Arad (miasto w Rumunii)

Arad
	; Centrum miasta, w tle gmach ratusza
Herb	Flaga
Państwo	Rumunia
Okręg	Arad
Mer	Gheorghe Falcă
Powierzchnia	266,7 km²
Populacja (2011); • liczba ludności; • gęstość	; 159 704; 3500 os./km²
Nr kierunkowy	02-57
Kod pocztowy	310xxx
Tablice rejestracyjne	AR
	Położenie na mapie okręgu Arad Arad
	Położenie na mapie Rumunii Arad
	46°10′N 21°18′E/46,166667 21,300000
	Strona internetowa
	Portal Rumunia

Arad (węg. i niem. Arad, łac. Aradinum) – miasto w zachodniej Rumunii, w regionie Kriszana i Banat, nad rzeką Mureş. Stolica okręgu Arad.

Ważny ośrodek przemysłowy, m.in. produkcja taboru kolejowego, obrabiarek, nawozów sztucznych, mebli. Miasto jest ośrodkiem kulturalnym, m.in. teatr, filharmonia, muzea. Węzeł komunikacyjny, ze stacją kolejową Arad i lotniskiem.

Historia

Arad w 1904 r.

Arad od X wieku był pod panowaniem Węgier. Za panowania węgierskiego miasto było siedzibą władz komitatu Arad. Na przełomie XVI–XVII wieku w Imperium Osmańskim, po czym ponownie w państwie węgierskim. W latach 1763–1783 wzniesiono nową twierdzę, a w 1834 Arad uzyskał status wolnego miasta królewskiego. Podczas antyhabsburskiego powstania węgierskiego w latach 1848–1849 siedziba rządu Lajosa Kossutha. Po upadku powstania, w Aradzie 6 października 1849 Austriacy stracili trzynastu węgierskich generałów powstańczych, znanych dziś jako Męczennicy z Aradu(węg.). W XIX w. w Aradzie występowali wybitni europejscy muzycy, m.in. Ferenc Liszt (1846), Pablo Sarasate i Henryk Wieniawski (1877)^[2].

W 1910 roku z 63 166 mieszkańców 46 085 stanowili Węgrzy, 10 279 Rumuni, 4365 Niemcy, 1816 Serbowie, 277 Słowacy i 133 Czesi. W 1920 roku postanowieniem traktatu z Trianon przyłączone do Rumunii. W 2002 roku ze 172 827 mieszkańców 82,72% stanowili Rumuni, 13,01% Węgrzy, 1,73% Romowie, 1,3% Niemcy, 0,35% Serbowie, 0,26% Słowacy, 0,14% Bułgarzy, 0,85% pozostałe narodowości, w tym Polacy 0,01%^[1].

Zabytki

Twierdza z lotu ptaka

Kościół św. Antoniego z Padwy

Twierdza w Aradzie(węg.) z l. 1763–1783
Kościół św. Antoniego z Padwy(rum.) – kościół katolicki, wzniesiony w l. 1902–1904 w stylu eklektycznym
Ratusz(węg.) – eklektyczny gmach władz miejskich z l. 1872–1875
Pałac Kultury(rum.) z l. 1911–1913
Cerkiew św. Piotra i Pawła(rum.) (Kościół Serbski) – barokowa świątynia, wzniesiona w l. 1698–1702
Figura św. Jana Nepomucena(rum.) z 1729 r.
Kościół franciszkanów(rum.) – barokowy kościół katolicki, wzniesiony w l. 1750–1800
Dom Mátyása Rozsnyayego, XIX-wiecznego farmaceuty węgierskiego
Sobór Narodzin św. Jana Chrzciciela(węg.) – świątynia prawosławna, wzniesiona w l. 1862–1865, przebudowana w l. 1905–1906
Kasyno w Aradzie(rum.) z 1872 r.
Teatr Klasyczny Ioana Slaviciego(rum.) z l. 1872–1874
Pałac Sprawiedliwości(rum.) z ok. 1892 r.
Pałac Csanádzki(węg.) – pałac wzniesiony w l. 1892–1894 przez regionalnego węgierskiego przewoźnika kolejowego Aradi és Csanádi Egyesült Vasutak, któremu zawdzięcza swą nazwę
Wieża ciśnień(rum.), wzniesiona w 1896 r. według projektu Miklósa Ybla
Pałac Kovácsa(rum.) z ok. 1900 r.
Pałac biskupów serbskich(rum.) z ok. 1900 r.
Kościół ewangelicki – neogotycki kościół, wzniesiony w l. 1905–1906 według projektu Lajosa Szántayego, potocznie nazywany czerwonym kościołem
Pałac Szántaya(rum.) z l. 1905–1911 (secesyjny)
Pałac Nádasdyego z 1912 r.

