Apollo 17
 | |
| Dane misji | |
| Indeks COSPAR | 1972-96A |
|---|---|
| Zaangażowani |  Stany Zjednoczone |
| Oznaczenie kodowe | CSM: America LM: Challenger |
| Pojazd | |
| Statek kosmiczny | CMS-114: „America” LM-12: „Challenger” |
| Masa pojazdu | 46 980 kg |
| Rakieta nośna | Saturn V |
| Załoga | |
 Załoga misji Apollo 17 przed startem. Stoją od lewej: H. Schmitt i R. Evans. W pojeździe LRV siedzi E. Cernan | |
| Dowódca | Eugene Cernan |
| Załoga | Ronald Evans, Harrison Schmitt |
| Start | |
| Miejsce startu | Centrum Kosmiczne Johna F. Kennedy’ego, USA |
| Początek misji | 7 grudnia 1972 05:33 GMT |
| Misja księżycowa | |
| Lądowanie na Księżycu | 11 grudnia 1972 19:54:57 GMT, Taurus-Littrow |
| Pobyt na Księżycu | 3 dni 2 godziny 59 minut 40 sekund |
| Masa próbek | 110,52 kg |
| Czas na orbicie księżycowej | 6 dni 3 godziny 43 minuty 37 sekund |
| Lądowanie | |
| Miejsce lądowania | Ocean Spokojny |
| Lądowanie | 19 grudnia 1972 19:24:59 GMT |
| Czas trwania misji | 12 dni 13 godzin 51 minut 59 sekund |
| Program Apollo | |
Apollo 17 – ostatnia w ramach programu Apollo, szósta załogowa misja na Księżyc, w której astronauci lądowali na powierzchni. W czasie misji zebrano 110,52 kg próbek. Astronauci spędzili na powierzchni 3 dni 2 godziny 59 minut i 40 sekund i przebyli 35,7 km. W czasie pobytu na Księżycu wykonali trzy spacery (EVA) o łącznym czasie 22 godziny 3 minuty i 57 sekund.
Podstawowe dane
- źródło[1]
- Statek kosmiczny: CMS-114: „America”, LM-12: „Challenger”
- Rakieta nośna: SA-512
- Stanowisko startowe: 39A
- Start: 7 grudnia 1972 o godzinie 05:33:00 GMT
- Azymut startu: 91,5°
- Orbita okołoziemska: 167,2 km × 166,7 km
- Orbity okołoksiężycowe:
- Orbita początkowa: 3148 km × 97,4 km
- Orbita podejścia do lądowania 1 (LM+CSM): 109,3 km × 26,9 km
- Orbita kołowa (CSM): 129,6 km × 100,0 km
- Orbita podejścia do lądowania 2 (LM): 110,4 km × 11,5 km
- Lądowanie na Księżycu: 11 grudnia 1972 o godzinie 19:54:58 GMT
- Miejsce lądowania: Taurus-Littrow (20,191°N, 30,772°E)
- Start z powierzchni Księżyca: 14 grudnia 1972, 22:54:37 GMT
- Orbita postartowa LM: 89,8 km × 16,9 km
- Orbita końcowa (po dokowaniu LM i CSM): 119,8 km × 89,8 km
- Powrót na Ziemię (wodowanie): 19 grudnia 1972 o godzinie 19:24:59 GMT
- Miejsce wodowania: Środkowy Pacyfik, 17°53′S, 166°07′W
- Pozycja: stabilna I (wierzchołkiem do góry)
- Podjęcie załogi: 19 grudnia 1972 o godzinie 20:17 GMT
- Podjęcie lądownika: 19 grudnia 1972 o godzinie 21:28 GMT
- Okręt ratowniczy: lotniskowiec USS Ticonderoga (CV-14)
- Czas trwania misji: 12 dni 13 godzin 51 minut 59 sekund
- Masa startowa rakiety i statku kosmicznego: 2 961 860 kg
- Masa umieszczona na orbicie okołoziemskiej: 141 135 kg
- Masa umieszczona na orbicie okołoksiężycowej: 34 718 kg
Ostatnie słowa na Księżycu: „Jack, zabierajmy stąd tę staruszkę” wypowiedziane na 20 sekund przed oderwaniem lądownika od Księżyca przez Eugene’a Cernana.
