Selerowate

Selerowate
	; Marchew zwyczajna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
	Nazwa systematyczna
	Apiaceae Lindl.; Intr. Nat. Syst. Bot., ed. 2: 21. Jul 1836
Synonimy
	nom alt.: Umbelliferae Juss.;
	nom alt.: Umbelliferae Juss.;

Typowe dla rodziny kwiatostany – baldachy złożone (Angelica morrisonicola)

Selerowate, baldaszkowate (Apiaceae Lindl., Umbelliferae Juss.^[3]) – rodzina bylin, rzadziej krzewów, do której należy ponad 430^[2]–440^[4] rodzajów i ok. 3570^[4]–3780 gatunków^[2]. Przedstawiciele tej rodziny spotykani są na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy, w większości jednak rosną w strefie klimatu umiarkowanego^[5]. W Polsce dziko rośnie ponad 70 gatunków^[5]. Do rodziny tej należą liczne gatunki wykorzystywane jako warzywa liściowe i korzeniowe, przyprawy, rośliny lecznicze i rośliny ozdobne^[4].

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzina jest niemal kosmopolityczna, przy czym najbardziej zróżnicowana jest w strefie umiarkowanej półkuli północnej^[6]. Centra największego zróżnicowania znajdują się w basenie Morza Śródziemnego, w Himalajach i Azji Środkowej, poza tym w południowej Afryce i Andach^[4]. W Azji występuje najwięcej rodzajów – w sumie 289, z czego 177 jest endemitami tego kontynentu. Kolejne miejsca zajmują Europa z 126 rodzajami i Afryka z 121 rodzajami, przy czym w Europie tylko 17 rośnie endemicznie, a w Afryce – 49. W Ameryce Północnej obecnych jest 80 rodzajów, z czego 44 jest endemitami tego kontynentu. W Ameryce Południowej występuje 35 rodzajów, z czego 15 to endemity. Australia i Oceania to miejsce występowania 27 rodzajów, z czego 18 jest endemiczna dla tego obszaru. Kontynenty z półkuli południowej wyróżniają się większym udziałem przedstawicieli z podrodzin Azorelloideae i Mackinlayoideae^[6].

Rodzaje, których przedstawiciele rosną w stanie dzikim w Polsce^[7]

barszcz (Heracleum)
biedrzeniec (Pimpinella)
blekot (Aethusa)
czechrzyca (Scandix)
dzięgiel (Angelica)
gorysz (Peucedanum)
kłobuczka (Torillis)
kminek (Carum)
kolendra (Coriandrum)
koniopłoch (Silaum)
koper (Anethum)
kropidło (Oenanthe)
marchew (Daucus)
marchewnik (Myrrhis)
marchwica (Mutellina)
marek (Sium)
mikołajek (Eryngium)
nibymarchwica (Pachypleurum)
okrzyn (Laserpitium)
oleśnik (Libanotis)
olszewnik (Selinum)
pasternak (Pastinaca)
pęczyna (Helosciadium)
podagrycznik (Aegopodium)
potocznik (Berula)
przewiercień (Bupleurum)
sierpnica (Falcaria)
starodub (Ostericum)
szczwół (Conium)
selery (Apium)
selernica (Cnidium) lub Kadenia
szalej (Cicuta)
szparzyca (Bifora)
szczwoligorz (Conioselinum)
świerząbek (Chaerophyllum)
trybula (Anthriscus)
włóczydło (Caucalis)
wszewłoga (Meum)
wzdęcin (Cenolophium)
żankiel (Sanicula, w tym cieszynianka Hacquetia)
żebrowiec (Pleurospermum)
żebrzyca (Seseli)