Gospodarka

W mieście rozwinął się przemysł maszynowy, taboru kolejowego, metalowy, chemiczny, meblarski, elektrotechniczny, precyzyjny, włókienniczy, materiałów budowlanych, obuwniczy oraz spożywczy^[3].

Transport

W Aradzie znajduje się sieć tramwajowa. Założona została w 1869 i jest najstarszą siecią tramwajową wśród rumuńskich miast oraz jedną z trzech sieci wąskotorowych w Rumunii^[4]. Po rewolucji miasto zaczęło intensywnie sprowadzać używany tabor z zachodniej Europy, co spowodowało, że w 2011 zostały wycofane wszystkie wagony wyprodukowane w Rumunii i Czechosłowacji. Sieć jest charakterystyczna ze względu na linię do Ghioroc, na której tramwaje jadą dawną trasą kolejki podmiejskiej. Trasa ta jest jedną z atrakcji turystycznych Aradu^[5].

Galeria

Ratusz
(c) Bg1986, CC-BY-SA-3.0
Ratusz nocą
Kościół franciszkanów
Teatr Ioana Slaviciego
Kościół ewangelicki
Pałac Csanádzki
Dworzec kolejowy
Pałac Kultury
Dom Mátyása Rozsnyayego
Pałac Sprawiedliwości
Arad
(c) Al, CC-BY-SA-3.0
Arad

Miasta partnerskie

Przypisy

↑ ^a ^b Structura Etno-demografică a României.
↑ The State Philharmonic, Arad, Romguide tourism Romania, www.romguide.net [dostęp 2018-08-15] [zarchiwizowane z adresu 2018-08-14] .
↑ Arad, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-05-29] .
↑ Istoricul companiei. [dostęp 2013-03-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-08)]. (rum.).
↑ Karol Tyszka. Tramwaje w Aradzie. „Świat Kolei”. 1/2013.

Linki zewnętrzne

Oficjalna strona internetowa miasta

[ARAD-1] Structura Etno-demografică a României.

[2] The State Philharmonic, Arad, Romguide tourism Romania, www.romguide.net [dostęp 2018-08-15] [zarchiwizowane z adresu 2018-08-14] .

[PWN-3] Arad, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-05-29] .

[przewoźnik-4] Istoricul companiei. [dostęp 2013-03-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-08)]. (rum.).

[ŚK_1/2013-5] Karol Tyszka. Tramwaje w Aradzie. „Świat Kolei”. 1/2013.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Miasta Municipii	Arad
Miasta Orașe	Chișineu-Criș Curtici Ineu Lipova Nădlac Pâncota Pecica Sântana Sebiș
Gminy Comune	Almaș Apateu Archiș Bata Bârsa Bârzava Beliu Birchiș Bocsig Brazii Buteni Cărand Cermei Chisindia Conop Covăsânț Craiva Dezna Dieci Dorobanți Fântânele Felnac Frumușeni Ghioroc Grăniceri Gurahonț Hălmagiu Hălmăgel Hășmaș Ignești Iratoșu Livada Macea Mișca Moneasa Olari Păuliș Peregu Mare Petriș Pilu Pleșcuța Săvârșin Secusigiu Seleuș Semlac Sintea Mare Socodor Șagu Șeitin Șepreuș Șicula Șilindia Șimand Șiria Șiștarovăț Șofronea Tauț Târnova Ususău Vărădia de Mureș Vârfurile Vinga Vladimirescu Zăbrani Zădăreni Zărand Zerind Zimandu Nou

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne