Archikatedra Chrystusa Króla w Katowicach
 A/1658/97 z 15 grudnia 1997[1] | |||||||||||||||||
| archikatedra | |||||||||||||||||
 Archikatedra katowicka (2012) | |||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||||
| Adres | Plac Katedralny | ||||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||||
| Parafia | |||||||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||||||
| Przedmioty szczególnego kultu | |||||||||||||||||
| Relikwie | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
Położenie na mapie Katowic  | |||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |||||||||||||||||
 50°15′05,76″N 19°01′08,80″E/50,251600 19,019110 | |||||||||||||||||
| Strona internetowa | |||||||||||||||||
Archikatedra Chrystusa Króla w Katowicach – kościół zbudowany w latach 1927–1955 w stylu klasycyzującym według projektu architektów Zygmunta Gawlika i Franciszka Mączyńskiego[2]. Wznosi się w południowej części Śródmieścia Katowic, w prostokącie zamkniętym ulicami Powstańców, Wita Stwosza, Jordana i Plebiscytową.
Archidiecezja katowicka obchodzi wspomnienie liturgiczne rocznicy poświęcenia kościoła metropolitalnego 30 października.
Poza miesiącami wakacyjnymi w katedrze funkcjonuje stały konfesjonał, w ciągu dnia wystawiony jest też Najświętszy Sakrament[3].
Historia
Do budowy katedry przystąpiono oficjalnie 5 czerwca 1927[4]. Miejsce pod budowę kościoła i kurii biskupiej, o powierzchni 90 tys. m², objęło teren dawnej cegielni[5]. Już w 1924 r. zakup tego gruntu wsparł kwotą 500 tys. zł. Wydział Budżetowo-Gospodarczy autonomicznego Województwa Śląskiego[6]. Pierwszym magister fabricae a zarazem przewodniczącym Komitetu Budowy Katedry w Katowicach wybrany został ks. dr Emil Szramek[7]. Kamień węgielny wmurowano 4 września 1932. W uroczystości uczestniczyli: abp Adam Stefan Sapieha, bp Antoni Szlagowski, bp Bernard Dembek, nuncjusz abp Francesco Marmaggi, wojewoda Michał Grażyński i członkowie kapituły katedralnej[8]. W poniedziałek 15 października 1934 z rusztowań spadło z wysokości 8 m ponad 100 osób, m.in. ksiądz, budowniczy[9].
Do września 1939 roku wybudowano prezbiterium, kilkumetrowe mury i schody, jednak po rozpoczęciu okupacji władze niemieckie zabroniły dalszej budowy. Po zakończeniu II wojny światowej budowę wznowiono w połowie 1947 r. pod kierunkiem ks. Rudolfa Adamczyka. W 1948 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach zażądało obniżenia wysokości kopuły katedry o 40 m, aby nie dominowała w pejzażu Katowic, jednak ks. Adamczyk to żądanie odrzucił[10]. Projekt przedwojennych architektów na skutek żądania władz wojewódzkich Polski Ludowej uległ jednak modyfikacji około 1954 roku (m.in. aż o 38 m obniżono kopułę i ostatecznie katedra osiągnęła wys. 64 m, dł. 101 m, szer. 50 m). Główny wpływ na zmniejszenie kopuły miał formalnie zastępujący biskupów katowickich ks. Jan Piskorz (ksiądz patriota, posłuszny komunistycznym władzom)[11]. Dzięki zgodzie na obniżenie kopuły budowa nabrała tempa[10]. Konsekracji świątyni dokonał 30 października 1955, podczas tzw. wysiedlenia biskupów katowickich, ordynariusz częstochowski Zdzisław Goliński, jednak prace wykończeniowe trwały jeszcze prawie do drugiej połowy lat 60.
Na tyłach Archikatedry, przy ul. Henryka Jordana wzniesiono w latach 1927–1933 gmach Pałacu Biskupiego, w którym mieści się Kuria Archidiecezjalna [12].
20 czerwca 1983 w katowickiej katedrze gościł papież Jan Paweł II[13]. Dziewięć lat później w obecności biskupów śląskich odczytano w niej bullę Totus Tuus Poloniae Populus z 25 marca 1992, erygującą metropolię katowicką i tworzące archikatedrę.
W archikatedrze wręczana jest każdego roku nagroda Lux ex Silesia.
W krypcie archikatedry Chrystusa Króla w Katowicach pochowani zostali śląscy biskupi: Arkadiusz Lisiecki, Stanisław Adamski oraz Herbert Bednorz.
W lutym 2020 premier Mateusz Morawiecki, przedstawiciele województwa śląskiego, miasta Katowice i archidiecezji katowickiej podpisali umowę w sprawie sfinansowania budowy w archikatedrze tzw. Panteonu Górnośląskiego. Wkład finansowy ze środków publicznych wyniesie minimum 46 mln złotych. Strona kościelna ma wnieść 3 mln zł[14].
