Ar-Rab al-Chali

Ar-Rab al-Chali
الربع الخالي, Ar-Rab’ al-Khali
Ilustracja
Ar-Rub’ al-Khali w południowej części Półwyspu Arabskiego
Państwo

Arabia Saudyjska, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Jemen, Oman

Powierzchnia

650 000 km²

Miejscowości

Nadżran

Wysokość

500 m n.p.m.

Rodzaj obiektu

pustynia

Położenie na mapie Azji
Mapa konturowa Azji, po lewej znajduje się punkt z opisem „Ar-Rab al-Chali”
Ziemia20°N 50°E/20,000000 50,000000
Wydmy podłużne na pustyni Ar-Rab al-Chali, zdjęcie satelitarne NASA, 2005
Wabar – dwa mniejsze kratery widoczne na powierzchni w 1994 roku

Ar-Rab al-Chali[1], (arab. الربع الخالي, Ar-Rab‛ al-Khālī) – pustynia piaszczysta w południowej części Półwyspu Arabskiego na terytorium południowo-wschodniej Arabii Saudyjskiej oraz częściowo na terytorium Zjednoczonych Emiratów Arabskich, Jemenu i Omanu.

Największy obszar pustyni piaszczystej na świecie.

Nazwa

Arabska nazwa Ar-Rab‛ al-Khālī oznacza „pustą okolicę” (w dosłownym tłumaczeniu: „pusty kwartał”)[2][3]. Pochodzenie nazwy nie jest znane – niektórzy badacze upatrują jej źródeł w starej nazwie arabskiej z księgi arabskiego żeglarza i kartografa Ahmada ibn Madżida (1421–1500) a inni w nazwach nadanych przez odkrywców europejskich[4].

Nieliczni miejscowi Beduini rzadko używają formalnej nazwy arabskiej, nazywając pustynię Ar-Rimal (w dosłownym tłumaczeniu: „piach”)[5][3].

Geografia

Ar-Rab al-Chali to pustynia piaszczysta w środkowej części Półwyspu Arabskiego[6] na terytorium południowo-wschodniej Arabii Saudyjskiej (80% pustyni[4]) oraz częściowo na terytorium Zjednoczonych Emiratów Arabskich, Jemenu i Omanu[2]. Granica ze Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi została ustalona w 1974 roku, natomiast granice z Omanem na południu i Jemenem na południowym wschodzie pozostają sporne[5]. Ar-Rab al-Chali zajmuje ok. 25% powierzchni Arabii Saudyjskiej[2].

Rozciąga się na długości ponad 1200 km a jej szerokość wynosi ok. 500 km[6]. Z powierzchnią ok. 650 tys. km²[6][2][4] jest według Encyklopedii Britannica największym ciągłym obszarem pokrytym piaskiem na świecie[2], natomiast Saudi Geological Survey (SCS) podaje, że jest jednym z największych, ciągłych obszarów pustyni piaszczystej na świecie[4]. Ar-Rab al-Chali powstała najprawdopodobniej podczas pluwiałów i okresów pomiędzy pluwiałami trzeciorzędu i czwartorzędu[4].

Na zachodzie pustyni znajdują się wzniesienia sięgające 600 m n.p.m. a piasek jest miałki i miękki, na wschodzie zaś teren opada do 180 m n.p.m. i pokryty jest wydmami, płaskimi połaciami piasku i solniskami[2]. W południowo-wschodniej części, wzdłuż granicy Omanu, rozciągają się rozległe tereny słonych bagien Umm as-Samim[5][6].

Podłoże tworzą kredowe i trzeciorzędowe wapienie[6]. Na pustyni widoczne są wadi – suche koryta starych rzek[6]. W południowo-wschodniej części znajdują się kratery meteorytowe Wabar[7].

Wydmy

Na pustyni występują:

  • głównie wydmy podłużne – osiągające długość 200 km[8]) i wysokość do 100 m, biegnące równolegle do siebie pomiędzy południowo-zachodnią a północno-wschodnią częścią pustyni; występujące powszechnie w części zachodniej[4]
  • barchany – wysokie, duże wydmy w części północno-wschodniej, osiągające wysokość 150–200 m i długość kilku kilometrów[4]
  • wydmy poprzeczne – wysokie wydmy, o wysokości dochodzącej do 300 m[6]; w środkowej części pustyni występują masywne wydmy z połączenia wydm poprzecznych biegnących w przeciwnych kierunkach, osiągające ok. 100 m wysokości[4]
  • wydmy gwiaździste – wysokie wydmy w kształcie piramidy, o stromych zboczach, pojedyncze lub powstałe z połączenia kilku wydm, osiągające wysokość 200 m, występujące w południowej i wschodniej części pustyni[4]

Klimat

Ar-Rab al-Chali jest jednym z najbardziej suchych regionów świata, praktycznie niezamieszkanym[2]. Suma roczna opadów wynosi poniżej 100 mm[6]. W niektórych obszarach pustyni susze trwają ponad dziesięć lat[5].

Flora i fauna

Pustynię z rzadka porastają krzewy i trawy – zidentyfikowano jedynie ok. 37 gatunków roślin tam występujących, w większości bylin[5].

