Archidiecezja poznańska

Archidiecezja poznańska

Archidioecesis Posnaniensis

Herb archidiecezji poznańskiej
Państwo	Polska
Siedziba	Poznań ul. Ostrów Tumski 2
Data powołania	968 (diecezja) 1821 (archidiecezja)
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	rzymskokatolicki
Metropolia	poznańska
Archikatedra	Świętych Apostołów Piotra i Pawła
Biskup diecezjalny	Stanisław Gądecki (metropolita poznański)
Biskup pomocniczy	Grzegorz Balcerek Jan Glapiak
Biskup senior	Zdzisław Fortuniak
Dane statystyczne (2017[1])
Liczba wiernych	1 480 000
Liczba kapłanów • w tym diecezjalnych • w tym zakonnych	1112 788 324
Liczba osób zakonnych	994
Liczba dekanatów	42
Liczba parafii	412
Liczba klasztorów	138
Powierzchnia	9700 km²
52°24′40,0320″N 16°56′54,1320″E/52,411120 16,948370
Strona internetowa

Archidiecezja poznańska (łac. Archidioecesis Posnaniensis) – jedna z czternastu archidiecezji Kościoła katolickiego w Polsce obrządku łacińskiego.

Historia

Diecezja poznańska jest historycznie pierwszą diecezją na ziemiach polskich (łac. prima sedes episcoporum Poloniae'^[2]), ustanowioną w 968 (dwa lata po chrzcie Mieszka I) jako biskupstwo misyjne podległe bezpośrednio jurysdykcji Stolicy Apostolskiej. Wraz z założeniem stolicy biskupiej rozpoczęła się budowa kościoła katedralnego na terenie podgrodzia poznańskiego grodu (obecnie Ostrów Tumski w Poznaniu). Pierwszym biskupem został Jordan, mianowany przez papieża Jana XIII, który zapoczątkował historię polskiej hierarchii kościelnej. Diecezja początkowo nie została włączona do metropolii gnieźnieńskiej utworzonej w 1000, a dopiero po śmierci bp. Ungera (1012) lub po jej przywróceniu w 1075 za panowania Bolesława Śmiałego. W roku 1038 w wyniku najazdu Brzetysława I diecezja poznańska upadła. Złupiono Wielkopolskę grabiąc cenne relikwie kościelne, które następnie biorący udział w wyprawie biskup praski Sewer złożył w katedrze św. Wita w Pradze^[3].

Z chwilą reorganizacji Kościoła i odnowienia biskupstwa diecezja poznańska obejmowała większość Wielkopolski, a także część Mazowsza, gdzie utworzono przed 1252 archidiakonat czerski z kolegiatą w Czersku, od 1406 warszawski (kolegiata przeniesiona w 1399). Możliwe, że archidiakonat mazowiecki powołano już w 1076 i miał początkowo kolegiatę w Grójcu.

Począwszy od XIII wieku diecezja podzielona była na cztery archidiakonaty:

• archidiakonat poznański,
• archidiakonat śremski,
• archidiakonat pszczewski,
• archidiakonat czerski (od XV wieku jako warszawski).

Na skutek rozbiorów Polski zmieniły się granice biskupstwa poznańskiego – mazowiecką część wraz z Warszawą odłączono od Poznania i w 1798 utworzono z niej osobne biskupstwo warszawskie (w 1817 roku podniesione do rangi archidiecezji). W 1821 papież Pius VII wydał bullę De salute animarum, w której regulował na nowo organizację kościelną na obszarze państwa pruskiego. Wówczas to podniesiono dotychczasowe biskupstwo poznańskie do rangi archidiecezji oraz połączono unią aeque principaliter z archidiecezją gnieźnieńską, tworząc jedną metropolię, Odtąd biskupi poznańscy nosili tytuł prymasa. Po II wojnie światowej rozwiązano unię personalną z Gnieznem, a w latach 1946–1991 archidiecezja nie przynależała do żadnej metropolii – podlegała bezpośrednio Stolicy Apostolskiej. Na skutek reformy administracyjnej Kościoła katolickiego w Polsce w 1991 archidiecezja poznańska utraciła kilkadziesiąt parafii z terenu południowej Wielkopolski na rzecz nowo utworzonej diecezji kaliskiej. Równocześnie utworzono metropolię poznańską, w skład której wchodzi również diecezja kaliska. Ostatnia zmiana granic nastąpiła w 2004, w ramach której oddano część północno-wschodniego (m.in. Ujście, Chodzież, Rogoźno, Skoki) i wschodniego (m.in. Murowana Goślina, Nekla) obszaru na rzecz archidiecezji gnieźnieńskiej.

W ciągu ponad tysiąca lat istnienia biskupstwa posługiwało nim wielu wybitnych duchownych, jak biskupi Unger i Jan Lubrański, arcybiskupi Leon Michał Przyłuski, Walenty Dymek, Antoni Baraniak i Jerzy Stroba oraz kardynałowie hr. Mieczysław Halka-Ledóchowski, Edmund Dalbor i August Hlond.

Wśród świętych i błogosławionych pochodzących lub żyjących na terenie archidiecezji są:

• bł. Edmund Bojanowski, ur. w Grabonogu koło Gostynia, działacz społeczny, pedagog, założyciel Zgromadzenia Sióstr Służebniczek
• św. Urszula Ledóchowska, pedagog i wychowawczyni dzieci i młodzieży, założycielka Zgromadzenia Sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego,
• bł. Maria Karłowska, założycielka Zgromadzenia Sióstr Pasterek od Opatrzności Bożej
• bł. Sancja Szymkowiak, siostra zakonna, posługująca ubogim i jeńcom w czasie II wojny światowej, zmarła w Poznaniu.
• bł. Natalia Tułasiewicz, nauczycielka w Poznaniu, męczenniczka II wojny światowej
• bł. Józef Kut, ksiądz diecezjalny, proboszcz parafii w Gościeszynie, męczennik II wojny światowej
• bł. Marian Konopiński, ksiądz diecezjalny, wikariusz parafii św. Michała Archanioła w Poznaniu, kapelan w Wojsku Polskim, męczennik II wojny światowej
• bł. Włodzimierz Laskowski, ksiądz diecezjalny, proboszcz i dziekan w Lwówku, męczennik II wojny światowej
• bł. Narcyz Putz, ksiądz diecezjalny, społecznik, proboszcz parafii św. Wojciecha w Poznaniu, radny Rady Miasta Poznania, męczennik II wojny światowej
• błogosławieni oratorianie salezjańscy z Poznania, pięciu wychowanków salezjańskich, aresztowanych przez gestapo, zamordowanych w Dreźnie, męczennicy II wojny światowej
• bł. Józef Zapłata, zakonnik ze Zgromadzenia Braci Serca Jezusowego, męczennik II wojny światowej
• bł. Michał Kozal, absolwent Arcybiskupiego Seminarium Duchownego w Poznaniu, biskup pomocniczy włocławski, męczennik II wojny światowej

a także św. Faustyna Kowalska, św. Jan z Dukli, bł. Rafał Chyliński

Archidiecezję dwukrotnie (1983, 1997) jako papież odwiedził św. Jan Paweł II.

