Architektura arabsko-normańska

Architektura arabsko-normańska lub Architektura arabsko-bizantyjsko-normańska to styl budownictwa typowy dla epoki normańskiej, który w XII wieku rozprzestrzenił się głównie na Sycylii i w południowych Włoszech^[1].

Kościół San Giovanni degli Eremiti w Palermo

Pochodzenie

Po trzech wiekach panowania bizantyjskiego i dwóch wiekach dominacji muzułmańskiej królowie normańscy osiedlili się na Sycylii w drugiej połowie XI wieku. Charakterystyczny eklektyczny styl arabsko-normański ukształtował się przez połączenie elementów islamskich (Fatymidów, Abbasydów i architektury krajów Maghrebu), romańskich (przeniesionych m.in. przez franko-normańskich benedyktynów), kultury łacińskiej (przywiezionej przez włoskich mnichów, którzy podążyli za Normanami) i sztuki bizantyjskiej (przeniesionej przez duchowieństwo patriarchatu grecko-bizantyjskiego)^[1].

Eklektyzm normański to połączenie trzech głównych stylów: romańskiego, bizantyjskiego i arabskiego. Począwszy od końca XI wieku, przez następne stulecie Normanowie zlecili budowę wielkich kościołów, zaprojektowanych przez mnichów-architektów, greckich, francuskich i łacińskich (benedyktyni i augustianie), którzy inspirowali się formami klasycznymi: bazyliki na planie krzyża łacińskiego lub greckiego, wieże i portal na głównej fasadzie, chór zwieńczony kopułą. Budynki te są jednocześnie ozdobione bizantyjskimi mozaikami wykonanymi przez greckich artystów oraz ornamentami arabskimi (łuki podkowiaste, dekoracja z arabesek)^[1].

Wpływy bizantyjskie

W architekturze budowli sakralnych wpływ ten charakteryzuje plan w kształcie krzyża greckiego ze sklepieniem kolebkowym (jak w La Martoranie, w kościele S. Nicolò Regale w Mazara del Vallo lub SS. Trinità di Delia w Castelvetrano), zwieńczony tradycyjną sycylijsko-bizantyjską kopułą, umieszczoną na skrzyżowaniu transeptu na wielokątnym bębnie. Brak przedstawień postaci ludzkich w rzeźbie. Najbogatszym i najbardziej widocznym wyrazem sztuki bizantyjskiej jest jednak mozaika, która pokrywa ogromne powierzchnie postaciami i różnymi motywami dekoracyjnymi i staje się sztuką monumentalną^[1].

Wpływy muzułmańskie

W architekturze charakterystyczny jest łuk ostry i łuk podkowiasty (mauretański), najbardziej reprezentatywny dla tego wpływu: górna część tego łuku, czasami ostrołuk, opisuje półkole zwężające się u podstawy, tworząc podkowę. We wnętrzach pojawiają się dekoracje stalaktytowe, zwane mukarnas, malowane i rzeźbione wielokątne płaszczyzny, które również zdobią kopuły, pendentywy, kapitele i wsporniki. Dekoracje katedry w Monreale (niedaleko Palermo), Cappella Palatina oraz pałaców Zisa i Cuba (również w Palermo) są świadectwami wpływów islamu (także m.in. marmurowe posadzki lub ceglane podłogi ułożone w jodełkę). Typowe są różowe kopuły wieńczące kościoły (np. kościół San Giovanni dei Lebrossi i kościół San Giovanni degli Eremiti)^[1].

Wpływy romańskie

Budowle na planie krzyża łacińskiego z fasadami z masywnymi wieżami (wpływ architektury benedyktyńskiej, a dokładniej kluniackiej), np. katedra w Cefalù była przypuszczalnie inspirowana kościołem St. Étienne w Caen. Występuje tendencja do stylizacji rzeźbionych wyobrażeń zwierzęcych i roślinnych. Krużganek klasztoru w Monreale jest przykładem typowo romańskiej tradycji^[1].

Przykłady architektoniczne

• Palermo:
  • katedra w Palermo
  • kościół San Giovanni degli Eremiti (1142-1148)
  • kościół San Cataldo (1154)
  • kościół Santa Maria dell’Ammiraglio 1143)
  • kościół San Giovanni dei Lebrossi
  • Cappella Palatina (1130-1140) w Palazzo dei Normanni
  • parco della Favara
  • La Zisa
  • Palazzo della Cuba

• Cefalù:
  • katedra w Cefalù (1131 - 1267)
• Monreale:
  • katedra w Monreale 1174)
• Mazara del Vallo:
  • kościół San Nicolò Regale
  • kościół Madonna delle Giummare
  • Arco Normanno
• Castelvetrano:
  • kościół Santissima Trinità di Delia
• Montalbano Elicona:
  • Cappella palatina
• Castiglione di Sicilia:
  • Cuba di Santa Domenica
• Enna:
  • Zamek Lombardzki
• Sciacca:
  • kościół San Nicolò la Latina (1100-1136)
• Katania:
  • Katedra św. Agaty w Katanii
• Mesyna:
  • kościół Santissima Annunziata dei Catalani
• Casalvecchio Siculo
  • kościół Santi Pietro e Paolo d'Agrò
• Savoca
  • kościół Santa Maria in Cielo Assunta

• 

  kościół della Santissima Trinità di Delia w Castelvetrano

• 

  kościół San Giovanni dei Lebrossi w Palermo

• 

  absydy katedry w Monreale

• 

  kościół San Cataldo w Palermo

• 

  krużganki klasztoru w Monreale

• 

  absyda katedry w Cefalù

• 

  fasada katedry w Cefalù

Bibliografia

• (fr.) Jamila Binous, L’Art arabo-normand: la culture islamique dans la Sicile médiévale, Aix-en-Provence, Édisud, 2004, ISBN 978-2-7449-0174-4
• (wł.) Vittorio Noto, Palazzi e giardini dei Re normanni di Sicilia, Kalós, Palermo 2017, ISBN 88-98777-44-2
• (fr.) Vittorio Noto, Architectures du Moyen Âge entre la Sicile et la Normandie, Pietro Vittorietti Edizioni, 2012, ISBN 978-88-7231-152-3

Przypisy