Architektura Wrocławia

Architektura Wrocławia kształtowała się od chwili założenia grodu i zaznaczyła swoje trwałe ślady w wizerunku architektonicznym miasta poprzez wszystkie style architektoniczne obowiązujące na przestrzeni wieków jak i przynależności do różnych organizmów państwowych i kulturowych.

Romanizm do XII w. i gotyk XIII w. do 1 ćw. XVI w.

Architektura romańska

Kościół św. Idziego

Portal z opactwa na Ołbinie

W roku 985 na Ostrowie Tumskim powstał pierwszy gród wybudowany przez Mieszka I^[1]. W tym samym stylu wybudowany został kościół, późniejsza archikatedra św. Jana Chrzciciela oraz dwa klasztory: Benedyktynów na Ołbinie i Kanoników Regularnych na Piasku. Liczne zabudowania na wyspach ufundowane przez możnowładców i duchownych, nawiązywały do stylu pochodzącego znad Mozy i doliny Renu, oraz związane były ze sztuką włoską. Wysokim poziomem artystycznym wyróżniał się głównie kościół klasztorny na Ołbinie, o czym świadczyć mogą zachowane do dziś reliefy kamienne, oraz portal z rzeźbionymi tympanonem, jak i dwa pozostałe zachowane tympanony romańskie z kościoła NMP na Piasku i św. Michała na Ołbinie. Na początku XIII wieku wzniesiony został niewielki kościółek w stylu przejściowym romańsko-gotyckim, św. Idziego na Ostrowie Tumskim. W podobnym stylu powstawały pierwsze kościoły i kamienice miasta lokacyjnego^[2].

Zachowane zabytki z okresu romańskiego

• Kościół św. Idziego
• Portal z opactwa na Ołbinie

Gotyk XIII w. do 1 ćw. XVI w.

Architektura gotycka

Stary Ratusz

Archikatedra św. Jana Chrzciciela

Kościół św. Marcina

Kolegiata św. Krzyża i św. Bartłomieja

Katedra św. Marii Magdaleny

Bazylika św. Elżbiety

Katedra prawosławna Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy

Kościół NMP na Piasku

Kościół św. Wojciecha

Kościół św. Macieja

Katedra greckokatolicka św. Wincentego i św. Jakuba

Kościół św. Stanisława, św. Doroty i św. Wacława

Kościół Bożego Ciała

Muzeum Architektury

Arsenał Miejski

Baszta Niedźwiadka

• Ratusz
• Archikatedra wrocławska pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela
• Kościół św. Marcina (dawna kaplica zamkowa św. Marii), budowniczy Wiland
• Kościół św. Krzyża (górny) i św. Bartłomieja (dolny), budowniczy Wiland
• Katedra św. Marii Magdaleny (dawny kościół farny, obecnie katedra polskokatolicka)
• Kościół św. Elżbiety (dawny kościół farny, obecnie garnizonowy, bazylika mniejsza)
• Cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy (d. kościół św. Barbary) przy ul. św. Mikołaja (obecnie katedra prawosławna)
• Kościół NMP na Piasku (dawniej klasztorny kanoników regularnych)
• Kościół św. Wojciecha (klasztorny dominikanów)
• Kościół św. Macieja
• Katedra św. Wincentego i św. Jakuba (dawniej klasztorny franciszkanów, później norbertanów)
• Kościół św. Stanisława, św. Doroty i św. Wacława (dawniej klasztorny franciszkański)
• Kościół Bożego Ciała (dawniej klasztorny joannitów)
• Kościół i klasztor bernardynów (obecnie Muzeum Architektury)
• Kościół Urszulanek św. Klary i św. Jadwigi z Mauzoleum Piastów Śląskich
• Arsenał Miejski
• Baszta Niedźwiadka

Renesans i manieryzm XVI w. do poł. XVII w.

Architektura renesansu

Kamienica Pod Siedmioma Elektorami

• Kamienice zachodniej strony Rynku

Barok i rokoko 2 poł. XVII w. do poł. XVIII w.