Biskupi

Stanisław Gądecki – metropolita

Biskup diecezjalny

• abp Stanisław Gądecki – metropolita poznański od 2002, przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski od 2014

Biskupi pomocniczy

• bp Grzegorz Balcerek (wikariusz generalny) – od 1999
• bp Jan Glapiak (wikariusz generalny) – od 2021

Biskup senior

• bp Zdzisław Fortuniak – biskup pomocniczy poznański w latach 1982–2014, senior od 2014

Główne świątynie

Archikatedra św. Piotra i Pawła
w Poznaniu

• Bazylika archikatedralna Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Poznaniu (katedra poznańska), tytuł bazyliki mniejszej posiada od 1962,
• Bazylika Matki Bożej Świętogórskiej Róży Duchownej na Świętej Górze w Gostyniu – bazylika mniejsza od 1972,
• Bazylika Matki Boskiej Nieustającej Pomocy i św. Marii Magdaleny w Poznaniu (poznańska fara) – bazylika mniejsza od 2010.
• Bazylika św. Mikołaja w Lesznie (fara leszczyńska) – bazylika mniejsza od 2013.
• Bazylika kolegiacka Matki Bożej Pocieszenia i św. Stanisława Biskupa w Szamotułach (kolegiata szamotulska) – bazylika mniejsza od 2014.
• Bazylika św. Józefa w Poznaniu – bazylika mniejsza od 2017.

Instytucje archidiecezjalne

Ozdobna mapa prowincji wielkopolskiej zakonu reformatów, ukazująca klasztory na tle podziału administracyjnego Kościoła rzymskokatolickiego w Rzeczypospolitej (1718), przedstawiająca m.in. granice archidiecezji poznańskiej (ze zbiorów Archiwum Państwowego w Poznaniu)

• Kuria Metropolitalna (ul. Ostrów Tumski 2),
• Metropolitalny Sąd Duchowny (ul. Ostrów Tumski 5),
• Arcybiskupie Seminarium Duchowne (ul. Wieżowa 2/4),
• Wydział Teologiczny Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (ul. Wieżowa 2/4),
• Caritas Archidiecezji Poznańskiej (Rynek Wildecki 4a),
• Muzeum Archidiecezjalne (ul. Jana Lubrańskiego 1),
• Archiwum Archidiecezjalne (ul. ks. Ignacego Posadzego 2),
• Dom Księży Emerytów (ul. Sędziwoja 46),
• Święty Wojciech Dom Medialny (ul. Chartowo 5),
• „Emaus” Katolickie Radio Poznań (ul. Zielona 2),
• Poznański Chór Katedralny (ul. Ostrów Tumski 1).

Kapituły

• Katedralna (Metropolitalna) przy bazylice archikatedralnej Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Poznaniu,
• Kolegiacka przy bazylice kolegiackiej pw. Wniebowzięcia NMP w Środzie Wlkp. (od 13 listopada 1423 roku)
• Kolegiacka przy bazylice kolegiackiej Matki Boskiej Nieustającej Pomocy i św. Marii Magdaleny w Poznaniu (od 29 kwietnia 1470 roku^[4]),
• Kolegiacka przy bazylice kolegiackiej św. Mikołaja w Lesznie,
• Kolegiacka przy bazylice kolegiackiej Matki Boskiej Pocieszenia i św. Stanisława Biskupa w Szamotułach (od 20 lutego 1542 roku do 1835 roku i ponownie erygowana w 2000 roku)^[5],

Patroni

• Św. Stanisław – główny
• Bł. Bogumił – drugorzędny
• Św. Urszula Julia Ledóchowska – drugorzędny

Zgromadzenia zakonne

• Męskie – 18 (domy zakonne – 34)
• Żeńskie – 36 (domy zakonne – 104)

Zobacz też

• Biskupi poznańscy
• Metropolia poznańska
• Podział administracyjny Kościoła katolickiego w Polsce
• Nuncjatura Stolicy Apostolskiej w Polsce

Przypisy

Bibliografia

• Ks. Witold Zdaniewicz, ks. Sławomir H. Zaręba, Robert Stępisiewicz Wykaz parafii w Polsce 2006 (s. 471–501) Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC. Warszawa 2006 ISBN 83-85945-17-2.

Linki zewnętrzne

• Artykuł dotyczący dziejów archidiecezji poznańskiej. compu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-08-28)].
• Herb archidiecezji poznańskiej. archpoznan.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-12-15)].
• Schematyzm Archidiecezji Poznańskiej