Morfologia

Pokrój: Głównie rośliny zielne (zarówno jednoroczne, jak i byliny), rzadko krzewy i niewielkie drzewa, do 5 m wysokości^[5] (Heteromorpha, Steganotaenia)^[4]. Pędy często podzielone wyraźnie na węzły i międzywęźla, wewnątrz puste (dęte)^[8], na zewnątrz bruzdowane^[4], zwykle z przewodami z olejkami eterycznymi i gumożywicami^[8]. Olejki występują we wszystkich organach tych roślin, nadając im silny i często charakterystyczny zapach, zwłaszcza po roztarciu^[5].
Liście: Skrętoległe, często u nasady obejmujące łodygę pochwiastą nasadą^[5]^[8]^[4]. Blaszka liściowa zwykle duża, pierzasto lub rzadziej dłoniasto złożona^[5]^[4] i wówczas też z pierzastym użyłkowaniem i brzegiem ząbkowanym, piłkowanym, karbowanym lub kolczastym^[4]. U części przedstawicieli jednak też użyłkowanie równoległe, a blaszka pojedyncza, całobrzega^[4].
Kwiaty: Drobne, zebrane w baldachy lub baldachy złożone. Czasem skrajne płatki kwiatów brzeżnych w baldachu są wyraźnie powiększone, tak że w efekcie kwiatostan funkcjonuje podobnie jak pojedynczy kwiat (→ pseudancjum)^[5]^[4]. Takie brzeżne kwiaty mają wówczas symetrię grzbiecistą, poza tym kwiaty są w tej rodzinie promieniste^[4]. U nasady osi pierwszego rzędu (baldachu złożonego) występują często liście zwane pokrywami, a u nasady osi drugiego rzędu (tzw. baldaszków) znajdują się listki zwane pokrywkami^[8]. Czasem osie baldachów są silnie skrócone, tak że kwiatostan ma formę główki i wówczas też często listki u nasady kwiatostanu są powiększone, czasem kolorowe – pełnią funkcję powabni^[4]. Działki kielicha mogą być wolne lub zrośnięte ze sobą, zawsze są zrośnięte z zalążnią. Zwykle zredukowane są do 5 małych ząbków, czasem widocznych jako niewyraźny rąbek^[5], często na brzegu bywają ząbkowane lub podzielone^[4]. Pięć płatków korony jest zawsze wolnych^[4], często białych^[5] i z paznokciem^[4], na szczycie przecięte^[8]. Pręcików jest 5, umieszczone są naprzemiennie względem płatków na okazałym dysku miodnikowym. Nitka pręcika łączy się z główką z tyłu, a pylniki pękają podłużnymi szczelinami. Dolna zalążnia powstaje z dwóch owocolistków, przy czym każdy z nich tworzy pojedynczą komorę i zwieńczony jest trwałą szyjką słupka, często zgrubiałą u nasady (stylopodium)^[4].
Owoce: Sucha rozłupnia rozpadająca się na dwie zamknięte i jednonasienne rozłupki^[8], zawieszone do osiągnięcia dojrzałości na wieszadełku^[5]^[8] – wiązkach przewodzących, powstałych z kolumienki w słupku. Rozłupki są kulistawe do płaskich, często mniej lub bardziej żeberkowane, czasem haczykowate lub kolczaste^[4]. Nasiona zawierają obfitującą w białka i oleje tkankę odżywczą i niewielki zarodek^[8].

Systematyka

Jedna z rodzin rzędu selerowców Apiales. Dawniej zaliczano tu często rośliny wyodrębnione obecnie do rodzin araliowatych Araliaceae i Myodocarpaceae. Przy klasyfikowaniu roślin do araliowatych i selerowatych przyjmowano, że do tej pierwszej rodziny należą rośliny zdrewniałe, a do drugiej zielne. To sztuczne kryterium nie utrzymało się, bowiem formy zielne występują w obrębie rodzajów Aralia i Panax, a co istotniejsze – rodzaje wąkrota Hydrocotyle i Trachymene, tradycyjnie włączane do selerowatych okazały się tworzyć grupę siostrzaną wobec pozostałych araliowatych (pozostałe rodzaje tworzące tradycyjnie wyróżnianą podrodzinę Hydrocoloideae pozostały w selerowatych – azorella Azorella, wąkrotka Centella i Xanthosia). Różnice morfologiczne między araliowatymi, selerowatymi i Myodocarpaceae są nieprecyzyjne, ale podział na odrębne rodziny utrzymuje się ze względu na przyjętą konwencję^[4].

W klasyfikacji wewnętrznej rodziny istotnym kryterium była i jest morfologiczna i anatomiczna budowa owoców^[8]. Współcześnie akceptowany jest podział rodziny na cztery podrodziny, przy czym pozycja dwóch rodzajów Platysace i Hermas pozostaje niejasna (taksony incertae sedis)^[4].

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)^[2]

Pittosporaceae – pospornicowate

Araliaceae – araliowate

	Myodocarpaceae

	Apiaceae – selerowate

Podział według APweb^[2]

W obrębie rodziny wyróżnia się cztery klady w randze podrodzin i dwa klady z pojedynczymi rodzajami:

selerowate

Mackinlayoideae

Platysace

Azorelloideae

Hermas

	Saniculoideae

	Apioideae

Podrodzina Mackinlayoideae Plunkett & Lowry – 10 rodzajów z ok. 100 gatunków, głównie w Afryce, Azji południowo-wschodniej, Australii i Oceanii, na niewielkich obszarach w Afryce równikowej i południowej oraz w Ameryce Południowej, z jednym gatunkiem jednak (wąkrotka azjatycka Centella asiatica) szeroko rozprzestrzenionym w strefie międzyzwrotnikowej^[2]^[9].

