Arboretum Wojsławice

Buk zwyczajny forma czerwonolistna (Fagus sylvatica f. purpurea)

Arboretum Wojsławice Ogród Botaniczny Uniwersytetu Wrocławskiego – ogród botaniczny na terenie Niemczy w woj. dolnośląskim. W 1988 roku włączony w struktury Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Wrocławskiego. Znane z bogatego zbioru różaneczników i azalii, liliowców, bukszpanów, piwonii oraz rzadkich gatunków i odmian drzew oraz krzewów. W 2019 roku w arboretum otwarto Polski Ogród Milenijny, gdzie zgromadzono unikatową kolekcję odmian roślin polskiej hodowli oraz gatunki roślin zagrożonych, ginących i chronionych.

Wojsławice położone są 50 km na południe od Wrocławia i 2 km na wschód od Niemczy, na obszarze chronionego krajobrazu Wzgórz Niemczańsko-Strzelińskich. Administracyjnie należą do gminy Niemcza w powiecie dzierżoniowskim. Okolice Niemczy to ukształtowane południkowo pasma Wzgórz Gumińskich, Dębowych i Krzyżowych, o zróżnicowanej budowie geologicznej, poprzecinane łagodnymi jarami i wąwozami. Dnem najgłębszego wąwozu, na wysokości 150–200 m n.p.m. płynie z południa na północ rzeka Ślęza, zasilana licznymi potokami. Nad jednym z jej prawobrzeżnych dopływów, w malowniczej kotlinie, na północnych stokach Wzgórz Dębowych na wysokości 213–320 m n.p.m. położone jest Arboretum w Wojsławicach.

Kolekcja obejmuje 6532 gatunków roślin drzewiastych oraz 7445 gatunków i odmian bylin. Znajdujące się tam kolekcje różaneczników (Rhododendron – 1350 gatunków i odmian^[1]) – w tym historyczne odmiany różaneczników Seidla (124 odmiany^[2]), liliowców (Hemerocallis – 3550 gatunków i odmian^[3]) oraz bukszpanów (Buxus – 144 gatunki i odmiany^[4]) uznane zostały przez Polskie Towarzystwo Ogrodów Botanicznych za Kolekcje Narodowe^[5]. W sierpniu 2021 r. w arboretum zatwierdzono kolejne, 4 Kolekcje Narodowe: hortensji (Hydrangea – 661 taksonów i odmian uprawnych), przedstawicieli rodziny oczarowate (Hamamelidaceae – 162 pozycje), piwonii (Paeonia – 537 pozycji) oraz barwinków (Vinca – około 50 gatunków i odmian)^[6].

Historia

Różanecznik (Rhododendron) 'Von Oheimb Woislowitz'

Datą przyjmowaną obecnie za powstanie Arboretum jest rok 1811, kiedy to właściciele wsi z rodu von Prittwitz i von Aulock aklimatyzowali pierwsze drzewa obcego pochodzenia, głównie północnoamerykańskie. Obecny kształt Arboretum nadał w 1880 roku Fritz von Oheimb (upamiętnia go Staw Fritza), śląski ziemianin oraz znawca roślin. Został on właścicielem 150-hektarowego majątku w Wojsławicach, którego częścią był park romantyczny założony w 1821 r. przez ród von Aulock. Nowy właściciel rozpoczął przebudowę parku, systematycznie gromadząc nowe gatunki roślin, zwłaszcza różaneczniki, które stały się specjalizacją jego hodowli na początku XX wieku. W 1920 r. odnotowano na terenie ogrodu ok. 300 odmian uprawnych różaneczników. Oheimb zmarł w 1928 r. i został pochowany na terenie ogrodu, a jego dzieło kontynuował syn, Arno von Oheimb.