Dodatkowe informacje
- źródło[1]
- Uderzenie S-IVB/IU w powierzchnię Księżyca: 10 grudnia 1972, 20:32:42 GMT
- Współrzędne miejsca upadku S-IVB/IU: 4,21°S, 12,31°W
- Prędkość S-IVB/IU podczas zderzenia: 2550 m/s
- Kąt upadku S-IVB/IU: 55°
- Masa S-IVB/IU podczas zderzenia: 13 931 kg
- Uderzenie stopnia startowego LM w powierzchnię Księżyca: 15 grudnia 1972, 06:50:21 GMT
- Współrzędne miejsca upadku stopnia startowego LM: 19,96°N, 30,50°E
- Prędkość stopnia startowego LM podczas uderzenia: 1670 m/s
- Kąt upadku stopnia startowego LM: 4,9°
- Masa stopnia startowego LM podczas zderzenia: 2260 kg
Statek kosmiczny i rakieta nośna
- źródło[1]
Czas dostarczenia elementów do KSC
Statek kosmiczny
- CSM: marzec 1972
- LM: czerwiec 1971
- LVR: czerwiec 1972
Rakieta nośna
- Pierwszy stopień (S-IC): maj 1972
- Drugi stopień (S-II): październik 1970
- Trzeci stopień (S-IVB): grudzień 1970
- Instrument Unit (UI): czerwiec 1972
Główne cele misji
- źródło[1]
- Przeprowadzenie badań i pobranie próbek gruntu w dolinie Taurus-Littrow.
- Ustawienie instrumentów ALSEP i innej aparatury naukowej.
- Wykonanie eksperymentów w trakcie lotu i fotografowanie powierzchni Księżyca z orbity okołoksiężycowej.
Zadania wykonane na Księżycu
- źródło[1]
- Pobrano próbki gruntu, w tym próbki rdzeniowe i wykonano ich pełną dokumentację.
- Ustawiono aparaturę naukową ALSEP.
- Wykonano pomiar właściwości elektrycznych gruntu.
- Przeprowadzono pomiar przenikania termicznych neutronów w głąb gruntu księżycowego.
- Wykonano pomiar lokalnych różnic pola grawitacyjnego w rejonie lądowania.
- Ustawiono detektor cząstek promieniowania kosmicznego.
- Przeprowadzono badania geologiczne.
- Wykonano badania właściwości mechanicznych i fizycznych gruntu księżycowego.
Eksperymenty na pokładzie Apollo
- źródło[1]
- Badanie podpowierzchniowych warstw Księżyca radarem syntezującym.
- Obserwacje powierzchni Księżyca radiometrem podczerwieni.
- Obserwacje Księżyca spektrometrem dalekiego ultrafioletu.
- Fotografowanie powierzchni Księżyca z orbity okołoksiężycowej.
- Pomiar odległości statku Apollo od powierzchni Księżyca za pomocą wysokościomierza laserowego.
- Dopplerowskie badanie pola grawitacyjnego Księżyca.
- Fotografowanie wybranych obiektów na powierzchni Księżyca i obiektów astronomicznych.
- Obserwacje wizualne powierzchni Księżyca z orbity okołoksiężycowej.
- Badanie zanieczyszczenia przestrzeni wokół statku kosmicznego.
- Badanie wpływu żywności na metabolizm i gospodarkę hormonalną oraz elektrolityczną astronautów.
- Ocena skuteczności skafandrów ortostatycznych (skafandry wytwarzające podciśnienie wokół dolnej połowy ciała w celu ułatwienia adaptacji astronautów do ziemskiego ciążenia).
- Badanie wpływu promieniowania kosmicznego na funkcjonowanie mózgu i oczu ssaków (w ramach eksperymentu Biocore w CSM poleciały gryzonie, szczuroskoczniki drobne)[2]
Załoga
Wszyscy zdawali sobie sprawę, że Apollo 17 będzie ostatnią misją księżycową. Odwołanie następnych lotów postawiło NASA w niezręcznej sytuacji. Apollo 18 miał zabrać na Księżyc zawodowego naukowca. W rezultacie podjęto decyzję o zmianie składu załogi. Pilot lądownika, Joe Engle, któremu dotychczas dane było odbyć księżycową misję jedynie w komorze ciśnieniowej w Houston, został zastąpiony przez pilota LM Apollo 18, geologa Harrisona „Jacka” Schmitta.