Kwiatostan (pseudancjum) Actinotus helianthi

Centella asiatica

Actinotus Labillardière
Apiopetalum Baillon
Centella L. – wąkrotka
Chlaenosciadium C. Norman
Mackinlaya F. Mueller
Micropleura Lagasca
Pentapeltis Bunge
Schoenolaena Bunge
Xanthosia Rudge

Podrodzina Azorelloideae Plunkett & Lowry – 17 rodzajów ze 155 gatunkami, głównie w Ameryce Południowej, południowej Australii, Nowej Zelandii i wyspach Subantarktyki. Jeden gatunek (Drusa glandulosa) rośnie na Wyspach Kanaryjskich i w Somalii, a rodzaj Dickinsia w południowych Chinach^[2]^[9].

Azorella compacta

Asteriscium Chamisso & Schlechtendahl
Azorella Lamarck – azorella
Bolax Jussieu
Bowlesia Ruiz & Pavón
Dichosciadium Domin
Dickinsia Franch.
Diposis de Candolle
Domeykoa Philippi
Drusa Candolle
Eremocharis Philippi
Gymnophyton Clos
Homalocarpus Hook. & Arn.
Klotzschia Cham.
Oschatzia Walpers
Pozoa Lagasca
Schizeilema (J.D. Hooker) Domin
Spananthe Jacq.
Stilbocarpa (J.D. Hooker) Decaisne & Planchon

Podrodzina Saniculoideae Burnett – ok. 10 rodzajów występujących na całym świecie^[2].

Mikołajek nadmorski

Actinolema Fenzl
Alepidea F. Delaroche
Arctopus L. – mruczyślad
Astrantia L. – jarzmianka
Eryngium L. – mikołajek
Petagnaea Guss.
Phlyctidocarpa Cannon et Theobald
Polemanniopsis B.L. Burtt
Sanicula L. – żankiel (w tym cieszynianka Hacquetia)
Steganotaenia Hochst.