Architektura
.jpg)
Katowicka katedra została wzniesiona w stylu zmodernizowanego klasycyzmu[15], przykład historyzmu polskiego[16]. Mury świątyni wzniesiono w większości z żelazobetonu, a zewnętrzne okładziny ścian wykonano z dolomitu wydobywanego i obrabianego w kamieniołomach Imielina (woj. śląskie). Do budowy schodów wykorzystano m.in. kamień z rozebranej w 1933 r. Wieży Bismarcka w Mysłowicach[11]. Witraże zaprojektował prof. Stanisław Pękalski[5]. Wyposażenie i aranżację wnętrza zaprojektował w 1973 arch. Mieczysław Król, a elementy rzeźbiarskie Jerzy Egon Kwiatkowski, realizację ukończono w 1987. Wnętrze w stylu art déco[16]. Archikatedra Chrystusa Króla jest największą archikatedrą w Polsce.
Rządcy i proboszczowie
- Ks. Karol Skupin, administrator (1938–1939)
- Ks. Stefan Szwajnoch, kuratus (X 1939)
W czasie II wojny światowej parafią zarządzali:
- Ks. Karol Skupin (X 1939)
- Ks. Rudolf Adamczyk (XI 1939-1941)
- Ks. Franciszek Woźnica (II 1941–IV 1945)
- Ks. Wilhelm Lizura (V 1941–II 1945)
Po wojnie parafią zarządzał ks. Rudolf Adamczyk. W czasie jego uwięzienia w latach 1952–1956 parafią zarządzali:
- Ks. Franciszek Pisula (I 1952–I 1953)
- Ks. Józef Koterla (1953–XI 1956)
Po powrocie biskupów z wygnania do diecezji parafią zarządzali:
- Ks. Rudolf Adamczyk (1956–1973, proboszcz od 1958)
- Ks. Henryk Zganiacz, proboszcz (1973–1998)
- Ks. Stanisław Puchała, proboszcz (1998–2013)
- Ks. Andrzej Marcak, administrator (2013–2015)
- Ks. Łukasz Gaweł, proboszcz (od 2015)
Z tej parafii pochodzi bp Piotr Libera − w latach 1997–2007 biskup pomocniczy katowicki, biskup senior diecezji płockiej.
Organy
Instrument został wybudowany w 1980 roku przez Gregora Hradetzky’ego z Krems an der Donau. Powstał w miejsce poprzednich organów firmy Klimosz i Dyrszlag przebudowanych przez Wacława Biernackiego. To jeden z dwóch instrumentów w archikatedrze. Drugi, 17-głosowy, także tego samego budowniczego z 1977 roku, znajduje się w prezbiterium.
Dyspozycja instrumentu[17]
| Manuał I | Manuał II | Manuał III | Pedał |
|---|---|---|---|
| 1. Subbas 16' | |||
| 1. Holzgedackt 8` | 1. Pommer 16' | 1. Bourdon 16' | 2. Principal 16' |
| 2. Quintadene 8' | 2. Principal 8' | 2. Violprincipal 8' | 3. Quintbas 10 2/3' |
| 3. Principal 4' | 3. Rohrflöte 8' | 3. Vox coelestis 8' | 4. Flötenbas 8' |
| 4. Rohrflöte 4' | 4. Spitzgambe 8' | 4. Octave 4 | 5. Octave 8' |
| 5. Blockflöte 2' | 5. Octave 4' | 5. Nachthorn 4' | 6. Choralbas 4' |
| 6. Spitzquinte 1 1/3' | 6. Gedakt 4' | 6. Nasat 2 2/3' | 7. Hintersatz 2 2/3' |
| 7. Sesquialtera 2 f. | 7. Quinte 2 2/3' | 7. Doublette 2' | 8. Nachthorn 2' |
| 8. Scharf 1 | 8. Octave 2' | 8. Terz 1 3/5' | 9. Posaune 16' |
| 9. Krummhorn 8' | 9. Mixtur 1 1/3' | 9. Cornet 5 f. | 10. Trompete 8' |
| Tremulant | 10. Trompete 16' | 10. Plein Jeu 1 1/3' | |
| 11. Trompete 8` (horyzontalna) | 11. Fagott 16' | ||
| 12. Trompette harm. 8' | |||
| 13. Clairon 4' | |||
| Tremulant |
- 31 maja 2020 roku w czasie pandemii, w pustej przestrzeni katedry został zarejestrowany koncert DVD Józefa Skrzeka - "Kantata Maryjna" PRK (Polskie Radio w Katowicach) DVD001.
Dzwony
Nad szczytem katedry wisi łącznie 5 dzwonów[18]. Wszystkie uruchamiane są z okazji ważnych uroczystości, jak wigilia paschalna, święcenia kapłańskie, msze pontyfikalne, natomiast trzy z nich usłyszeć można przed mszami[19].
