Arabia Felix

Arabia Felix (kolor żółty) na francuskiej mapie z 1654 r.
Mapa Jemenu sporządzona przez Carstena Niebuhra

Arabia Felix (Arabia szczęśliwa) – łacińska, stosowana przez Rzymian nazwa południowo-zachodniej części Półwyspu Arabskiego (żyzne wybrzeże wraz z miastami portowymi i wyżyny Hadramautu).

Łacińskiemu terminowi Arabia Felix odpowiada grecki Eudaimonia (εύδαιμονία) Arabia. Błędne tłumaczenie semickiego wieloznacznego źródłosłowu y-m-n dało w rezultacie poetyckie określenie szczęśliwa. Wyraz y-m-n w językach semickich w odniesieniu do Arabii oznaczał tyle co południowa (słowo to ma również znaczenie prawy, szczęśliwy, błogosławiony oraz przysięga). Mylne przetłumaczenie y-m-n jako felix przyjęto już w starożytności[1], stosując dla odróżnienia od części położonych na północ: nabatejskiej Arabia Petraea i sięgającej po Mezopotamię Arabia Deserta. W czasach nowożytnych odpowiednio używano arabskiej nazwy Hyaman[2].

W starożytności określenie to obejmowało w przybliżeniu terytoria dzisiejszego Jemenu i Omanu. Cywilizacja Arabii szczęśliwej z rozwiniętym rolnictwem i handlem morskim stała na wysokim poziomie. Położenie pozwalało kontrolować szlaki handlowe prowadzące z Indii i Afryki nad Morze Śródziemne, do Mezopotamii i Egiptu. Do ważniejszych organizmów państwowych, którymi rządził mukarrib (król-kapłan) należały Ma‘in, Kataban, Hadramaut, Ausan, Królestwo Saby i Himjar. Powstałe w tej części półwyspu państwa wzbogacały się głównie na handlu kadzidłami, perłami, złotem, przyprawami (cynamon), kawą i niewolnikami[3]. Te pierwsze państwa Arabów powstały w połowie II tysiąclecia p.n.e.[4] W regionie dominowały kulty bóstw ciał niebieskich, odmienne w każdym z krajów. Na czele panteonu stał zwykle Astar, bóg wojny, płodności i deszczu, ważne miejsce zajmowały bóstwa księżycowe, słoneczne i wenusjańskie.

Saba istniała od 950 r. p.n.e. do 115 r. n.e, a od V w. p.n.e. rządy kapłanów zostały zastąpione świecką dynastią. Okres od 350 do 250 r. p.n.e. był okresem dominacji Katabanu, który podporządkował sobie Minę i Sabę, a wykorzystując korzystne położenie geograficzne nad Bab al-Mandab rozwijali działalność handlową. Kataban uległ przewadze Himjaru, a upadł w 25 r. p.n.e. i został przejęty przez istniejący od połowy V w. p.n.e. Hadramaut[4].

Wynikające z kontrolowania szlaków handlowych bogactwo regionu wzbudziło zainteresowanie Rzymian i stało się powodem wysłania przez Augusta w 25 r. p.n.e. ekspedycji wojskowej (X legion) pod wodzą Aeliusa Gallusa, zakończonej całkowitą klęską. W późniejszych stuleciach obszar ten był obiektem wpływów i rywalizacji Bizancjum, Etiopii i Persji[5].

Rozwój Hadramautu został zahamowany przez ekspansję Himjaru, który w początkach VI w. uległ Etiopii, do czego pretekstem było prześladowanie chrześcijan przez judaistycznych władców tego państwa. W 575 r. Arabia Felix znalazła się pod zwierzchnictwem perskim i pozostała pod nim do zjednoczenia Arabii przez Mahometa[4].

W czasach nowożytnych terytoria te poznano bliżej dopiero w XVIII stuleciu dzięki duńskiej wyprawie naukowej wysłanej na polecenie króla Fryderyka V „dla postępu nauk w ogólności i lepszego zrozumienia Pisma świętego w szczególności”. W jej skład wchodzili: filolog, botanik, astronom, lekarz i malarz, a kierował nią niemiecki badacz w służbie duńskiej Karsten Niebuhr[6].

Przypisy

  1. ↑ Ammianus Marcellinus, Res gestae, [b.r.].
  2. ↑ Widocznej np. na XVII-wiecznej mapie francuskiej wykonanej na podstawie prac kartograficznych Mohammeda al-Idrisiego (zob. ilustr. powyżej).
  3. ↑ Zbigniew Landowski, Świat arabski. Leksykon, Warszawa: „Książka i Wiedza”, 2008, s. 25–26, ISBN 978-83-05-13526-9, OCLC 836392365.
  4. ↑ a b c Marek M.Dziekan, Arabowie przed islamem - Histmag.org, 26 stycznia 2016 [dostęp 2017-06-23].
  5. ↑ Brian Doe, Południowa Arabia, Warszawa 1979.
  6. ↑ Thorkild Hansen, Arabia Felix. Historia duńskiej ekspedycji 1761-1767, Warszawa 1968.

Zobacz też

Media użyte na tej stronie

Map of Yemen by Niebuhr.jpg
Map of Yemen by Carsten Niebuhr
Map of the Three Arabias Excerpted Partly from the Arab of Nubia Partly from Several Other Authors.png
A Map of the Three Arabias (Carte des Trois Arabies), a French map of Arabia based on Ptolemy and Muhammad al-Idrisi.