Podrodzina Apioideae Seemann

Aciphylla aurea

Artedia squamata

Dzięgiel leśny

Ferula communis

Barszcz Mantegazziego

Astydamia latifolia

Kwiatostan marchwi zwyczajnej

Kropidło wodne

Przewiercień okrągłolistny

Aciphylla J.R. Forst. et G. Forst – jeżyca
Acronema Falc. ex Edgew.
Actinanthus Ehrenb.
Adenosciadium H. Wolff
Aegokeras Raf.
Aegopodium L. – podagrycznik
Aethusa L. – blekot
Aframmi C. Norman
Afrocarum Rauschert
Afroligusticum C. Norman
Afrosison H. Wolff
Agasyllis Spreng.
Ainsworthia Boiss.
Aletes J. M. Coult. & Rose
Alococarpum Riedl & Kuber
Alposelinum Pimenov
Ammi L. – aminek
Ammiopsis Boiss.
Ammodaucus Coss. & Durieu
Ammoides Adans.
Ammoselinum Torr. & A. Gray
Anethum L. – koper
Angelica L. – dzięgiel
Angelocarpa Rupr.
Anginon Raf.
Angoseseli Chiov.
Anisopoda Baker
Anisosciadium DC.
Anisotome Hook. f.
Annesorhiza Cham. & Schltdl.
× Anthrichaerophyllum P. Fournier
Anthriscus Pers. – trybula
Aphanopleura Boiss.
Apiastrum Nutt. ex Torr. & A. Gray
Apium L. – selery
Apodicarpum Makino
Arafoe Pimenov & Lavrova
Arcuatopterus M.L. Sheh & R.H. Shan
Arracacia Bancr. – ziemniara
Artedia L.
Asciadium Griseb.
Astomaea Rchb.
Astrodaucus Drude – astrodaukus
Astydamia DC.
Athamanta L. – atamanta, świniak
Aulacospermum Ledeb.
Austropeucedanum Mathias & Constance
Autumnalia Pimenov
Azilia Hedge & Lamond
Berula W. D. J. Koch – potocznik
Bifora Hoffm. – szparzyca
Bilacunaria Pimenov & V.N. Tikhom.
Bonannia Guss.
Bunium L. – bunium
Bupleurum L. – przewiercień
Cachrys L. – amarynta
Calyptrosciadium Rech. f. & Kuber
Capnophyllum Gaertn.
Carlesia Dunn
Caropsis (Rouy & E.G. Camus) Rauschert
Carum L. – kminek
Caucalis L. – włóczydło
Cenolophium W.D.J.Koch – wzdęcin, cenolofium
Cephalopodum Korovin
Chaerophyllopsis H. Boissieu
Chaerophyllum L. – świerząbek
Chaetosciadium Boiss.
Chamaele Miq.
Chamaesciadium C.A. Mey.
Chamaesium H. Wolff
Chamarea Eckl. & Zeyh.
Changium H. Wolff
Choritaenia Bentham
Chuanminshen M.L. Sheh & R.H. Shan
Chymsydia Albov
Cicuta L. – szalej
Cnidiocarpa Pimenov
Cnidium Cusson – selernica
Coaxana J.M. Coult. & Rose
Conioselinum Hoffm. – szczwoligorz
Conium L. – szczwół
Conopodium W.D.J. Koch – konopodium
Coriandrum L. – kolendra
Cortia DC.
Cortiella C. Norman
Cotopaxia Mathias & Constance
Coulterophytum B.L. Rob.
Coxella Cheeseman & Hemsl.
Crithmum L. – kowniatek
Cryptotaenia DC. – kryptotenia
Cuminum L. – kmin
Cyathoselinum Benth.
Cyclorhiza M.L. Sheh & R.H. Shan
Cyclospermum Lag.
Cymbocarpum DC. ex C.A. Mey.
Cymopterus Raf.
Cynosciadium DC.
Dactylaea Fedde ex H. Wolff
Dasispermum Neck. ex Raf.
Daucosma Engelm. & A. Gray
Daucus L. – marchew
Demavendia Pimenov
Dicyclophora Boiss.
Dimorphosciadium Pimenov
Diplaspis J.D. Hooker
Diplolophium Turcz.
Diplotaenia Boiss.
Donnellsmithia J.M. Coult. & Rose
Dorema D. Don
Dracosciadium Hilliard & B.L. Burtt
Ducrosia Boiss.
Dystaenia Kitag.
Echinophora L. – baldaszkowiec
Ekimia H. Duman & M.F. Watson
Elaeosticta Fenzl
Eleutherospermum K. Koch
Enantiophylla J.M. Coult. & Rose
Endressia J. Gay
Eremodaucus Bunge
Ergocarpon C.C. Towns.
Erigenia Nutt.
Eriocycla Lindl.
Eriosynaphe Candolle
Erythroselinum Chiov.
Eurytaenia Torr. & A. Gray
Exoacantha Labill.
Falcaria Fabr. – sierpnica
Fergania Pimenov
Ferula L. – zapaliczka
Ferulago W.D.J. Koch – zapalicznik
Ferulopsis Kitag.
Foeniculum Mill. – fenkuł
Frommia H. Wolff
Froriepia K. Koch
Fuernrohria K. Koch
Galagania Lipsky
Geocaryum Coss.
Gingidia J.W. Dawson
Glaucosciadium B.L. Burtt & P.H. Davis
Glehnia F. Schmidt ex Miq.
Glia Sond.
Glochidotheca Fenzl
Gongylosciadium Rech. f.
Grafia Rchb.
Grammosciadium DC.
Halosciastrum Koidz.
Haplosciadium Hochst.
Haplosphaera Hand.-Mazz.
Harbouria J.M. Coult. & Rose
Harrysmithia H. Wolff
Haussknechtia Boiss.
Hellenocarum H. Wolff
Helosciadium W.D.J. Koch – pęczyna
Heptaptera Margot & Reut.
Heracleum L. – barszcz
Heteromorpha Cham. & Schltdl.
Hladnikia Rchb.
Hohenackeria Fisch. & C.A. Mey.
Homalosciadium Domin
Horstrissea Greuter et al.
Hyalolaena Bunge
Hymenolaena DC.
Imperatoria L.
Itasina Raf.
Johrenia DC.
Johreniopsis Pimenov
Kadenia Lavrova & V.N. Tikhom.
Kafirnigania Kamelin & Kinzik.
Kalakia Alava
Kandaharia Alava
Karatavia Pimenov & Lavrova
Karnataka P.K. Mukh. & Constance
Kedarnatha P.K. Mukh. & Constance
Keraymonia Farille
Kitagawia Pimenov
Klotzschia Cham.
Komarovia Korovin
Korshinskia Lipsky
Kosopoljanskia Korovin
Kozlovia Lipsky
Krasnovia Popov ex Schischk.
Krubera Hoffm.
Kundmannia Scop.
Ladyginia Lipsky
Lagoecia L.
Lalldhwojia Farille
Laser Borkh. ex P. Gaertn. et al. – laser
Laserpitium L. – okrzyn
Lecokia Candolle
Ledebouriella H. Wolff
Lefebvrea A. Richard
Leibergia J.M. Coult. & Rose
Levisticum Hill – lubczyk
Leutea Pimenov
Libanotis Haller ex Zinn – oleśnik (włączany do Seseli – żebrzyca)
Lichtensteinia Cham. & Schltdl.
Lignocarpa J.W. Dawson
Ligusticella J.M. Coult. & Rose
Ligusticopsis Leute
Ligusticum L. – lubiśnik
Lilaeopsis Greene
Limnosciadium Mathias & Constance
Lipskya (Koso-Pol.) Nevski
Lisaea Boiss.
Lomatium Raf.
Lomatocarpa Pimenov
Magadania Pimenov & Lavrova
Magydaris W.D.J. Koch ex DC.
Malabaila Hoffm. – malabaila
Mandenovia Alava
Marlothiella H. Wolff
Mastigosciadium Rech. f. & Kuber
Mathiasella Constance & C.L. Hitchc.
Mediasia Pimenov
Meeboldia H. Wolff
Melanosciadium H. Boissieu
Meum Mill. – wszewłoga
Microsciadium Boiss.
Mogoltavia Korovin
Molopospermum W.D.J. Koch
Monizia Lowe
Musineon Raf.
Mutellina Thell. – marchwica
Myrrhidendron J.M. Coult. & Rose
Myrrhis Mill. – marchewnik
Myrrhoides Heist. ex Fabr.
Naufraga Constance & Cannon
Neoconopodium (Koso-Pol.) Pimenov & Kljuykov
Neogoezia Hemsl.
Neonelsonia J.M. Coult. & Rose
Neoparrya Mathias
Niphogeton Schltdl.
Nirarathamnos Balf. f.
Nothosmyrnium Miq.
Notiosciadium Speg.
Notopterygium Boissieu
Oedibasis Koso-Pol.
Oenanthe L. – kropidło
Oligocladus Chodat & Wilczek
Oliveria Vent.
Opopanax W.D.J. Koch
Oreocome Edgew.
Oreonana Jeps.
Oreoschimperella Rauschert
Oreoxis Raf.
Orlaya Hoffm. – orlaja
Ormopterum Schischk.
Ormosciadium Boiss.
Ormosolenia Tausch
Orogenia S. Watson
Osmorhiza Raf.
Ostericum Hoffmann – starodub
Ottoa Kunth
Oxypolis Raf.
Pachypleurum Ledeb. – nibymarchwica
Palimbia Besser ex DC.
Pancicia Vis.
Paraligusticum V.N. Tikhom.
Paraselinum H. Wolff
Parasilaus Leute
Pastinaca L. – pasternak
Pastinacopsis Golosk.
Paulita Soják
Pedinopetalum Urb. & H. Wolff
Perideridia Rchb.
Perissocoeleum Mathias & Constance
Petroedmondia Tamamsch.
Petroselinum Hill – pietruszka
Peucedanum L. – gorysz
Phellolophium Baker
Phlojodicarpus Turcz. ex Ledeb.
Phlyctidocarpa Cannon & W.L. Theob.
Physospermopsis H. Wolff
Physospermum Cusson
Physotrichia Hiern
Pilopleura Schischk.
Pimpinella L. – biedrzeniec
Pinacantha Gilli
Pinda P.K. Mukh. & Constance
Pituranthos Viv.
Pleurospermopsis C. Norman
Pleurospermum Hoffm. – żebrowiec
Podistera S. Watson
Polemannia Eckl. & Zeyh.
Polemanniopsis B.L. Burtt
Polytaenia DC.
Polyzygus Dalzell
Portenschlagiella Tutin
Prangos Lindl.
Prionosciadium S. Watson
Psammogeton Edgew.
Pseudocarum C. Norman
Pseudocymopterus J.M. Coult. & Rose
Pseudoselinum C. Norman
Pseudotaenidia Mack.
Pternopetalum Franch.
Pterygopleurum Kitag.
Pteryxia (Nuttall) J.M. Coulter & Rose
Ptilimnium Raf.
Ptychotis W.D.J. Koch
Pycnocycla Lindl.
Pyramidoptera Boiss.
Registaniella Rech. f.
Rhabdosciadium Boiss.
Rhodosciadium S. Watson
Rhopalosciadium Rech. f.
Rhysopterus J.M. Coult. & Rose
Ridolfia Moris
Rumia Hoffm.
Rupiphila Pimenov & Lavrova
Rutheopsis A. Hansen & G. Kunkel
Sajanella Soják
Saposhnikovia Schischk.
Scaligeria DC.
Scandia J.W. Dawson
Scandix L. – czechrzyca
Schoenolaena Bunge
Schrenkia Fisch. & C.A. Mey.
Schtschurowskia Regel & Schmalh.
Schulzia Spreng.
Sclerochorton Boiss.
Sclerotiaria Korovin
Selinopsis Coss. & Durieu ex Batt. & Trab.
Selinum L. – olszewnik
Semenovia Regel & Herder
Seseli L. – żebrzyca
Seselopsis Schischk.
Shoshonea Evert & Constance
Siculosciadium C.Brullo, Brullo, S.R.Downie & Giusso^[10]

Silaum Mill. – koniopłoch
Siler Mill.
Sinocarum H. Wolff ex R.H. Shan & F.T. Pu
Sinodielsia H. Wolff
Sinolimprichtia H. Wolff
Sison L.
Sium L. – marek
Smyrniopsis Boiss.
Smyrnium L. – przewłoka
Sonderina H. Wolff
Spermolepis Raf.
Sphaenolobium Pimenov
Sphaerosciadium Pimenov & Kljuykov
Sphallerocarpus Besser ex DC.
Sphenocarpus Korovin
Sphenosciadium A. Gray
Spuriodaucus C. Norman
Spuriopimpinella (H. Boissieu) Kitag.
Stefanoffia H. Wolff
Stenocoelium Ledeb.
Stewartiella Nasir
Stoibrax Raf.
Symphyoloma C.A. Mey.
Szovitsia Fisch. & C.A. Mey.
Taenidia (Torr. & A. Gray) Drude
Tamamschjania Pimenov & Kljuykov
Tauschia Schltdl.
Tetrataenium (DC.) Manden.
Thamnosciadium Hartvig
Thapsia L. – łoczydło
Thaspium Nutt.
Thecocarpus Boiss.
Tilingia Regel
Tinguarra Parl.
Todaroa Parl.
Tommasinia Bertol.
Tongoloa H. Wolff
Tordyliopsis DC.
Tordylium L. – wszawiec
Torilis Adans. – kłobuczka
Trachydium Lindl.
Trachyspermum Link – chropawiec
Trepocarpus Nutt. ex DC.
Tricholaser Gilli
Trigonosciadium Boiss.
Trinia Hoffm. – trynia
Trochiscanthes W.D.J. Koch
Turczaninoviella Koso-Pol.
Turgenia Hoffm. – turgenia
Uldinia J.M. Black
Vanasushava P.K. Mukh. & Constance
Vicatia DC.
Vvedenskya Korovin
Xatardia Meisn. & Zeyh.
Yabea Koso-Pol.
Zeravschania Korovin
Zizia W.D.J. Koch – ochłystka
Zosima Hoffm.