Evans wcześniej pełnił funkcję CapComa (capsule communicator) – operator łączności komunikujący się ze statkiem kosmicznym w czterech misjach Apollo.
Dla Cernana był to trzeci lot kosmiczny, pozostali uczestnicy misji to nowicjusze.
- dowódca: Eugene A. Cernan CDR (dowódca)
- pilot modułu dowodzenia: Ronald E. Evans CMP (pilot modułu dowodzenia)
- pilot modułu księżycowego: Harrison H. „Jack” Schmitt LMP (pilot modułu księżycowego)
Załoga rezerwowa
- dowódca: John W. Young
- pilot modułu dowodzenia: Stuart A. Roosa
- pilot modułu księżycowego: Charles M. Duke
Naziemna załoga wspierająca
Misja
Początek misji
Apollo 17 wystartował 7 grudnia 1972 o 5:33 UTC po nieplanowanych, trwających 2 godziny i 40 minut przerwach w odliczaniu. Był to jedyny nocny start Saturna V; żeby go obejrzeć, zainteresowani wynajmowali statki wycieczkowe. Na pokładzie jednego z nich zakotwiczonego niedaleko brzegu znaleźli się Robert A. Heinlein, Isaac Asimov i Norman Mailer. Pisarze stwierdzili, że ostatni start misji księżycowej to coś, czego nie można przegapić[1].
Statek został wyniesiony na orbitę parkingową o parametrach 167,2 × 166,7 km. Podczas trzeciego okrążenia Ziemi, nad Atlantykiem załoga przeprowadziła manewr TLI (umieszczenie statku na trajektorii lotu w kierunku Księżyca). Separacja Apollo od S-IVB/IU/LM nastąpiła po trzech godzinach i 42 minutach lotu. Po kolejnych piętnastu minutach lotu statek Apollo 17 połączył się z lądownikiem. W trakcie dokowania wystąpiły problemy z zamkiem systemu dokowania. W czwartej godzinie i 45 minucie lotu zestaw Apollo+LM oddzielił się od stopnia S-IVB, który został wprowadzony na kolizyjną trajektorię z Księżycem. Uderzenie w powierzchnię nastąpiło w 86 godzinie 59 minucie 42 sekundzie lotu. Trzeci stopień rakiety uderzył w powierzchnię satelity 156 km na północny zachód od wyznaczonego celu. Wstrząs został zarejestrowany przez urządzenia pozostawione na Księżycu przez misje Apollo 12, Apollo 14, Apollo 15 i Apollo 16. W trakcie lotu w kierunku Księżyca wykonano tylko jedną korektę trajektorii. W 65 godzinie lotu dokonano aktualizacji czasu GET, kompensując w ten sposób opóźnienie startu – zegar przesunięto do przodu o 2 godziny i 40 minut. 86 godzin po starcie Apollo 17 znalazł się na orbicie okołoksiężycowej. Cztery godziny później pilot modułu dowodzenia uruchomił silnik i zaczął schodzić ku powierzchni Księżyca. Po raz ostatni w programie Apollo astronauci przeszli do lądownika i ostatni raz wykonali manewry związane z lądowaniem. Lądowanie LM nastąpiło w punkcie o współrzędnych 20°11′N, 30°46′, w miejscu oddalonym o 200 metrów od wyznaczonego celu. Cztery godziny później Cernan i Schmitt stanęli na powierzchni Księżyca w dolinie Taurus-Littrow.
EVA
Przez kolejne trzy dni pilot wojskowy i naukowiec pracowali razem w pięknym księżycowym krajobrazie. W trakcie misji Apollo 15 w okolicach krateru Littrow (jego nazwa pochodzi od nazwiska dziewiętnastowiecznego astronoma Johanna von Littrowa[3]) stwierdzono występowanie wyjątkowo młodych stożków wulkanicznych. Te okoliczności skłoniły naukowców do wyboru rejonu krateru jako celu misji Apollo 17. LM wylądował w płaskiej dolinie na południe od krateru i masywu gór Taurus – na obszarze wzniesionym między Mare Serenitatis (Morzem Jasności), Mare Tranquillitatis (Morze Spokoju) i Mare Crisium (Morzem Przesileń).
- Pierwsze wyjście astronautów na zewnątrz miało miejsce w 114 godzinie 21 minucie 49 sekundzie, a zakończyło się w 121 godzinie 33 minucie 42 sekundzie lotu. Astronauci przebywali poza lądownikiem przez 7 godzin 11 minut 53 sekundy. Podczas przygotowywania LRV do pracy, Cernan nieopatrznie oderwał element prawego tylnego błotnika. Astronauci ustawili flagę, wykonali pewną ilość zdjęć, rozstawili ALSEP oraz detektor cząsteczek promieniowania kosmicznego. Po blisko pięciu godzinach udali się do oddalonego o 13 minut jazdy Roverem krateru Steno (oznaczonego jako Stacja nr 1A). Spędzili tam godzinę i piętnaście minut. Następnie mieli udać się do krateru Emory, jednak ze względu na opóźnienie, wynikające ze zbyt długiej pracy z aparaturą ALSEP plan został zmieniony. Astronauci pod koniec EVA rozstawili aparaturę do pomiarów właściwości elektrycznych gruntu i zrobili panoramiczne zdjęcia okolicy.
- Po 16 godzinach pobytu w lądowniku ponownie wyszli na zewnątrz. Drugie wyjście rozpoczęło się w 137 godzinie 55 minucie 6 sekundzie lotu (80 minut opóźnienia w stosunku do planu). Cernan i Schmitt spędzili poza lądownikiem 7 godzin 36 minut i 56 sekund (najdłuższy spacer po powierzchni Księżyca). Pierwszą czynnością było sporządzenie substytutu części błotnika. Posłużyli się w tym celu okładkami map, taśmą klejącą i zaciskami od latarek. Konstrukcja sprawdziła się i astronauci nie byli obsypywani w trakcie jazdy pyłem księżycowym. Zgodnie z planem astronauci odwiedzili Stację nr 2 (krater Nansen), Stację nr 3 (krater Lara), Stację nr 4 (krater Shorty) i Stację nr 5 (krater Camelot). Po drodze zainstalowali trzy ładunki wybuchowe, w tym jeden trzykilogramowy. W miejscu oznaczonym jako Stacja nr 4 znaleźli materiał o pomarańczowym zabarwieniu, któremu przypisuje się pochodzenie wulkaniczne. Na zakończenie EVA Schmitt sprawdził ustawienie i wypoziomowanie grawimetru. Odległość przebyta w czasie spaceru kosmicznego nr 2 wyniosła 20,4 km. Znaleźli się w największej odległości od LM, jaką osiągnęli astronauci podczas programu Apollo – od lądownika dzieliło ich 7,6 kilometra. Na zakończenie spaceru zostały po raz ostatni naładowane akumulatory LVR.
- Po piętnastogodzinnym odpoczynku astronauci wykonali ostatni wypad na powierzchnię Księżyca. EVA nr 3 trwało od 160 godziny 52 minuty 48 sekundy do 168 godziny 7 minuty 56 sekundy czasu lotu. Po zebraniu kolejnych próbek i wykonaniu zdjęć udali się ku wąwozowi Wessex Cleft, a następnie ku wzgórzom Sculptured Hills. Dalej ich trasa przebiegała przez krater Van Serg, gdzie spędzili prawie godzinę, zajmując się badaniami geologicznymi. Odwiedzili wszystkie zaplanowane stacje, wykonali dokumentację fotograficzną i zebrali próbki gruntu. LRV pokonał odległość 12 km, a astronauci zebrali 62 kg materiału księżycowego. Zainstalowali kolejne trzy ładunki wybuchowe. Wrócili do lądownika ustawiając LRV w takiej pozycji, by kamera telewizyjna pojazdu mogła pokazać ich start z powierzchni Księżyca. Kolejny odpoczynek ostatnich ludzi, którzy w ramach programu Apollo stanęli na powierzchni naszego naturalnego satelity, trwał siedemnaście godzin.
Łącznie podczas trzech EVA spędzili poza lądownikiem LM 22 godziny 3 minuty 57 sekund i przebyli 35,7 km. Masa zebranych próbek wyniosła 110,52 kg (w tym trzy głębokie próbki rdzeniowe).