Grób Fritza von Oheimba

Kalendarium historyczne

• 1111 – książę Bolesław III Krzywousty nadaje za zasługi wojenne rycerzowi Wojsławowi dobra ziemskie koło Niemczy
• 1517 – przekazanie Wojsławic, wraz z folwarkiem i dwoma ogrodami, burmistrzowi Niemczy
• 1559 – posiadłość nabywa książę brzeski Jerzy II i nadaje jej rangę domeny książęcej; z miejscowego kamienia wzniosi dwór i zabudowania folwarczne, zakłada dwa duże ogrody i sady
• 1811 – właściciele wsi z rodu von Prittwitz i von Aulock rozpoczynają urządzanie parku romantycznego; aklimatyzują pierwsze drzewa obcego pochodzenia, głównie północnoamerykańskie
• 1842 – nowy właściciel, baron Friedrich von Cannitz und Dallwiz, remontuje pałac i folwark
• 1880 – dobra wojsławickie kupuje śląski ziemianin Fritz von Oheimb, który nadaje Arboretum współczesny charakter; sprowadza z Drezna nowo poślubioną żonę Bertę i z zapałem przystępuje do zakładania ogrodu różanecznikowego, m.in. sadzi wiele unikatowych roślin
• 1890 – Fritz von Oheimb przekazuje kolekcję różaneczników Ogrodowi Botanicznemu we Wrocławiu
• 1906 – jedna z odmian różanecznika zostaje nazwana imieniem twórcy Arboretum – ‘Von Oheimb Woislowitz’
• 1920 – wojsławickie kolekcje roślinne obejmują 4 tysiące różaneczników w 300 odmianach, 500 piwonii i wiele innych roślin
• 1928 – Fritz von Oheimb umiera w wieku 78 lat; jego dzieło kontynuuje najstarszy syn Arno
• 1946 – wysiedlenie rodziny Oheimbów i przejęcie majątku przez PGR
• 1958 – przekazanie parku niemczańskiej Miejskiej Radzie Narodowej
• 1977 – nadanie rangi Arboretum przez Radę Ogrodów Botanicznych
• 1979 – powierzenie placówki Kombinatowej Hodowli Zwierząt Zarodowych w Dzierżoniowie
• 1983 – wpisanie Arboretum do rejestru zabytków kultury
• 1988 – przejęcie Arboretum przez Ogród Botaniczny Uniwersytetu Wrocławskiego
• 2005 – przyłączenie 54 ha nowych gruntów, w tym zabytkowego folwarku
• 2011 – kolekcje z rodzajów Rhododendron, Hemerocallis i Buxus uzyskują status Polskich Kolekcji Narodowych
• 2013 – przyznanie certyfikatu ogrodu pokazowego Amerykańskiego Towarzystwa Liliowcowego (display garden of the American Hemerocallis Society)
• 2014 – Arboretum zostaje europejską Stacją Oceny Odmian Liliowców (Hemerocallis)
• 2017 – otwarcie GEOretum – w miejscu lokalnego kamieniołomu prezentowane są skały pochodzące z różnych rejonów Dolnego Śląska
• 2018 – Arboretum świętuje 30-lecie swojego istnienia
• 2020 – otwarcie Polskiego Ogrodu Milenijnego
• 2021 – weryfikacja i zatwierdzenie kolejnych 4 kolekcji narodowych rodzajów hortensja, piwonia i barwinek oraz przedstawicieli rodziny oczarowatych

Kolekcja

Różaneczniki (Rhododendron)

Placówka spełnia funkcje badawcze i edukacyjne, dlatego wszystkie okazy roślin są szczegółowo udokumentowane.

Rośliny

Autostrada liliowców (Hemerocallis)

W roku 2013 zbiór roślin obejmował:

• drzewa i krzewy: 4650 gatunków i odmian,
• byliny: 4885 gatunków i odmian.

W roku 2020 w skład kolekcji arboretum wchodziło:

• 886 taksonów drzew i krzewów iglastych,
• 5646 taksonów drzew i krzewów liściastych,
• 7273 gatunki i odmiany bylin,
• 172 gatunki paproci.

Kolekcje główne

Róża (Rosa) 'Rosarium Uetersen'

• różanecznik (Rhododendron, w tym historyczne odmiany Seidla): 1350 gatunków i odmian;
• liliowiec (Hemerocallis): 3550 gatunków i odmian;
• bukszpan (Buxus): 144 gatunki i odmiany;
• hortensja (Hydrangea): 520 gatunków i odmian;
• magnolia (Magnolia): ponad 100 gatunków i odmian;
• miłorząb (Ginkgo): ponad 120 odmian;
• lilak (Syringa): ponad 160 gatunków odmian;
• tawułka (Astilbe): ok. 90 gatunków i odmian;
• trawy ozdobne: ponad 650 gatunków i odmian;
• jeżówka (Echinacea): ponad 100 gatunków i odmian;
• funkia (Hosta): ponad 260 gatunków i odmian;
• grusza (Pyrus): 200 gatunków i odmian;
• czereśnia (Prunus – Bank Genów Dolnośląskich Historycznych Odmian Czereśni): 200 gatunków i odmian;
• dereń (Cornus): ponad 140 gatunków i odmian;
  

