Apsyda (astronomia)

Elementy eliptycznej orbity ciała niebieskiego (A) krążącego wokół Ziemi (B). Literami F i H zaznaczono, kolejno, perycentrum (perygeum) i apocentrum (apogeum), a czerwony odcinek FH to linia apsyd.

Apsyda – jeden z dwóch skrajnych punktów orbity eliptycznej. Apsydami są:

  • perycentrum (peryapsis) – punkt orbity najbliższy środkowi masy układu, zwykle ciału centralnemu o masie znacznie większej od mniejszego ciała obiegającego, tzw. punkt największego zbliżenia; grecki przedrostek pery- oznacza w tym kontekście „przy”[1]
  • apocentrum (apoapsis) – punkt orbity najdalszy środkowi masy układu, tzw. punkt największego oddalenia; grecki przedrostek apo- oznacza w tym kontekście „odległy” lub „oddalony”[2].

Linia prosta łącząca apsydy orbity – perycentrum z apocentrum – nazywa się linią apsyd[3] (na rysunku obok czerwony odcinek FH).

Ujęcie matematyczne

Wartości apsyd można wyznaczyć z następujących równań:

  • Perycentrum:
maksymalna prędkość przy najmniejszej odległości, co daje (odległość perycentrum)
  • Apocentrum:
najmniejsza prędkość przy największej odległości (odległość apocentrum),
gdzie:
– długość półosi wielkiej
mimośród orbity (ekscentryczność)
standardowy parametr grawitacyjny

Własności

Nazewnictwo

Apsydy ważnych ciał niebieskich, w szczególności Układu Słonecznego, mają własne nazwy. Pochodzą one od greckiej lub łacińskiej, nazwy ciała niebieskiego.

Ciało centralneNazwa peryapsisNazwa apoapsis
Czarna dziuraperinigricon, perimelasma[a]aponigricon, apomelasma[a]
Galaktykaperygalacticonapogalacticon
Gwiazdaperyastronapoastron[4]
Jowiszperyjowium, peryzeneapjowium, apozene
Księżycperycyntion[b], peryselenium, perylune[b], perysel, peryseleneapocyntion[b], aposelenium[4], apolune[b], aposel, aposelene
Marsperyreum, periareionapareum, apoareion
Merkuryperyhermionapohermion
Neptunperyposeidionapoposeidion
Pluton[c]peryhadionapohadion
Saturnperysaturnium, perykroneapsaturnium, apokrone
Słońceperyheliumaphelium, apfelium
Uranperyuranionapouranion
Wenusperyafrum, perycytherion, perycytherean, perikritionapafrum, apocytherion, apocytherean, apokrition
Ziemiaperygeumapogeum

Apsydy orbity Ziemi

Schemat położenia i oświetlenia Ziemi w peryhelium i aphelium

Ziemia przechodzi przez aphelium i peryhelium swojej orbity, odpowiednio, w lipcu i w styczniu. Z powodu zjawiska precesji, związek apsyd z porami roku na Ziemi ulega stopniowemu odwróceniu z okresem 25 765 lat (rok platoński).

Daty i godziny przejścia Ziemi przez apsydy w latach 2000–2025[5]
RokPeryhelium (UTC+1)Aphelium (UTC+2)
20003 stycznia, 06:184 lipca, 01:49
20014 stycznia, 09:524 lipca, 15:37
20022 stycznia, 15:096 lipca, 05:47
20034 stycznia, 06:024 lipca, 07:40
20044 stycznia, 18:425 lipca, 12:54
20052 stycznia, 01:355 lipca, 06:58
20064 stycznia, 16:304 lipca, 01:10
20073 stycznia, 20:437 lipca, 01:53
20083 stycznia, 00:514 lipca, 09:41
20094 stycznia, 16:304 lipca, 03:40
20103 stycznia, 01:096 lipca, 13:30
20113 stycznia, 19:324 lipca, 16:54
20125 stycznia, 01:325 lipca, 05:32
RokPeryhelium (UTC+1)Aphelium (UTC+2)
20132 stycznia, 05:385 lipca, 16:44
20144 stycznia, 12:594 lipca, 02:13
20154 stycznia, 07:366 lipca, 21:40
20162 stycznia, 23:494 lipca, 18:24
20174 stycznia, 15:183 lipca, 22:11
20183 stycznia, 06:356 lipca, 18:47
20193 stycznia, 06:205 lipca, 00:11
20205 stycznia, 08:484 lipca, 13:35
20212 stycznia, 14:516 lipca, 00:27
20224 stycznia, 07:554 lipca, 09:11
20234 stycznia, 17:176 lipca, 22:07
20243 stycznia, 01:395 lipca, 07:06
20254 stycznia, 14:283 lipca, 21:55

Uwagi

  1. a b Terminy pery- i apomelasma (z greckiego) zostały użyte przez Geoffreya Landisa w 1998, nim w literaturze naukowej (w 2002) pojawiły się terminy peri- i aponigricon (z łaciny).
  2. a b c d Formy z -cynthion, według niektórych, zarezerwowane są dla sztucznych satelitów Księżyca. Inni rezerwują końcówkę -lune dla obiektów wystrzelonych z Księżyca, zaś -cynthion dla wystrzelonych spoza Księżyca. Forma -cynthion była używana w programie Apollo, zgodnie z decyzją NASA z 1964.
  3. Od 2006 roku Pluton nie jest uznawany za planetę.

Przypisy

  1. Władysław Kopaliński: PERI. [w:] Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych [on-line]. slownik-online.pl. [dostęp 2014-11-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-07-02)].
  2. Władysław Kopaliński: 20130606073414. [w:] Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych [on-line]. slownik-online.pl. [dostęp 2014-11-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-06)].
  3. linia apsyd, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-12-03].
  4. a b Apocentrum - ?zapytaj. [w:] zapytaj.onet.pl [on-line]. Onet Spółka Akcyjna. [dostęp 2019-05-06].
  5. United States Naval Observatory: Earth’s Seasons: Equinoxes, Solstices, Perihelion, and Aphelion, 2000-2025. [dostęp 2016-02-26].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Peryhelium-aphelium.svg
Autor: Szczureq, Licencja: CC BY-SA 4.0
Schemat położenia i oświetlenia Ziemi w peryhelium i aphelium.
Angular Parameters of Elliptical Orbit.png
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Peo~commonswiki (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC-BY-SA-3.0
Raytraced image showing the concepts of inclination, longitude of the ascending node, and argument of the periapsis for a "minor" object in an elliptic orbit around a larger object.