Araukaria

Araukaria
Ilustracja
Araukaria chilijska
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadatelomowe
Gromadanaczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasanagonasienne
Klasaiglaste
Rządaraukariowce
Rodzinaaraukariowate
Rodzajaraukaria
Nazwa systematyczna
Araucaria A. L. Jussieu
Gen. 413. 4 Aug 1789[3]
Typ nomenklatoryczny

A. imbricata Pav. (=Araucaria araucana (Molina) K.Koch)[2]

Synonimy
  • Dombeya Lam.
  • Columbea Salisb.
  • Eutassa Salisb.
  • Eutacta Link
  • Quadrifaria Manetti ex Gordon
  • Marywildea A.V.Bobrov & Melikian
  • Titanodendron A.V.Bobrov & Melikian[2]

Araukaria, igława (Araucaria Juss.) – rodzaj drzew iglastych z rodziny araukariowatych. Obejmuje 19 gatunków[4]. Dwa gatunki rosną w południowej części Ameryki Południowej, pozostałe we wschodniej Australii, na Nowej Gwinei i Nowej Kaledonii[5]. Drzewa są wiecznozielone, dwupienne (rzadko jednopienne[6]) i wyróżniają się regularnym pokrojem[7].

Nazwa rodzaju pochodzi od Indian Araukanów, rdzennych mieszkańców Chile, których tereny porastały drzewa tego rodzaju. Nasiona araukarii chilijskiej są jadalne i spożywane przez tubylców[5]. Jadalne są także nasiona innych gatunków (np. araukarii Bidwilla i brazylijskiej)[8]. Niektóre gatunki dostarczają wartościowego drewna. Uprawiane są też jako rośliny ozdobne. W klimacie umiarkowanym popularną rośliną pokojową jest araukaria wyniosła. Jedynym gatunkiem możliwym do uprawy w gruncie w tej strefie jest araukaria chilijska (młode rośliny wymagają jednak ochrony przed mrozem)[8][6].

Araucaria luxurians na Nowej Kaledonii
Araucaria columnaris na Nowej Kaledonii
Araucaria heterophylla na wyspie Norfolk

Morfologia

Pokrój
Zimozielone, wysokie drzewa (dorastają do 70 m[6]). Gałęzie wyrastają w regularnych okółkach[5]. Pąki są niepozorne - liście okrywają końce pędów. Młode drzewa są rozgałęzione od dołu. Z wiekiem pień się u dołu oczyszcza i starsze drzewa mają długi, nagi pień zakończony spłaszczoną koroną[7].
Liście
Liścienie w liczbie od 2 do 4. Liście młodociane są igiełkowate, cienkie, ułożone są luźno i skrętolegle na pędzie. Dojrzałe liście są sztywne, łuskowate, jajowolancetowate lub szydlaste. Ściśle przylegają do siebie i są trwałe[7].
Kwiaty
Rozdzielnopłciowe, kwiaty męskie i żeńskie rozmieszczone są na różnych roślinach (dwupienność). Męskie szyszki wyrastają na szczytach pędów pojedynczo lub w skupieniach. Składają się z wielu spiralnie ułożonych łusek z pylnikami (mikrosporangiami) składającymi się z 6–8 komórek[7]. Są wydłużone i osiągają znaczne rozmiary, np. u A. muelleri do 25 cm długości. Szyszki żeńskie są kuliste, okazałe i ciężkie (u A. bidwillii osiągają do 30 cm długości i 5 kg wagi[6]). Łuski w szyszkach żeńskich są spłaszczone i odłamują się po dojrzeniu. Na łuskach znajdują się przyrośnięte do nich pojedyncze zalążki[7].
Nasiona
Połączone z łuskami nasiennymi, wraz z którymi odpadają od osi szyszki. Na brzegu bywają lekko oskrzydlone[7].

Biologia

Kwiaty są wiatropylne. Szyszki dojrzewają dopiero w drugim lub trzecim roku, po czym rozpadają się[5]. Nasiona kiełkują epigeicznie lub hipogeicznie[7].