  Hortensje (Hydrangea) w pełni kwitnienia – sierpień

Do ciekawszych okazów dendrologicznych ogrodu należą:

Jesienne kolory klonów palmowych (Acer palmatum)

• buk zwyczajny (Fagus sylvatica)
• buk zwyczajny forma czerwonolistna (Fagus sylvatica f. purpurea); wysokość 24 m, obwód 4 m
• buk zwyczajny odmiana zwisająca czerwonolistna (Fagus sylvatica ‘Purpurea Pendula’), posadzony przez Oheimba w okresie międzywojennym, jeden z najstarszych okazów w Polsce
• cedr libański (Cedrus libani), największy i najstarszy (posadzony w 1965) okaz w Polsce; wysokość 21 m, średnica 0,6 m
• cedrzyniec kalifornijski (Calocedrus decurrens)
• choina kanadyjska (Tsuga canadensis)
• cyprysik groszkowy odmiana szpilkowa (Chamaecyparis pisifera ‘Squarrosa’)
• cypryśnik błotny (Taxodium distichum)
• miłorząb dwuklapowy (Ginkgo biloba)
• głowocis japoński (Cephalotaxus harringtonia)
• grab pospolity odmiana kolumnowa (Carpinus betelus ‘Columnaris’)
• hortensja bukietowa odmiana wielokwiatowa (Hydrangea piniculata ‘Grandiflora’)
• hortensja Sargenta (Hydrangea aspera subsp. sargentiana), bardzo duży okaz, posadzony ok. 1900 roku
• jesion wyniosły (Fraxinus excelsior ‘Heterophylla Pendula’), posadzony w okresie międzywojennym, jeden z nielicznych w Polsce
• jodła nikkońska (Abies homolepis)
• kasztan jadalny (Castanea sativa)
• kasztanowiec drobnokwiatowy (Aesculus parviflora), jedna duża kępa z czasów Oheimba
• klon palmowy (Acer palmatium)
• klon polny (Acer campestre ‘Postelense’)
• magnolia japońska (Magnolia kobus)
• mamutowiec olbrzymi (Sequoiadendron giganteum), jeden z zaledwie trzech starych okazów, które przetrwały w polskim klimacie (wysokość 24 m, obwód 310 cm, wyhodowany z nasiona w 1962 r.^[7]; w 2018 osiągnął 30 m wysokości i 442 cm obwodu)
• metasekwoja chińska (Metasequoia glyptostroboides)
• palecznik chiński (Decaisnea fargesii)
• perukowiec podolski (Cotinus coggygria)
• sosna rumelijska (Pinus peuce)
• sośnica japońska (Sciadopitys verticillata), największy oraz najstarszy okaz w Polsce (wysokość 15 m, średnica pnia 1,18 m)
• szydlica japońska (Cryptomeria japonica)
• świerk kaukaski (Picea orientalis)
• świerk kłujący odmiana sina (Picea pungens ‘Glauca’)
• tulipanowiec amerykański (Liriodendron tulipifera)
• winorośl japońska (Vitis coignetiae), ponad stuletni, najwyższy w Polsce okaz – ok. 25 m wysokości

Zabytki

Dawna przebieralnia

Na terenie Arboretum znajdują się:

• zabytkowy folwark (1844) z odrestaurowaną kuźnią kołową (2005)
• szklarnia sprzed 1880 zbudowana z miejscowego łupka łyszczykowego z zachowanym drenażem z XIX wieku, odnowiona w 1999
• piętrowy dom ogrodnika (około 1900)
• grób założyciela Arboretum, Fritza von Oheimba z czerwonego granitu (1928)
• liczne kolumny z czerwonego permskiego piaskowca; kamień pochodzi z sudeckich kamieniołomów czerwonego spągowca; kolumny te pochodzą z XIX w. z zabudowań gospodarczych pobliskich wsi
• zabytkowe koło młyńskie z piaskowca