Incertae sedis:

Hermas L.
Platysace Bunge

Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa dereniowe (Cornidae Frohne & U. Jensen ex Reveal), nadrząd Aralianae Takht., rząd araliowce (Araliales Reveal), rodzina selerowate (Apiaceae Lindl.)^[11].

Zastosowanie

Rośliny jadalne

Wiele gatunków z rodziny selerowatych wykorzystywanych jest jako warzywa korzeniowe i liściowe oraz rośliny przyprawowe. Do wykorzystywanych na wielką skalę warzyw korzeniowych należy marchew zwyczajna Daucus carota podgatunku uprawnego subsp. sativus. Popularnie wykorzystywane są także korzenie spichrzowe pietruszki zwyczajnej Petroselinum crispum var. tuberosum, selera korzeniowego Apium graveolens var. rapaceum i pasternaku zwyczajnego Pastinaca sativa subsp. sativa, przy czym ten ostatni wykorzystywany jest głównie w krajach anglosaskich. Do warzyw o długiej historii wykorzystania, nieco zapomnianych, i w różnym stopniu popularyzowanych ponownie należą: marek kucmerka Sium sisarum, świerząbek bulwiasty Chaerophyllum bulbosum, bunium śródziemnomorskie Bunium bulbocastanum, konopodium większe Conopodium majus. Indianie północnoamerykańscy żywili się spichrzowymi korzeniami kilku gatunków z rodzaju Lomatium, Perideridia gairdneri, Conioselinum chinense. Ważnym warzywem korzeniowym w Andach była i jest ziemniara jadalna Arracacia xanthorrhiza^[4].

