Architektura

Przekrój przez kopułę katedry Santa Maria del Fiore we Florencji autorstwa architekta F. Brunelleschiego.
Polski pawilon na Wystawie Światowej w Paryżu (1925), Józef Czajkowski
Dom nad wodospadem (1939), proj. Frank Lloyd Wright
Opera w Sydney (1973)
Elektrownia Battersea nad Tamizą (1939,1955)

Architektura (łac. architectura, od architector „buduję”[1] z gr. archi „naczelny” i tekton „budowniczy”) – ogół obiektów materialnych, tworzonych przez człowieka, trwale związanych z określonym punktem powierzchni Ziemi służących zaspokojeniu jego potrzeb osobistych jak i społecznych.

Składowe architektury to obiekty takie jak rzeźba stojąca w ogrodzie, ławka, ogrodzenie, chodnik, budynek mieszkalny, budynki użyteczności publicznej, drogi, mosty, wiadukty, przepusty, wały, elektrownie, warownie itp[1][2].

W innym ujęciu mianem architektury określa się dyscyplinę organizującą i kształtującą przestrzeń w realnych formach niezbędnych do zaspokojenia materialnych i duchowych potrzeb człowieka[3]. Osoby kształcące się w tej dyscyplinie, a także zawodowi architekci – często przypisują tej dyscyplinie rolę przodującą w stosunku do dyscyplin sztuki takich jak malarstwo i rzeźba[4].

Dyscyplina zwana architekturą (inaczej dziedzina architektury) nie jest sklasyfikowana w zakresie klasyfikacji dziedzin i dyscyplin naukowych według OECD. W zakresie tej klasyfikacji znajduje się za to Inżynieria architektury jako jeden z zakresów dyscypliny zwanej Inżynierią lądową znajdującej się w Dziedzinie Nauk Inżynieryjnych i Technicznych. W wielu krajach na uczelniach wyższych nie ma kierunków studiów o nazwie architektura, są za to kierunki takie jak „architectural design” (Wielka Brytania).

W języku polskim funkcjonuje sformułowanie „dziedzina architektury i budownictwa”[5] jako jedna nierozerwalna dziedzina wiedzy, jak też rozdzielanie tych pojęć na dwie składowe.

Pojęcia architektury rozumianego jako dyscyplina kształtująca określoną przestrzeń używa się w wielu innych dziedzinach.

Historia

Teoria architektury

Najstarszym znanym utworem literackim na temat architektury jest De architectura Witruwiusza. Według Witruwiusza na pojęcie architektury składały się dyscypliny takie jak budownictwo (sztuka budowania budowli, budynków i obiektów małej architektury), gnomonika (sztuka budowania zegarów słonecznych) i mechanika (sztuka budowania machin wojennych i budowlanych). Określił on także podstawowe zasady projektowania i wznoszenia budowli. Są to[6]:

  • trwałość (firmitas) – wtedy jest zachowana, gdy fundamenty opuści się aż do twardego gruntu, a wybór materiałów będzie troskliwy i niezbyt oszczędny,
  • użyteczność (utilitas) – rozkład budynków będzie niezacieśniony i dostosowany do miejsca ich wykonania i funkcji.
  • piękno (venustas) – gdy powierzchowność (wykończenie materiałów) będzie przyjemna i kształtna oraz stosunek części trafnie rozporządzony.

Wprowadzenie do budownictwa żeliwa (1779), później stali, i wynalezienie żelbetu (J. Monier 1849), doprowadziły do podziału na „sztukę zdobienia” i „sztukę budowania”. W XIX w. J. Ruskin twierdził, że architektura to tylko ornament dodany do budynku, G. Scott zaś, uważał, że architektura, w odróżnieniu od zwykłego budownictwa, to dekorowanie konstrukcji. E. Lutyens twierdził, że architektura zaczyna się tam, gdzie kończy się funkcja. W XX wieku A. Perret uważał architekturę za sztukę konstruowania, a Le Corbusier za „mistrzowską, poprawną, wspaniałą grę brył połączonych w świetle”[7]. Współcześnie przyjęło się określenie architektury jako sztuki kształtowania przestrzeni (B. Zevi); twierdzi się, że umiejętność ta wywołuje różnicę między architekturą i jej siostrzanymi sztukami (E.J. Posener), że „jest odbiciem rzeczywistości, kształtującej się w warunkach czasu, przestrzeni i środowiska społecznego” (S. Giedion)[3].

Typy architektury

Encyklopedia Britannica wyróżnia następujące typy architektury[2]:

  • Architektura mieszkalna,
  • Architektura sakralna,
  • Architektura rządowa,
  • Architektura rekreacyjna,
  • Architektura pożytku publicznego i edukacji,
  • Architektura komercyjna i industrialna.

Zobacz też

Przypisy

  1. a b Słownik ↓, s. 19.
  2. a b Britannica ↓, s. 276.
  3. a b architektura, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2016-08-26].
  4. Słownik ↓, s. 18.
  5. Wznowienie konkursów o nagrody w dziedzinie architektury i budownictwa oraz planowania i zagospodarowania przestrzennego (pol.). [dostęp 2017-05-01].
  6. Witruwiusz 1956 ↓, s. 16.
  7. Charles Jencks, Le Corbusier 1973

Bibliografia

  • Marek Witruwiusz: O architekturze ksiąg dziesięć. tłum. z łac. Kazimierz Kumaniecki, ilustr. Piotr Biegański et al.. Warszawa: PWN, 1956.
  • Architecture. W: Encyclopaedia Britannica. T. 2. Chicago, Londyn, Toronto, Genewa: William Benton, 1961.
  • Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003. ISBN 83-01-12365-6.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Colosseo 2020.jpg
Autor: FeaturedPics, Licencja: CC BY-SA 4.0
Colosseo 2020
Paris 1925 59878912.jpg
Polski pawilon w Paryżu na Międzynarodowej Wystawie Sztuki Dekoracyjnej i Wzornictwa w 1925. Przykład architektury art déco inspirowanej klasycznym dworkiem polskim, barokowymi kościołami i stylem zakopiańskim. Próba stworzenia polskiego stylu narodowego. Architekci Józef Czajkowski, Wojciech Jastrzębowski i rzeźbiarz Henryk Kuna i malarze Tadeusz Gronowski, Józef Mehoffer oraz Zofia Stryjeńska otrzymali złote medale. Francuski krytyk sztuki pochodzenia polskiego Waldemar George, redaktor naczelny miesięcznika L’Amour de l’Art napisał (1925): „Pawilon polski uważam za najbardziej oryginalny i skończony ze wszystkich pawilonów cudzoziemskich. Stanowi znakomitą jedność i w równie największym stopniu jest polski, nie przestając być nowoczesnym.” Widoczna jest szklana wieża znana też z prasy francuskiej jako „kryształowa góra”, „latarnia morska” i „piramida ze szkła i żelaza”. Jest to fotografia kolorowa czyli autochrom braci Lumière (1907), który nie został pokolorowany (szklana kolorowa płyta światłoczuła, wymiary 9 x 12 cm).
Sydney Opera House Sails.jpg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Roybb95~commonswiki (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC-BY-SA-3.0
Sidney Opera Teatrining umumiy ko'rinishi Edytuj to w Danych Strukturalnych na Commons
Lodovico Cardi detto il Cigoli (1559—1613). Duomo di Firenze.png
Cigoli's drawing of Brunelleschi's Santa Maria del Fiore (Florence Cathedral)
Angkor Wat W-Seite.jpg
Autor: Manfred Werner (dyskusja · edycje), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Angkor Wat, Cambodia, as seen from the west entrance
Fallingwater3.jpg
Autor: lachrimae72, Licencja: CC0
Fallingwater at Mill Run, Pennsylvania
Battersea Power Station in London.jpg
Autor: Gaetan Lee from London, UK, Licencja: CC BY 2.0
Battersea Power Station in London, was designed in the brick cathedral style. It is now one of few existing examples in England of this once common design style.