Architektura barokowa

Gmach główny Uniwersytetu Wrocławskiego

Aula Leopoldina

Kościół Imienia Jezus

(c) Diego Delso, CC BY-SA 4.0

Ossolineum

Kościół św. Antoniego

Kościół Opatrzności Bożej (dworski)

• gmach Uniwersytetu
  • Aula Leopoldina Aula Leopoldina
  • Oratorium Muzyczne
• kościół Imienia Jezus (pojezuicki, obecnie uniwersytecki)
• gmach Ossolineum (zespół klasztorny Zakonu Szpitalników z Czerwoną Gwiazdą, Gimnazjum św. Macieja)
• kościół św. Antoniego z Padwy we Wrocławiu przy ul. św. Antoniego
• kościół dworski przy ul. Kazimierza Wielkiego

Klasycyzm poł. XVIII w. do 3 ćw. XIX w.

Architektura klasycystyczna

Opera Wrocławska

Stara Giełda

Portal pałacu Hatzfeldów

Pałac królewski

• gmach Opery Wrocławskiej gmach Opery Dolnośląskiej, arch. Carl Ferdinand Langhans
• gmach Starej Giełdy przy pl. Solnym, arch. Carl Ferdinand Langhans
• Pałac Hatzfeldów przy ul. Wita Stwosza, arch. Carl Gotthard Langhans (istnieje częściowo)
• zamek królów pruskich, arch. Friedrich August Stüler (rozbudowa budowli barokowej)

Historyzm i eklektyzm 2 poł. XIX w.

Historyzm we Wrocławiu

Dorzec kolejowy Wrocław Główny

Dorzec kolejowy Wrocław Główny, hol

Dworzec kolejowy Wrocław Świebodzki

Dworzec kolejowy Wrocław Nadodrze

Kościół św. Antoniego na Karłowicach

Kościół Opieki św. Józefa

Kościół św. Michała Archanioła

Kościół św. Elżbiety przy ul. Grabiszyńskiej

Nowy Ratusz

Nowa Giełda

Most Grunwaldzki

Muzeum Narodowe

Gmach Naczelnej Organizacji Technicznej

Hotel Monopol

Wieża Ciśnień na Grobli

Wieża ciśnień przy Alei Wiśniowej

Wydział architektury Politechniki Wrocławskiej

Hala Targowa

Dawny areszt wojskowy

• dworzec kolejowy Wrocław Główny, arch. Wilhelm Grapow
• dworzec kolejowy Wrocław Świebodzki
• dworzec kolejowy Wrocław Nadodrze, arch. Wilhelm Grapow
• Kościół św. Antoniego na Karłowicach
• Kościół Opieki św. Józefa na Ołbinie (dawniej św. Urszuli i Jedenastu Tysięcy Dziewic), arch. Carl Ferdinand Langhans
• kościół św. Michała Archanioła na Ołbinie, arch. Alexis Langer
• Kościół św. Elżbiety (Węgierskiej), arch. Josef Ebers
• Nowy Ratusz, arch. Friedrich August Stüler
• gmach Nowej Giełdy przy ul. Krupniczej (obecnie Hala Gwardii), arch. Karl Lüdecke
• most Grunwaldzki
• gmach Muzeum Narodowego
• dawny Landeshaus (1896), dziś budynek Naczelnej Organizacji Technicznej
• Hotel Monopol
• Wieża ciśnień Na Grobli, arch. Johann Christian Zimmermann
• Wieża ciśnień ul. Wiśniowa, arch. Karl Klimm i Richard Plüddemann
• gmach Szkoły Rzemiosł Budowlanych (obecnie Wydział Architektury PWr), arch. Karl Klimm i Richard Plüddemann
• Hala Targowa, arch. Richard Plüddemann i Heinrich Küster
• dawny areszt wojskowy ul. Drobnera

Secesja pocz. XX w.

Architektura secesji

Dom handlowy Feniks

Kamienica przy Rynku 1

• Dom Handlowy Braci Barasch (dzisiejszy SDH „Feniks”)
• Siedziba Banku Przemysłowo- Handlowego, Rynek 1

Modernizm do lat 30 XX w.

Architektura modernistyczna (przed 1945)

(c) Hanc Tomasz, CC BY-SA 3.0

Hala Stulecia

Pawilon Czterech Kopuł

Budynek biurowo-handlowy przy ul. Ofiar Oświęcimskich

Park Hotel (wybudowany w ramach WUWA)

(c) Danuta B. / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0

Dom handlowy Renoma

Apteka pod Murzynem

Stadion Olimpijski

Budynek przy rynku 9/11

Dom handlowy Kameleon

Urząd Pocztowy

• Hala Stulecia (Ludowa), arch. Max Berg
• Pergola, pawilon restauracji i Pawilon Czterech Kopuł, arch. Hans Poelzig
• budynek biurowo-handlowy przy ul. Ofiar Oświęcimskich, arch. Hans Poelzig
• wystawa mieszkaniowa WUWA
• Dom Towarowy Wertheim (obecnie Renoma), arch. Hermann Dernburg
• Apteka pod Murzynem (obecnie redakcja Gazety Wyborczej), arch. Adolf Rading
• Stadion Olimpijski, arch. Richard Konwiarz
• Miejska Kasa Oszczędności (obecnie Bank Zachodni WBK w Rynku), arch. Heinrich Rump (1930)
• Dom Handlowy Kameleon (dawniej: Kaufhaus Rudolf Petersdorff), arch. Erich Mendelsohn
• Urząd Pocztowy we Wrocławiu, arch. Lothar Neumann

Styl narodowy III Rzeszy 1933-1945

Styl III Rzeszy

Urząd Wojewódzki

Muzeum Współczesne (bunkier przy pl. Strzegomskim)

• gmach Urzędu Wojewódzkiego
• naziemne schrony obrony przeciwlotniczej, arch. Richard Konwiarz:
  • ul. Ładna
  • ul. Legnicka / pl. Strzegomski
  • ul. Słowiańska / ul. Ołbińska
  • ul. Grabiszyńska / ul. Stalowa

Socrealizm do 1956

Architektura socrealistyczna

Budynek w Kościuszkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej

Budynki D1 i D2 Politechniki Wrocławskiej

Iglica

• Kościuszkowska Dzielnica Mieszkaniowa (pl. Kościuszki i Arkady), arch. Roman Tunikowski
• Gmachy Politechniki przy pl. Grunwaldzkim, arch. Krystyna i Marian Barscy
• Iglica

Powrót do tradycji modernizmu

Architektura modernistyczna (po 1945)

Mezonetowiec

Trzonolinowiec

Rotunda Panoramy Racławickiej

„Bunkrowce” na pl. Grunwaldzkim

Akademiki „Kredka” i „Ołówek”

• Mezonetowiec przy ul. H. Kołłątaja, arch. Jadwiga Grabowska-Hawrylak, Edmund Frąckiewicz, Maria Tawryczewska i Igor Tawryczewski
• Trzonolinowiec
• rotunda Panoramy Racławickiej, arch. Marek Dziekoński
• Wieżowce mieszkalne na pl. Grunwaldzkim, arch. Jadwiga Grabowska-Hawrylak
• Akademiki „Ołówek” i „Kredka”, arch. Krystyna i Marian Barscy
• Osiedle pod Jaworami

Postmodernizm od lat 80 XX w.

Postmodernizm we Wrocławiu

Dom towarowy Solpol

(c) Neo[EZN] / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0

Parking wielofunkcyjny Szewska Centrum

Biurowiec Crédit Agricole

Wratislavia Tower (kino Nowe Horyzonty)

Galeria Dominikańska

Hotel HP Park Plaza

Kościół św. Ignacego Loyoli

Sky Tower

• Dom towarowy Solpol, arch. Wojciech Jarząbek
• Renaissance Buisiness Center
• Biurowiec EFL
• Wratislavia Tower (kino Nowe Horyzonty), arch. Leszek Łękawa
• Hotel Radisson Blu
• Galeria Dominikańska, arch. Edward Lach
• Hotel HP Park Plaza, arch. Edward Lach
• Dom Handlowy Magdalena, arch. Edward Lach
• Kościół św. Ignacego Loyoli przy ul. Stysia wg projektu arch. Zenona Nasterskiego
• Sky Tower

Przypisy

Bibliografia

• Jan Harasimowicz: Encyklopedia Wrocławia. Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006. ISBN 83-7384-561-5.