Systematyka i pochodzenie

Współcześnie o ograniczonym rozprzestrzenieniu, natomiast dawniej rośliny z tego rodzaju odgrywały znaczącą rolę w lasach, zwłaszcza w czasie jury[8].

Jest to jeden z trzech współczesnych rodzajów z rodziny araukariowatych (Araucariaceae). Wyróżnia się w jego obrębie 19 gatunków łączonych w dwie sekcje[4]:

  • Sekcja Araucaria (syn. sekcja Columbea) – szerokie liście, szyszki o średnicy przekraczającej 12 cm średnicy:
    • Araucaria angustifolia (syn. Araucaria brasiliana) – araukaria brazylijska, igława brazylijska – południowa Brazylia, północno-wschodnia Argentyna.
    • Araucaria araucana (syn. Araucaria imbricata) – araukaria chilijska, igława chilijska – centralne Chile, zachodnia Argentyna.
    • Araucaria bidwilliiaraukaria Bidwilla wschodnia Australia.
    • Araucaria hunsteinii – Nowa Gwinea.
  • Sekcja Eutacta – liście wąskie, szyszki o średnicy poniżej 12 cm:
    • Araucaria bernieri – Nowa Kaledonia.
    • Araucaria biramulata – Nowa Kaledonia.
    • Araucaria columnaris – Nowa Kaledonia.
    • Araucaria cunninghamii – wschodnia Australia, Nowa Gwinea.
    • Araucaria heterophyllaaraukaria wyniosła, igława wyniosła, jodełka pokojowa – Norfolk.
    • Araucaria humboldtensis – Nowa Kaledonia.
    • Araucaria laubenfelsii – Nowa Kaledonia.
    • Araucaria luxurians – Nowa Kaledonia.
    • Araucaria montana – Nowa Kaledonia.
    • Araucaria muelleri – Nowa Kaledonia.
    • Araucaria nemorosa – Nowa Kaledonia.
    • Araucaria rulei – Nowa Kaledonia.
    • Araucaria schmidii – Nowa Kaledonia.
    • Araucaria scopulorum – Nowa Kaledonia.
    • Araucaria subulata – Nowa Kaledonia.

Przypisy

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2021-03-14] (ang.).
  2. a b c M.J.M. Christenhusz i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19, 2011, s. 55–70 [dostęp 2021-03-24].
  3. Index Nominum Genericorum (ING) (ang.). Smithsonian National Museum of Natural History. [dostęp 2011-10-27].
  4. a b Araucaria (ang.). W: The Plant List [on-line]. The Kew Gardens. [dostęp 2011-10-27].
  5. a b c d Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003. ISBN 83-214-1305-6.
  6. a b c d Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy iglaste. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 129. ISBN 83-01-05225-2.
  7. a b c d e f g John Silba: Encyclopedia coniferae. Corvallis, Oregon, USA: Harold N. Moldenkeand, Alma L. Moldenke, 1986, s. 38, seria: Phytologia Memoirs.
  8. a b c Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 19. ISBN 0-333-73003-8.

Media użyte na tej stronie

0 Araucaria columnaris New Caledonia.jpg
Autor: my LifeShow from Paris, France, Licencja: CC BY 2.0
Araucaria columnaris, native, L'Île-des-Pins, New Caledonia.
Araucaria araucana1.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Norfolk-Island-Pines.jpg
Autor: thinboyfatter, Licencja: CC BY 2.0
Araucaria heterophylla (Norfolk Island pines) in habitat on Norfolk Island.
Araucaria columnaris Baie des Tortues 2.jpg
Autor: Thomas@BOD at Flickr, Licencja: CC BY 2.0
Araucaria columnaris, Baie des Tortues, Bourail, New Caledonia.
Araucaria araucana 0003.JPG
Autor: H. Zell, Licencja: CC BY-SA 3.0
Araucaria araucana, Araucariaceae, Monkey-Puzzle, mature cone; Botanical Garden Karlsruhe, Germany.
Araucaria heterophylla leaves 01 by Line1.JPG
Autor: Liné1, Licencja: CC BY-SA 3.0

Foliage of an Araucaria heterophylla in Serres d'Auteuil following garden's tag.
Identification issue: Many A. columnaris are wrongly identified as A. heterophylla.