Do niedawana w regionie obserwowano oryksa arabskiego, który wyginął najprawdopodobniej wskutek suszy lub polowań[4]. Gatunek jest re-indukowany na terenie 'Uruq Bani Ma'arid – obszaru chronionego na zachodnim krańcu Ar-Rab al-Chali, gdzie wprowadzono również gazelę górską i czarnoogonową[9].

Gospodarka

Pod pustynią znajdują się bogate złoża ropy naftowej, m.in. Al-Ghawār – największe konwencjonalne pole naftowe na świecie[2]. Ropa eksploatowana jest intensywnie od lat 50. XX wieku[5].

Na skrajach pustyni wypasane są wielbłądy[6].

Ekspedycje

Region pozostawał przez długi czas niezbadany[4] i jeszcze nie jest zbyt dobrze poznany[2]. W pierwszej połowie XX w. przeprowadzono kilka ekspedycji, głównie w poszukiwaniu surowców, m.in. pod kierownictwem D.E. Cheesemana (1923), Burtrama Thomasa (1930), Harry’ego St. Johna Philby’ego (1932) i Wilfreda Thesigera (1945)[4]. Thomas był pierwszym Europejczykiem, który przeprawił się przez pustynię[10]. Thesiger przeprawił się przez pustynię dwukrotnie, korzystając z pomocy miejscowych Beduinów, a swoje wrażenia z podróży wydał w 1959 roku w formie książki, którą zatytułował Arabian Sands[10].

Od 25 lutego do 9 marca 2006 roku Saudi Geological Survey (SCS) przeprowadziła ekstensywne badania pustyni[4].

W 2012 roku śladami Thesiger udali się Alastair Humphreys i Leon McCarron, którzy podczas wyprawy nakręcili film dokumentalny Into The Empty Quarter[11][12].

Przypisy

  1. ↑ Nazewnictwo Geograficzne Świata. Zeszyt 2. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych, 2004, s. 21. ISBN 83-239-7552-3. [dostęp 2017-07-30]. (pol.).
  2. ↑ a b c d e f g h i Rub’ al-Khali, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2017-07-30] (ang.).
  3. ↑ a b H. Stewart Edgell: Arabian Deserts: Nature, Origin and Evolution. Springer Science & Business Media, 2006, s. 126. ISBN 978-1-4020-3970-6. [dostęp 2017-07-30]. (ang.).
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m The Empty Quarter. [w:] The Saudi Geological Survey [on-line]. 2010-10-21. [dostęp 2017-07-30]. (ang.).
  5. ↑ a b c d e f Arabia, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2017-07-30] (ang.).
  6. ↑ a b c d e f g h i Rub al-Chali, Ar-, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2017-07-30].
  7. ↑ Wabar. [w:] Earth Impact Database [on-line]. [dostęp 2017-07-30]. (ang.).
  8. ↑ H. Stewart Edgell: Arabian Deserts: Nature, Origin and Evolution. Springer Science & Business Media, 2006, s. 125. ISBN 978-1-4020-3970-6. [dostęp 2017-07-30]. (ang.).
  9. ↑ `Uruq Bani Ma’arid. [w:] Saudi Wildlife Authority [on-line]. [dostęp 2017-07-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-30)]. (ang.).
  10. ↑ a b Michael Quentin Morton. THESIGER AND THE OILMEN: A DILEMMA OF OIL EXPLORATION IN SOUTHERN ARABIA, 1930–1955. „Oil-Industry History”. 1, s. 1–14, 2013. 14. (ang.). 
  11. ↑ John Denzell: In the footsteps of Thesiger: two Britons on a hotter, unexpected desert adventure. [w:] The National [on-line]. 2012-12-10. [dostęp 2017-07-30]. (ang.).
  12. ↑ Into The Empty Quarter. [w:] alastairhumphreys.com [on-line]. [dostęp 2017-07-30]. (ang.).

Media użyte na tej stronie

Asia laea relief location map.jpg
Autor: Uwe Dedering, Licencja: CC BY-SA 3.0
Relief Location map of Asia.
  • Projection: Lambert azimuthal equal-area projection.
  • Area of interest:
  • N: 90.0° N
  • S: -10.0° N
  • W: 45.0° E
  • E: 145.0° E
  • Projection center:
  • NS: 40.0° N
  • WE: 95.0° E
  • GMT projection: -JA95/50/20.0c
  • GMT region: -R45.70461034279053/-25.193892806246794/-158.9850042825966/36.990936559512505r
  • GMT region for grdcut: -R-20.0/-26.0/205.0/90.0r
  • Relief: SRTM30plus.
  • Made with Natural Earth. Free vector and raster map data @ naturalearthdata.com.
Wabar craters.jpg
Two of three Wabar impact craters in Rub' al Khali desert, Saudi Arabia. Original caption: Photo of the "11-Meter" crater; (left, discovered by Wynn in December 1994) and the Philby "A" crater (right, discovered by Philby in 1932) taken from the seif dune (foreground) of figure 2. On the left crater, one can see the sensor head of one of the magnetometers used for the magnetic survey conducted at the site.
Rub' al Khali (Arabian Empty Quarter) sand dunes imaged by Terra (EOS AM-1).jpg
Image of sand dunes in Rub' al Khali, Arabia's "empty quarter". Acquired by the Advanced Spaceborne Thermal Emission and Reflection Radiometer, or ASTER, aboard NASA's Terra Earth-orbiting satellite.