Marchew uprawna
Pasternak zwyczajny
Świerząbek bulwiasty
Ziemniara jadalna

Kilka gatunków o zgrubiałych łodygach i ogonkach liściowych określanych bywa warzywami liściowymi lub łodygowymi – należą tu seler naciowy Apium graveolens var. dulce, dzięgiel litwor Angelica archangelica, fenkuł włoski Foeniculum vulgare, przewłoka warzywna Smyrnium olusatrum, lubczyk ogrodowy Levisticum officinale, kowniatek nadmorski Crithmum maritimum, Berula bracteata (warzywo endemiczne dla Wyspy Świętej Heleny). Liczne selerowate mają liście jadalne, spożywane po ugotowaniu podobnie jak szpinak warzywny, dodawane do sałatek lub rozmaitych dań, często silnie aromatyczne. Do warzyw liściowych popularnych przynajmniej lokalnie należą m.in.: pietruszka zwyczajna naciowa Petroselinum crispum var. crispum, trybula ogrodowa Anthriscus cerefolium, marchewnik anyżowy Myrrhis odorata, kryptotenia japońska zwana pietruszką japońską Cryptotaenia japonica, wąkrotka azjatycka Centella asiatica, Oenanthe javanica, dawniej duże znaczenie miały także podagrycznik pospolity Aegopodium podagraria i Tordylium apulium^[4].

Pietruszka naciowa
Selery naciowe
Fenkuł włoski
Oenanthe javanica

Szereg gatunków selerowatych to ważne rośliny przyprawowe i jako takie wykorzystywane są też liczne spośród wyżej wymienionych (zwłaszcza pietruszka, selery czy lubczyk). Ważną przyprawą w licznych kuchniach świata jest kolendra siewna Coriandrum sativum, lokalnie zastępowana przez Eryngium foetidum. Do popularnych przypraw należą także: biedrzeniec anyż Pimpinella anisum, kminek zwyczajny Carum carvi, kmin rzymski Cuminum cyminum, różne gatunki z rodzaju zapaliczka Ferula, chropawiec wonny Trachyspermum ammi (popularny zwłaszcza w Indiach)^[4].

Kolendra siewna
Biedrzeniec anyż
Kminek zwyczajny
Chropawiec wonny

Rośliny lecznicze i kosmetyczne

Ze względu na obficie obecne substancje czynne liczne gatunki wykorzystywane są jako lecznicze. Gumożywice bogate w olejki eteryczne wykorzystywane są w medycynie i przemyśle perfumeryjnym, m.in. galbanum z zapaliczek Ferula, gumożywice z Opopanax chironium^[4]. Owoce aminka egipskiego Ammi visnaga wykorzystywane są jako środek przeciwskurczowy, przeciwdychawiczy, rozszerzający naczynia krwionośne. Owoce kopru ogrodowego Anethum graveolens stosowane są jako środek przeciwskurczowy, żołądkowy, czysty olejek zaś działa głównie wiatropędnie i moczopędnie. Korzenie, owoce i olejek z dzięgla litwora Angelica archangelica poprawiają apetyt, działają żołądkowo i spazmolitycznie. Przewiercień sierpowaty Bupleurum falcatum wykorzystywany jest jako środek wzmacniający, przeciwzapalny i przeciwgorączkowy. Owoce i olejek kolendry siewnej Coriandrum sativum i kminku zwyczajnego Carum carvi działają żołądkowo, wiatropędnie, spazmolitycznie i wykrzuśnie. Podobnie działają też (wiatropędnie i wykrztuśnie) owoce i olejek z fenkułu włoskiego Foeniculum vulgare i biedrzeńca anyżu Pimpinella anisium. Suszone kłącze i korzeń lubczyku wykorzystywane są jako środek wiatropędny i moczopędny. Liście pietruszki działają moczopędnie. Kłącze i korzeń biedrzeńca wielkiego Pimpinella major wykorzystywane są jako środek wykrztuśny i odkażający. Żankiel zwyczajny Sanicula europaea w postaci ziela, rzadziej korzeni, wykorzystywany jest jako działający ściągająco i wykrztuśnie^[12].

