicznych np. Triumf Aleksandra Wielkiego ze spętaną wojną, Heraklesa, Tyche i Charis (Wdzięk).

Najwybitniejsze dzieła

Fresk pompejański, najprawdopodobniej bazujący na zaginionym malowidle Afrodyta Anadyomene Apellesa

Jednak największą sławę zdobyły:

  • Afrodyta wynurzająca się z piany morskiej (Afrodyta Anadyomene) namalowana dla świątyni Asklepiosa (Asklepiejonu) na Kos; podobno do tego obrazu pozowała mu znana hetera Fryne, inni twierdzą, że faworyta Aleksandra Wielkiego Pankaspe; według Pliniusza Starszego krople wody z mokrych włosów bogini rozpryskiwały się, tworząc wokół niej srebrzysty obłok; obraz ten przewieziony został później przez Augusta do Rzymu i umieszczona w świątyni poświęconej Cezarowi,
  • Aleksander Wielki z piorunem Zeusa – obraz dla świątyni Artemidy (Artemizjonu) w Efezie
  • Kalumnia (inne nazwy: Oszczerstwo, Potwarz) inspirowana intrygą uknutą przeciwko artyście na dworze Ptolemeusza przez innego malarza Antyfilosa; był to obraz alegoryczny, którego opis pozostawił Lukian, a na którego opisie oparł się Sandro Botticelli malując swój obraz Oszczerstwo według Apellesa.

Przypisy

  1. John Popovic podaje inne daty – ur. ok. 352 p.n.e., zm. 308 p.n.e.

Bibliografia

  • Praca zbiorowa pod redakcją Aleksandra Krawczuka, Wielka Historia Świata Tom 3 Świat okresu cywilizacji klasycznych, Oficyna Wydawnicza FOGRA, Warszawa 2005, s. 275, ISBN 83-85719-84-9.
  • Encyklopedia sztuki starożytnej, praca zbiorowa, WAiF i Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, s. 77-78, ISBN 83-01-12466-0 (PWN), ISBN 83-221-0684-X (WAiF)
  • Guy Rachet, Słownik cywilizacji greckiej, Ewdoksia Papuci-Władyka (tłum.), Katowice: Wydawnictwo „Książnica”, 2006, s. 41, 42-43, ISBN 83-7132-919-9, ISBN 978-83-7132-919-7, OCLC 749560502.
  • (ang.) Popovic J.J., Apelles – the greatest painter of antiquity[1]
  • Twardecki A., Słownik sztuki starożytnej Grecji i Rzymu, wersja internetowa → [2]

Media użyte na tej stronie

Sandro Botticelli 021.jpg

Botticelli made this painting on the description of a painting by Apelles, a Greek painter of the Hellenistic period. Apelles' works have not survived, but Lucian recorded details of one in his On Calumny:

“On the right of it sits Midas with very large ears, extending his hand to Slander while she is still at some distance from him. Near him, on one side, stand two women—Ignorance and Suspicion. On the other side, Slander is coming up, a woman beautiful beyond measure, but full of malignant passion and excitement, evincing as she does fury and wrath by carrying in her left hand a blazing torch and with the other dragging by the hair a young man who stretches out his hands to heaven and calls the gods to witness his innocence. She is conducted by a pale ugly man who has piercing eye and looks as if he had wasted away in long illness; he represents envy. There are two women in attendance to Slander, one is Fraud and the other Conspiracy. They are followed by a woman dressed in deep mourning, with black clothes all in tatters—she is Repentance. At all events, she is turning back with tears in her eyes and casting a stealthy glance, full of shame, at Truth, who is slowly approaching.”