Architektura socrealistyczna w Polsce

Plac Cyryla Ratajskiego w Poznaniu

Szkoła Podstawowa nr 9 przy ul. Józefa Łukaszewicza 9/13 w Poznaniu (1955-1958)

Aleja Róż w Nowej Hucie

Defilada uczestników Zlotu Młodych Budowniczych Polski Ludowej w dniu 22 lipca 1952

Wojewódzka Rada Związków Zawodowych w Katowicach (obecnie: Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego)

Robotnica z kielnią na tyskim osiedlu A

Plan Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej w Warszawie

Pałac Kultury i Nauki w Warszawie

Ministerstwo Rolnictwa w Warszawie

Biurowiec Prezydium Rządu w Warszawie

Teatr Wielki w Łodzi

Instytut Muzyki Uniwersytetu Rzeszowskiego w Rzeszowie

Dom Rybaka we Władysławowie

Architektura socrealistyczna w Polsce – architektura realizowana w latach 1949–1956 w ramach obowiązującej wówczas doktryny realizmu socjalistycznego, definiowana w tym czasie jako „socjalistyczna w treści i narodowa w formie”.

Geneza i założenia

Ideologia socrealizmu została do Polski sprowadzona ze Związku Radzieckiego. Został oficjalnie ogłoszony przez Bolesława Bieruta na Konferencji Warszawskiej PZPR 3 lipca 1949 r. Socrealizm w architekturze proklamowano 21 czerwca tego samego roku na Konferencji Architektów Partyjnych. Wielu architektów, między innymi Edmund Goldzamt (autor referatu na konferencję) i Jan Minorski potępiło wówczas architekturę nowoczesną^[1].

„Socjalistyczną treść” nowej architektury rozumiano przede wszystkim jako potrzebę zapewnienia powszechnie dostępnych higienicznych warunków zamieszkania – podobne tendencje występowały w tym czasie w całej Europie. Interpretacja „narodowej formy” pozostawiała znacznie więcej wątpliwości. Ostatecznie postanowiono oprzeć się, wzorem architektury radzieckiej, na historycznych zasadach kompozycji oraz elementach dekoracyjnych^[2]. Historyzujące formy „narodowe” miały nawiązywać głównie do renesansu^[3], choć początkowo nie było to oczywiste – w środowisku warszawskim postulowano nawiązywanie do klasycyzmu^[1].

Krytyka socrealizmu i współczesne oceny

Schyłek stalinizmu przyniósł również zarzucenie doktryny socrealizmu w Polsce. Krytykowano monotonię, przesadny monumentalizm i nieekonomiczność rozwiązań.

W rezultacie architektura „narodowa w formie” oparta jednak na tradycyjnych formach i w pewnym stopniu swojska została zastąpiona fascynacją modernizmem. Podejściem nadal „socjalistycznym w treści”, lecz tym razem już „nowoczesnym w formie”^[3].

Doświadczenia późniejszych lat i pewne znużenie modernizmem skłaniają do znacznie łagodniejszej oceny architektury i urbanistyki socrealistycznej^[2]:

• preferowano zabudowę przyuliczną (obrzeżną), tworzącą czytelne wnętrza urbanistyczne, zaś ulica pozostawała ulicą,
• większość budynków miała nie więcej niż 4 kondygnacje, nie było jeszcze nacisków aby wszystkie budynki bez windy miały po 5 kondygnacji,
• stosowano jeszcze dachy spadziste kryte dachówką,
• w początkowym okresie jakość materiałów i poziom rzemiosła budowlanego pozostawały na wysokim poziomie.

Kalendarium

• 21 czerwca 1949 r. – Konferencja Architektów Partyjnych ogłasza realizm socjalistyczny obowiązującą doktryną w polskiej architekturze
• 23 czerwca 1949 r. – rozpoczęcie budowy Nowej Huty
• 6 listopada 1949 r. – rada SARP przyjmuje rezolucję architektów partyjnych
• 16 września 1950 r. – rozpoczęcie budowy MDM
• 15 stycznia 1951 r. – I Ogólnopolski Pokaz Projektów Architektury w warszawskiej Zachęcie
• 25 maja 1952 r. – rozpoczęcie budowy Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie
• 22 lipca 1952 r. – uroczyste otwarcie Placu Konstytucji i MDM w Warszawie
• 13-15 kwietnia 1953 r. – Krajowa Narada Architektów – pierwsza krytyka socrealizmu
• kwiecień 1955 r. – krytyka rozwoju architektury i urbanistyki w Polsce ze strony SARP
• 22 lipca 1955 r. – oddanie Pałacu Pałacu Kultury i Nauki oraz Stadionu Dziesięciolecia w Warszawie
• 26 marca 1956 r. – Ogólnopolska Narada Architektów – oficjalny koniec socrealizmu w polskiej architekturze

Miasto socjalistyczne

• Nowa Huta
• Nowe Tychy

Spis obiektów

Zobacz też

• Konserwatywna architektura XX wieku

Przypisy