W 2021 roku w związku z budową tarasu widokowego na dachu katedry dzwony przeszły remont, w którym zmieniono między innymi ich zawiesia[20][21].
| Imię | Waga (kg) | Ton | Średnica (cm) | Rok odlania | Odlewnia | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Jubilaeum | ~3500 kg | h0 | 173 cm | 1999 | Ludwisarnia Rudolfa Pernera, Pasawa |
| 2 | Chrystus Król | ~1550 kg | d' | 142 cm | 1983 | Ludwisarnia Rudolfa Pernera, Pasawa |
| 3 | Matka Boża Piekarska | ~841 kg | fis' | 105 cm | 1983 | Ludwisarnia Rudolfa Pernera, Pasawa |
| 4 | Św. Józef Robotnik | ~473 kg | a' | 97 cm | 1983 | Ludwisarnia Rudolfa Pernera, Pasawa |
| 5 | Św. Michał Archanioł | ~348 kg | h' | 85 cm | 1983 | Ludwisarnia Rudolfa Pernera, Pasawa |
Filatelistyka
Poczta Polska wyemitowała 18 sierpnia 2003 r. znaczek pocztowy przedstawiający katowicką archikatedrę o nominale 3,40 zł. Okazja była odbywająca się w 2003 r. w Katowicach XIX Ogólnopolska Wystawa Filatelistyczna. Autorem projektu znaczka była Magdalena Jończyk. Ryt wykonała Wanda Zajdel. Dwie różne formy znaczka wydrukowano techniką rotograwiury i stalorytu, na papierze fluorescencyjnym, w nakładzie 530.000 szt. Obok archikatedry na znaczku znalazł się też Pomnik Powstańców Śląskich, a na okolicznościowym bloczku gmach Biblioteki Śląskiej[22].
Galeria
Fasada świątyni
Tył świątyni od strony zakrystii
Kopuła archikatedry widziana od południa
Chrzcielnica
Drzewo Fatimskie
Tabernakulum i mozaika ze złota ufundowana przez Josepha Ratzingera
Kaplica
Statua Chrystusa Króla
Panorama wnętrza
Krypta archikatedry
Pomnik Papieża Jana Pawła II na placu archikatedralnym
Przypisy
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022 [dostęp 2010-12-31].
- ↑ Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami w województwie śląskim na lata 2010−2013. slaskie.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-13)]. (pol.) www.slaskie.pl [dostęp 2011-07-19]
- ↑ Sakrament pokuty i pojednania. katedra.wiara.pl, 2018-12-16. [dostęp 2022-08-24]. (pol.).
- ↑ Michał Bulsa: Ulice i place Katowic. Katowice: Prasa i Książka, 2012, s. 150. ISBN 978-83-933-665-8-3. (pol.).
- ↑ a b Przewodnik po Katowicach, wyd. Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, Zarząd Okręgu Katowice, wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1962, s. 114.
- ↑ Marjan Władysław Tułacz: Rozwój administracji skarbowej i finansów Województwa Śląskiego [w:] "Województwo Śląskie 1918-1928. Rozwój administracji samorządowej Województwa Śląskiego w zarysie", nakładem Śląskiej Rady Wojewódzkiej w Katowicach, Katowice 1929, s. 215
- ↑ Dorota Głazek: Historia budowy katedry w Katowicach. W: Stanisław Markowski, Stanisław Puchała, Anna Liskowacka: Katedra Chrystusa Króla w Katowicach. Katowice: Parafia Katedralna Chrystusa Króla : „Telemach”, 2000, s. 109. ISBN 83-913632-0-1.
- ↑ Jerzy Myszor: Historia diecezji katowickiej. Katowice: [Kuria Metropolitalna], 1999, s. 101. ISBN 83-86922-60-5.
- ↑ Budiwelna katastorfa. „Diło”. 279, s. 7, 18 października 1934. (ukr.)
- ↑ a b Jak katedrę w Stalinogrodzie zbudowano | W cieniu katedry - strona 3 - Polityka.pl, www.polityka.pl [dostęp 2017-11-22] (pol.).
- ↑ a b Michał Smolorz. Z historii budowy katedry w Katowicach: Opus Dei czy zbieg przypadków?. „Z Tej ziemi: Śląski kalendarz katolicki”. 1985. s. 59-61. ISSN 0239-5630.
- ↑ Pałac Biskupi w Katowicach. Majestatyczny gmach i magiczny ogród, do którego nie ma wstępu. wyborcza.pl, 14 grudnia 2016. [dostęp 2022-05-03].
- ↑ Anna Badura: Wizyta Jana Pawła II na katowickim lotnisku Muchowiec w 1983 r. w świetle akt SB. katowice.ipn.gov.pl. [dostęp 2022-08-24]. (pol.).
- ↑ Teresa Semik: To zły czas dla Panteonu Górnośląskiego, ale zacznie działać jeszcze w maju. dziennikzachodni.pl, 7 maja 2020. [dostęp 2020-05-10].
- ↑ Katowice – Gmach Województwa i Sejmu Śląskiego oraz zespół katedralny. zabytek.pl. [dostęp 2022-11-19]. (pol.).
- ↑ a b Agata Mucha: Katedra pw. Chrystusa Króla. zabytek.pl. [dostęp 2022-08-24]. (pol.).
- ↑ Tomasz Barcik, Katowice ( Archikatedra Chrystusa Króla (organy wielkie)), musicamsacram.pl [dostęp 2021-03-03].
- ↑ Wyborcza.pl, Katedra Chrystusa Króla w Katowicach, największa w Polsce, ma 60 lat, katowice.wyborcza.pl [dostęp 2021-09-26].
- ↑ Instytut Gość Media, Katowice. Katedralne dzwony zostały opuszczone na ziemię, katowice.gosc.pl, 27 września 2021 [dostęp 2022-03-28].
- ↑ Instytut Gość Media, Dzwony katedry - remontu czas..., Instytut Gość Media, 27 września 2021 [dostęp 2022-03-28].
- ↑ a b Remont dzwonów w Katedrze w Katowicach | Dzwony.com [dostęp 2022-08-09] (pol.).
- ↑ Marek Jedziniak: 2003.08.18. XIX Ogólnopolska Wystawa Filatelistyczna Katowice 2003. www.kzp.pl. [dostęp 2018-06-03]. (pol.).
Bibliografia
- Sztuka Górnego Śląska od średniowiecza do końca XX wieku, red. Ewa Chojecka, wydawca: Muzeum Śląskie, Katowice 2004, ISBN 83-87455-77-6, s. 392.
- Jerzy Moskal: ... Bogucice, Załęże et nova villa Katowice − Rozwój w czasie i przestrzeni. Katowice: Wydawnictwo Śląsk, 1993, s. 42. ISBN 83-85831-35-5.
Linki zewnętrzne
- Strona archikatedry katowickiej
- Sprawozdanie z budowy Katedry i innych gmachów diecezjalnych za rok 1931
- Strona ministrantów archikatedry katowickiej
Media użyte na tej stronie
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Mapa lokacyjna miasta Katowice. Punkty graniczne mapy:
- N: 50.30 N
- S: 50.125 N
- W: 18.885 E
- E: 19.125 E
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of en:Silesian Voivodeship with counties (powiats) and municipalities (gminas). Geographic limits of the map:
- N: 51.1617 N
- S: 49.2956 N
- W: 17.8872 E
- E: 20.0559 E
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
(c) PetrusSilesius, CC-BY-SA-3.0
Backside of Katowice Cathedral. (zabytek nr rejestr. A/1658/97)
Autor: Jakub Wadas, Licencja: CC BY-SA 4.0
Widok na ołtarz
Autor: Abraham, Licencja: CC BY-SA 4.0
Fasada katolickiej katedry w Katowicach jesienią 2022 roku.
Autor: Lestat (Jan Mehlich), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Kaplica w archikatedrze pw. Chrystusa Króla w Katowicach.
Logo Pomników Historii Polski
Autor: Michał Bulsa, Licencja: CC BY-SA 4.0
History Museum of Katowice
Autor: Lestat (Jan Mehlich), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Drzewo fatimskie w archikatedrze pw. Chrystusa Króla w Katowicach.
Autor: Lestat (Jan Mehlich), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Chrzcielnica w archikatedrze pw. Chrystusa Króla w Katowicach.
Autor: Lestat (Jan Mehlich), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Krypta w katedrze pw. Chrystusa Króla w Katowicach.
Pomnik pap. Jana Pawla II w Katowicach, art. rzeźbiarz Zemła
Autor: Lestat (Jan Mehlich), Licencja: CC BY-SA 3.0
Statua Chrystusa Króla w katedrze w Katowicach autorstwa Jerzego Egona Kwiatkowskiego.
.jpg)
Autor: PiotrMig, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice, Archikatedra Chrystusa Króla. Panorama w wnętrza bazyliki.
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Piotrus (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 3.0
Photo by myself, Dec'06.
Dome of the cathedral in the background.Autor: Christophorus ex Silesia, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Archikatedra Chrystusa Króla zbudowana w latach 1927−1955 w stylu klasycyzującym według projektu architektów Z. Gawlika i F. Mączyńskiego (zabytek nr A/1658/97)
Autor: PetrusSilesius, Licencja: CC BY-SA 2.0 de
The mosaic in the cathedral of Katowice was donated by the then Cardinal Ratzinger, now Pope Benedict XVI.