Turystyka

Pięknotka japońska (Callicarpa japonica) i jej jesienne kolory

Arboretum jest czynne dla zwiedzających od maja do września. W maju kwitną różaneczniki i azalie, największa kolekcja w Polsce. Towarzyszą im krzewy z tej samej rodziny wrzosowatych: enkianty, pierisy, kiścienie, kalmie i wrzosy. Oryginalnością kwiatów zadziwiają magnolie oraz wiśnie ozdobne. W czerwcu królują róże – historyczne, okrywowe, miniaturowe i nostalgiczne. Niezwykle dekoracyjne liście prezentują cieniolubne funkie. Na skłonie Ostrej Góry dojrzewają czereśnie – Bank Genów Dolnośląskich Historycznych Odmian Czereśni. W lipcu kwitną liliowce – najbogatsza kolekcja w Polsce (ponad 3,5 tys. odmian). W pełniej krasie są paprocie o koronkowej budowie liści. Puszyste kwiatostany rozwijają tawułki, a pięknym zapachem odurzają jaśminowce. Sierpień zachwyca romantycznymi hortensjami. Kwitną pachnące floksy i bodziszki, otoczone rojami motyli budleje i lawendy, a także wielkokwiatowe powojniki i ketmie. Jesienią najpiękniej prezentuje się dwuhektarowa rabata bylin, na której dominują różnobarwne trawy, astrowate, rozchodniki, nachyłki, zawilce, jeżówki. Wybarwiają się owoce egzotycznych gatunków drzew i krzewów.

Do dyspozycji Gości

(c) pawulon / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0

Wigwam

• bezpłatny parking i toalety
• wózek dla niepełnosprawnych
• miejsce do przewijania małych dzieci
• ratownik medyczny w weekendy i w święta
• internet bezprzewodowy wi-fi
• stoliki z zasilaniem elektrycznym
• teren piknikowy i miejsca do grillowania
• plac zabaw
• łączki do leżenia na własnym kocyku
• dwa punkty gastronomiczne: na folwarku i w ogrodzie
• weekendy tematyczne
• punkt sprzedaży roślin

Polski Ogród Milenijny

Wiosną 2020 roku w teren ogrodu włączono tworzony od 2017 roku, 5 hektarowy, Polski Ogród Milenijny. Założenie to stanowi prezentację dokonań hodowców w tworzeniu krajowych odmian roślin. Prezentowana kolekcja składa się zarówno z odmian współczesnych, jak również zapomnianych odmian przedwojennych. W altanach umieszczono także tablice dydaktyczne opisujące historię polskiej hodowli twórczej. Dodatkowo, ogród stanowi miejsce ochrony ex-situ gatunków zagrożonych, chronionych i ginących^[8]. W założonych 17 uprawach zachowawczych znajdują się gatunki takie jak np.: Linum austracum, Dictamnus albus, Gladiolus palustris, Rosa gallica czy Allium ursinum.

Początkowo tworzona kolekcja składała się z 1000 odmian roślin, tak aby upamiętnić jubileusz 1000 lecia Bitwy pod Niemczą (1017–2017).

Obecnie w kolekcji znajduje się 1987 odmian (stan na 1 września 2020)^[9].

Najliczniejsze kolekcje stanowią:

• 1078 odmian liliowców (Hemerocallis)
• 201 odmian kosaćców (Iris)
• 77 odmian powojników (Clematis)
• 50 odmian różaneczników (Rhododendron)
• 48 odmian świerków (Picea)
• 35 odmian berberysów (Berberis)
• 35 odmian miskantów (Miscanthus)
• 28 odmian jabłoni ozdobnych i użytkowych (Malus)

Z okazji otwarcia ogrodu, nakładem Agencji Promocji Zieleni i Związku Szkółkarzy Polskich, wydana została pozycja „Katalog 1000 Polskich Odmian Roślin” pod. redakcją T. Nowaka i H. Grzeszczak-Nowak.

Media

W 2014 roku ogrodowi dendrologicznemu w Wojsławicach poświęcony został pierwszy odcinek serii reportaży „Łowcy Przygód MINI” emitowanych w sieci Internet oraz polskich telewizjach kablowych^[10].

Przypisy

Bibliografia

• Hanna Grzeszczak-Nowak, Tomasz Nowak: Przewodnik po Arboretum w Wojsławicach. Wyd. I. Wrocław: A.U.T. Interior, 2003. ISBN 83-917818-6-0.
• Strona internetowa Arboretum www.arboretumwojslawice.pl
• Strona wydziału biologii Uniwersytetu Wrocławskiego. biol.uni.wroc.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-04-16)]. Materiały z monografii: Tomasz Nowak, Hanna Grzeszczak-Nowak, Arboretum w Wojsławicach, Wrocław 2002
• Serwis internetowy Urzędu Miasta i Gminy w Niemczy
• Agnieszka Kołodyńska, Wojsławice (gazeta.pl)

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa Arboretum