Powrót na Ziemię
Po 75 godzinach astronauci opuścili Księżyc. Zgodnie z planem spotkanie, dokowanie, odrzucenie stopni startowego LM i jego deorbitacja przebiegły bez problemów. Dokowanie nastąpiło w ósmym dniu misji. Statek Apollo pozostał na orbicie okołoksiężycowej jeszcze prawie dwa dni. Stopień startowy lądownika uderzył w powierzchnię Księżyca w 193 godzinie 17 minucie 21 sekundzie lotu. Zderzenie zostało zarejestrowane przez geofony pozostawione przez Apollo 17 i zestawy ALSEP Apollo 12, 14, 15 i 16. Również detonacja ładunków wybuchowych odbyła się zgodnie z planem i została zarejestrowana przez geofony. Podczas 75 okrążenia Księżyca załoga wykonała manewr TEI, wprowadzając statek na trajektorię powrotu na Ziemię. Podczas lotu powrotnego, pilot modułu dowodzenia wyszedł na zewnątrz statku Apollo. Trzykrotnie pokonał drogę do SIM i z powrotem, przenosząc do kabiny statku zapisy obserwacji radaru ALSE oraz filmy z kamery mapującej i kamery panoramicznej. EVA trwało jedną godzinę pięć minut i 44 sekundy[1]. Przed wejściem w atmosferę ziemską wykonano jedną korektę trajektorii. CM statku Apollo 17 wodował 1,9 km od celu i 6,5 km od lotniskowca. Załogę podjął helikopter i po 52 minutach od momentu wodowania astronauci znaleźli się na pokładzie okrętu ratowniczego[1].
Podsumowanie
- źródło[1]
- Najdłuższy pobyt astronautów poza lądownikiem – 7 godz. 36 min. 56 s. (EVA-2).
- Najdłuższy całkowity czas pracy astronautów poza lądownikiem – 22 godz. 3 min. 57 s.
- Największa odległość przebyta podczas jednego EVA – 20,4 km (EVA-2).
- Największa całkowita odległość przebyta na Księżycu – 35,7 km.
- Największa odległość odejścia od lądownika – 7,6 km.
- Największa masa próbek dostarczona na Ziemię – 110,52 kg.
- Najdłuższy pobyt astronautów na Księżycu – 74 godz. 59 min. 39 s.
- Najdłuższy pobyt Apollo na orbicie okołoksiężycowej – 75 okrążeń, 147 godz. 43 min. 37 s.
- Najdłuższa misja Apollo – 301 godz. 51 min. 59 s.
Cytaty
Podczas ostatniego spaceru Cernan i Schmitt odsłonili plakietkę umieszczoną na podwoziu LM. Słowa umieszczone na plakietce[3]:
Tu ludzie zakończyli pierwszą fazę eksploracji Księżyca, grudzień, A.D. 1972. Oby duch pokoju, w którym tutaj przybyliśmy, znalazł odzwierciedlenie w życiu całego rodzaju ludzkiego.
Po odsłonięciu plakietki Cernan oświadczył[3]:
To nasza pamiątka, którą zostawiliśmy tutaj, dopóki ktoś taki jak my, ktoś spośród was, tam na Ziemi, będących obietnicą przyszłości, nie powróci tutaj, by ją odczytać oraz kontynuować dzieło twórców programu Apollo – podbój Księżyca.
Zobacz też
- kamień księżycowy 70017
Przypisy
- ↑ a b c d e f g h i j Robert Godwin: Apollo. Eksploracja Księżyca.. Warszawa: Prószyński Media Sp. z o.o., 2012, s. 45-49, seria: Historia podboju Kosmosu. ISBN 978-83-7648-927-8.
- ↑ The Apollo 17 Pocket Mouse Experiment. W: Haymaker, W., Look, B., Benton, E. & Simmonds, R.: Biomedical Results of Apollo. NASA, 1975. SP-368.
- ↑ a b c Gene Kranz: Porażka nie wchodzi w grę. Warszawa: Prószyński Media Sp. z o.o., 2010, s. 390-393. ISBN 978-83-7648-467-9.
Linki zewnętrzne
- Apollo 17 Command and Service Module (CSM) (ang.). W: NSSDC Master Catalog [on-line]. NASA. [dostęp 2019-07-21].
- Apollo 17 Lunar Module /ALSEP (ang.). W: NSSDC Master Catalog [on-line]. NASA. [dostęp 2019-07-21].