Rośliny ozdobne

Uprawiane jako rośliny ozdobne są różne gatunki jednoroczne i wieloletnie selerowatych, często jako rośliny rabatowe i skalne, czasem jako bardzo okazałe byliny. Do popularnych rodzajów w uprawie należą: jarzmianka Astrantia, mikołajek Eryngium, cieszynianka Hacquetia, orlaja Orlaya, żankiel Sanicula, ochłystka Zizia. Poza tym uprawiane są jako ozdobne: różne gatunki z rodzaju jeżyca Aciphylla i przewiercień Bupleurum, Actinotus helianthi, azorella trójdzielna Azorella trifurcata, fenkuł włoski Foeniculum vulgare, wszewłoga górska Meum athamanticum oraz okazałe byliny z rodzajów dzięgiel Angelica, zapaliczka Ferula i barszcz Heracleum. Kilka gatunków z tego ostatniego rodzaju wprowadzonych do europejskich ogrodów w XIX wieku stało się uciążliwymi uciekinierami, kłopotliwymi zarówno dla miejscowej przyrody jak i zdrowia ludzi ze względu na powodowane oparzenia^[4].

Mikołajek ametystowy
Jarzmianka większa
Cieszynianka wiosenna
Actinotus helianthi

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-12-09] (ang.).
↑ Nazwy naukowe alternatywne zgodnie z art. 18 Kodeksu nomenklatury botanicznej Division II. Rules and Recommendations. Chapter III. Nomenclature of taxa according to their rank. Section 2. Names of families and subfamilies, tribes and subtribes
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 632-637. ISBN 978-1-842466346.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 57. ISBN 83-214-1305-6.
↑ ^a ^b K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. XV. Flowering Plants. Eudicots. Springer-Verlag, 2018, s. 9-24. ISBN 978-3-319-93604-8.
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 257–270. ISBN 83-7079-778-4.
↑ ^a ^b List of Genera in APIACEAE, [w:] Vascular plant families and genera [online], Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2018-12-09] (ang.).
↑ Cristian Brullo, Salvatore Brullo, Stephen R. Downie, Clark A. Danderson i inni. Siculosciadium, A New Monotypic Genus of Apiaceae from Sicily. „Annals of the Missouri Botanical Garden”. 99 (1), s. 1–18, 2013-07-19. DOI: 10.3417/2011009.
↑ Crescent Bloom: Apiaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-05-01]. (ang.).
↑ Ben-Erik VanB.E.V. Wyk Ben-Erik VanB.E.V., MichaelM. Wink MichaelM., Rośliny lecznicze świata: ilustrowany przewodnik naukowy po najważniejszych roślinach leczniczych świata i ich wykorzystaniu, Wrocław: MedPharm Polska, 2008, ISBN 978-83-60466-51-3, OCLC 749816856 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-12-09] (ang.).

[3] Nazwy naukowe alternatywne zgodnie z art. 18 Kodeksu nomenklatury botanicznej Division II. Rules and Recommendations. Chapter III. Nomenclature of taxa according to their rank. Section 2. Names of families and subfamilies, tribes and subtribes

[christenhusz-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 632-637. ISBN 978-1-842466346.

[slownik-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 57. ISBN 83-214-1305-6.

[kubitzki-6] K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. XV. Flowering Plants. Eudicots. Springer-Verlag, 2018, s. 9-24. ISBN 978-3-319-93604-8.

[checklist2002-7] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[encyk-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 257–270. ISBN 83-7079-778-4.

[vascular-9] List of Genera in APIACEAE, [w:] Vascular plant families and genera [online], Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2018-12-09] (ang.).

[10] Cristian Brullo, Salvatore Brullo, Stephen R. Downie, Clark A. Danderson i inni. Siculosciadium, A New Monotypic Genus of Apiaceae from Sicily. „Annals of the Missouri Botanical Garden”. 99 (1), s. 1–18, 2013-07-19. DOI: 10.3417/2011009.

[reveal-11] Crescent Bloom: Apiaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-05-01]. (ang.).

[wyk-12] Ben-Erik VanB.E.V. Wyk Ben-Erik VanB.E.V., MichaelM. Wink MichaelM., Rośliny lecznicze świata: ilustrowany przewodnik naukowy po najważniejszych roślinach leczniczych świata i ich wykorzystaniu, Wrocław: MedPharm Polska, 2008, ISBN 978-83-60466-51-3, OCLC 749816856 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne