Architektura romańska w Polsce

Romański kościół św. Tomasza Kantuaryjskiego w opactwie cystersów w Sulejowie

Architektura romańska w Polsce – architektura romańska w Polsce, powstająca w latach od ok. 1050 do ok. 1250 roku.

Historia

Kościół św. Andrzeja w Szprotawie, datowany na 1. poł. XIII wieku

Początki romańskiej architektury w Polsce sięgają kamiennej architektury wczesnopiastowskiej z czasów Mieszka I, Bolesława Chrobrego i Mieszka II. Znaczny wpływ wywierały na nią tradycje przyniesione przez przybywających do kraju dostojników kościelnych z Włoch, Francji i Niemiec, a także wzory przenoszone przez zakony o międzynarodowym zasięgu.

Właściwa architektura romańska w Polsce datowana jest na okres odbudowy państwa przeprowadzonej przez Kazimierza Odnowiciela, czyli od ok. 1050 do ok. 1250 roku.

Charakterystyka

Wśród zachowanych zabytków dominuje budownictwo kamienne o różnym stopniu obróbki surowca.

Pod koniec XII wieku pojawia się, zwłaszcza na Dolnym Śląsku i w Wielkopolsce, cegła. W okresie romańskim układano ją w wiązaniu wendyjskim, który został wyparty dopiero pod koniec XIII wieku przez wątek gotycki.

Wiele budowli zachowało się jedynie w postaci reliktów, stąd wiedza na temat architektury tej epoki i jej zasięgu w Polsce w dużym stopniu jest uzupełniana przez wyniki badań archeologicznych. Większość budowli z tego okresu została przebudowana w okresie późniejszym (zwłaszcza w okresie gotyku i baroku).

Architektura sakralna

Rotunda św. Prokopa w Strzelnie

Wśród zabytków zachowały się przykłady budowli centralnych, kościołów jednonawowych i trójnawowych, a także zabudowań klasztornych. Bryły budynków były konstruowane - w sposób charakterystyczny dla całego romanizmu - z prostych brył geometrycznych. Kościoły budowano najczęściej z kamienia.

Kościoły budowane były według trzech następujących typów zabudowy^[1]:

• jednoprzestrzenne budowle salowe na planie prostokąta:
  • zakończone chórem i absydą,
  • zakończone chórem prostokątnym,
  • bez chóru;
• budowle o bardziej złożonej przestrzeni wielonawowej,
• na planie krzyża łacińskiego (najczęściej występowały w przestrzeniach miejskich lub gdy miały większe znaczenie liturgiczne, jak np. katedry).

Charakterystyczną formą dla okresu romańskiego jest zorientowany w kierunku wschód–zachód układ bryłowy składowych elementów budowli sakralnych^[1]:

• wyodrębniona wyższa od pozostałych elementów wieża (element nie zawsze występujący, bądź o różnym jej umiejscowieniu w stosunku do stron świata i zmiennej wielkości),
• nawa,
• empora,
• absyda,
• najczęściej kryte stromym, dwuspadowym dachem, ok. 45° przechodzące przy absydach w półkoliste zakończenie.

Zabytki architektury

Lista zabytków architektury romańskiej znajduje się w artykule Szlak Romański w Polsce.

Przypisy

Bibliografia

• Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku, red. M. Walicki, t. I-II, PWN, Warszawa 1971
• T. Mroczko: Polska sztuka przedromańska i romańska, Warszawa 1978
• Zygmunt Świechowski: Sztuka romańska w Polsce. Warszawa: "Arkady", 1982.
• W. Krassowski: Dzieje budownictwa i architektury na ziemiach Polski, t. 1, Warszawa 1989
• T. Broniewski: Historia architektury dla wszystkich, Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław 1990
• Sztuka Świata, t. 3, praca zbiorowa, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1996
• DavidD. Watkin DavidD., Historia architektury zachodniej, RyszardR. Depta, wyd. Wyd. 1 (dodruk), Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2006, ISBN 83-213-4178-0, OCLC 750009403 .
• Zygmunt Świechowski: Architektura romańska w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2000. ISBN 83-7181-164-0.
• Dorota Janisio-Pawłowska. Początki świątyni chrześcijańskiej na Pomorzu Zachodnim. „Przestrzeń i Forma”, 2015. 

Linki zewnętrzne

• Album romański