- Mark Wade: Apollo 17 (ang.). W: Encyclopedia Astronautica [on-line]. [dostęp 2019-07-21].
| Misje |
| ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Sprzęt |
| ||||||||||||||||||
| Przedmioty o znaczeniu symbolicznym |
|
Media użyte na tej stronie
The flag of Navassa Island is simply the United States flag. It does not have a "local" flag or "unofficial" flag; it is an uninhabited island. The version with a profile view was based on Flags of the World and as a fictional design has no status warranting a place on any Wiki. It was made up by a random person with no connection to the island, it has never flown on the island, and it has never received any sort of recognition or validation by any authority. The person quoted on that page has no authority to bestow a flag, "unofficial" or otherwise, on the island.
Lunar Reconnaissance Orbiter photo of the Apollo 17 site, taken from a 50km orbit. Resolution is 50 cm per pixel.
Panorama of the moon taken during mission Apollo 17 (Station 1 East). Composed of 24 images: AS17-134-20408 to AS17-134-20431.
In December of 1972, Apollo 17 astronauts Eugene Cernan and Harrison Schmitt spent about 75 hours on the Moon in the Taurus–Littrow valley. Near the beginning of their third and final excursion across the lunar surface, Schmitt took this picture of Cernan flanked by an American flag and their lunar rover's umbrella-shaped high-gain antenna. The prominent Sculptured Hills lie in the background while Schmitt's reflection can just be made out in Cernan's helmet.
Apollo 17 Saturn V rocket on Pad 39-A at dusk. This was the last human flight to the moon.
Apollo 17 mission, 12 December 1972.
Astronaut Eugene A. Cernan, commander, makes a short checkout of the Lunar Roving Vehicle (LRV) during the early part of the first Apollo 17 Extravehicular Activity (EVA-1) at the Taurus-Littrow landing site. This view of the "stripped down" LRV is prior to loading up. Equipment later loaded onto the LRV included the ground-controlled television assembly, the lunar communications relay unit, hi-gain antenna, low-gain antenna, aft tool pallet, lunar tools and scientific gear. This photograph was taken by scientist-astronaut Harrison H. Schmitt, lunar module pilot. The mountain in the right background is the east end of South Massif. While astronauts Cernan and Schmitt descended in the Lunar Module (LM) "Challenger" to explore the Moon, astronaut Ronald E. Evans, command module pilot, remained with the Command and Service Modules (CSM) "America" in lunar-orbit.
"The Blue Marble" is a famous photograph of the Earth taken on December 7, 1972, by the crew of the Apollo 17 spacecraft en route to the Moon at a distance of about 29,000 kilometres (18,000 mi). It shows Africa, Antarctica, and the Arabian Peninsula.
The prime crew for the Apollo 17 lunar landing mission are: Commander, Eugene A. Cernan (seated), Command Module pilot Ronald E. Evans (standing on right), and Lunar Module pilot, Harrison H. Schmitt. They are photographed with a Lunar Roving Vehicle (LRV) trainer. Cernan and Schmitt will use an LRV during their exploration of the Taurus-Littrow landing site. The Apollo 17 Saturn V Moon rocket is in the background. This picture was taken at Pad A, Launch Complex 39, Kennedy Space Center (KSC), Florida, The Apollo 17 emblem is in the photo insert at upper left.
This is the official emblem of the Apollo 17 lunar landing mission which was flown by astronauts Eugene A. Cernan, Ronald E. Evans and Harrison H. Schmitt.
- The insignia is dominated by the image of Apollo, the Greek sun god. Suspended in space behind the head of Apollo is an American eagle of contemporary design, the red bars of the eagle's wing represent the bars in the United States flag; the three white stars symbolize the three astronaut crewmen. The background is deep blue space and within it are the moon, the planet Saturn and a spiral galaxy or nebula. The moon is partially overlaid by the eagle's wing suggesting that this is a celestial body that man has visited and in that sense conquered. The thrust of the eagle and the gaze of Apollo to the right and toward Saturn and the galaxy is meant to imply that man's goals in space will someday include the planets and perhaps the stars. The colors of the emblem are red, white and blue, the colors of our flag; with the addition of gold, to symbolize the golden age of space flight that will begin with this Apollo 17 lunar landing. The Apollo image used in this emblem was the famous Apollo of Belvedere sculpture now in the Vatican Gallery in Rome. This emblem was designed by artist Robert T. McCall in collaboration with the astronauts.
Liftoff of the Apollo 17 Saturn V Moon Rocket from Pad A, Launch Complex 39, Kennedy Space Center, Florida, at 12:33 a.m., December 17, 1972. Apollo 17, the final lunar landing mission, was the first night launch of a Saturn V rocket.