Archiwa w Toruniu
 Budynek Archiwum Państwowego w Toruniu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  (c) SANtosito, CC BY-SA 4.0 | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
 53°01′20″N 18°36′40″E/53,022222 18,611111 | |
Archiwa w Toruniu – placówki naukowe, które gromadzą, przechowuje i udostępniają materiały archiwalne w Toruniu.
Charakterystyka
Toruń jest znaczącym ośrodkiem archiwistyki w Polsce. To na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika od ponad 60 lat kształceni są archiwiści (jako jedyna uczelnia w Polsce na osobnym kierunku pn.: archiwistyka i zarządzanie dokumentacją). W jego ramach działa jedyny w Polsce Instytut Historii i Archiwistyki, na którym wykładają bądź wykładali wybitni specjaliści z zakresu archiwistyki m.in. Ryszard Mienicki, Franciszek Paprocki, Andrzej Tomczak, Bohdan Ryszewski czy Halina Robótka.
Toruń w końcu jest również siedzibą wielu archiwów, których zasób jest jednym z najcenniejszych w Polsce[1][2][3][4].
Archiwa
Państwowe
Wśród archiwów wchodzących w skład państwowej sieci archiwalnej pierwszorzędną rolę odgrywa Archiwum Państwowe. Zaliczane jest do najstarszych i najbardziej wartościowych pod względem posiadanego zasobu w Polsce. Jego początki sięgają założenia miasta w XIII wieku. Do 1951 roku działało jako Archiwum Miejskie z siedzibą od początku swojego istnienia w Ratuszu Staromiejskim, następnie włączone zostało do sieci archiwalnej. Od tego momentu podlega Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych. Na zasób archiwum składa się około 6 tys. akt. Najcenniejsze materiały Archiwum stanowią dokumenty i akta z okresu staropolskiego (m.in. przywileje królewskie dla Torunia, przywilej lokacyjny Miasta Torunian czy bulle papieskie). W zbiorach zachował się też jeden z największych w Europie zespół tabliczek woskowych połączonych w poliptyki. W 2003 roku tabliczki te zostały wpisane na krajową listę dziedzictwa kulturowego UNESCO[5][6].
Wojskowe
Drugim najstarszym archiwum jest Archiwum Wojskowe, należy ono do grupy tzw. archiwów wyodrębnionych. Podlega ono Ministerstwu Obrony Narodowej. Jego początki sięgają roku 1947 kiedy to przy dowództwie Okręgu Wojskowego Nr II utworzono komórkę archiwalną. Początkowo siedzibą archiwum była Bydgoszcz, przenosiny do Torunia nastąpiły w 1957 roku. Od 1990 roku nie podlegało Okręgowi Wojskowemu, a Dyrekcji Centralnemu Archiwum Wojskowemu. Stan ten trwał do 2000 roku i ponownie od 2009 roku. W 2010 roku po raz kolejny zreorganizowano wojskową służbę archiwalną. Od tego momentu archiwum funkcjonuje jako samodzielna jednostka pod nazwą Archiwum Wojskowe w Toruniu i jest jednym z 6 istniejących dzisiaj w Polsce tego typu placówek[7].
Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
Archiwum wchodzącym w skład państwowej sieci archiwalnej jest również Archiwum UMK w Toruniu. Należy do grupy archiwów zakładowych z powierzonym zasobem historycznym. Jego początki sięgają roku 1948. Na dzień 31 grudnia 2013 roku zasób Archiwum UMK obejmuje ogółem 275 736 jednostek archiwalnych. Łącznie zasób liczył 4007,10 metrów bieżących akt. Zasób archiwum dzieli się na działy: akta wydziałowe, akta jednostek administracji UMK, akta innych jednostek, organizacji i instytucji uniwersyteckich oraz spuścizny pracowników naukowych (obecnie 65). Nadzór merytoryczny nad archiwum sprawuje Archiwum Państwowe[8].
Specjalnym rodzajem Archiwum, jednak nie będącym samodzielną jednostką jest istniejące w strukturze Biblioteki Uniwersyteckiej Archiwum Emigracji. Powstało ono w 1995 roku i zajmuje się gromadzeniem, przechowywaniem, opracowywaniem i udostępnianiem wszelkich materiałów związanych z życiem i działalnością emigracji polskiej.
Zakładowe
W Toruniu działa również szereg archiwów zakładowych, które również wchodzą w skład państwowej sieci archiwalnej. Nadzór nad ich działalnością sprawuje Oddział Nadzoru Archiwum Państwowego w Toruniu.
Pozostałe
W Toruniu istnieją również placówki nie wchodzące w skład państwowej sieci archiwalnej. Należą do sieci archiwów niepaństwowych ewidencjonowanych. Największe z nich to Archiwum Akt Dawnych Diecezji Toruńskiej. Powstało na podstawie dekretu biskupa toruńskiego Andrzeja Suskiego 24 czerwca 2001 roku. Na jego zasób składają się akta metrykalne z parafii Diecezji Toruńskiej oraz akta z archiwów parafialnych i klasztornych m.in. z Katedry św. Janów w Toruniu, parafii św. Katarzyny w Brodnicy, kościoła farnego w Grudziądzu czy nieistniejącego klasztoru w Łąkach Bratiańskich[9].
Szczególną instytucją jest Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej. Powołana przez Elżbietę Zawacką w 1990 roku społeczna placówka, ma na celu dokumentowanie działalności Pomorskiej Armii Krajowej oraz wkładu kobiet w działalność konspiracyjną i wojenną. Całość zbiorów to około 40 metrów bieżących akt i innych materiałów, tj. około 8 tys. jednostek archiwalnych (w tym 6654 teczki osobowe konspiratorów pomorskich i kobiet żołnierzy), ok. 4500 fotografii, 121 mikroform, 442 eksponaty muzealne oraz ponad 5 tys. publikacji składających się na zbiory biblioteczne (materiały nieaktowe). Całość zasobu podzielona jest na dokumentację aktową i nieaktową, a w ich ramach na działy. I tak dokumentacja aktowa podzielona jest na: Archiwum Pomorskie, Dział Archiwum Wojennej Służby Kobiet oraz Dział Archiwum Wydziału Łączności Zagranicznej KG AK „Zagroda”[10].
Galeria
Tabliczki woskowe
Tabliczki woskowe
Zbiory specjalne Biblioteki Uniwersyteckiej
Zbiory specjalne Biblioteki Uniwersyteckiej
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Historia Instytutu Historii i Archiwistyki UMK [dostęp 2015-01-04].
- ↑ poświęcona obchodom jubileuszu kształcenia archiwistów na UMK [dostęp 2015-01-04].
- ↑ W roku jubileuszu – dokąd zmierza toruńska archiwistyka? Głos Uczelni. glos.umk.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-28)]..
- ↑ Uczelnie w Polsce kształcące archiwistów. Strona NDAP [dostęp 2015-01-04].
- ↑ Strona internetowa AP w Toruniu. torun.ap.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-10)]. [dostęp 2015-01-04].
- ↑ Charakterystyka Archiwum na stronie NDAP [dostęp 2015-01-04].
- ↑ Zarys historyczny Archiwum Wojskowego w Toruniu [dostęp 2015-01-04].
- ↑ archiwum UMK [dostęp 2015-01-04].
- ↑ Historia archiwum na stronie internetowej. archiwum.diecezja.torun.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-10)]. [dostęp 2015-01-04].
- ↑ Strona internetowa Fundacji, zakładka zbiory [dostęp 2015-01-04].
Linki zewnętrzne
- Strona internetowa Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu
- Serwis bibliotek specjalistycznych UMK w Toruniu
- Muzeum Uniwersyteckie w Toruniu
- Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa
- Oficjalny kanał Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu na YouTube
- Biblioteka Pedagogiczna
- Książnica Kopernikańska w Toruniu
- Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich
Media użyte na tej stronie
(c) SANtosito, CC BY-SA 4.0
Location map of Kuyavian-Pomeranian Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 53.83 N
- S: 52.28 N
- W: 17.16 E
- E: 19.88 E
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Zbiór tabliczek woskowych miasta Torunia – zapisy dotyczące głównie finansów miejskich i wszelkiego rodzaju transakcji zawieranych przez mieszczan (czynszów od urządzeń targowych i przemysłowych, gruntów i różnorodnych rent); rozliczenia wzajemnych zobowiązań, różne formy spłaty długów; wilkierze i uchwały rady miejskiej.
Opis zewnętrzny: Oryginały, jęz. niemiecki; 16 poliptyków, utworzonych ze 127 deseczek wykonanych z drewna gruszy, jabłoni, lipy, jaworu i dębu; poszczególne deseczki połączone są od strony grzbietu rzemieniami lub sznurkami. Całość zabezpieczona jest drewnianymi okładkami (drewno wiśni, jesionu i gruszy), często ozdobionymi ornamentem roślinnym i zoomorficznym. Na oprawach wyryte są m.in. chimery, gryfy, bazyliszki, centaury i smoki. Wymiary deseczek są zróżnicowane i wynoszą: maksymalnie 41,7 x 21,7 cm (długość i szerokość), minimalnie 25,5 x 13,2 cm. Grubość deseczek waha się od 1,2 do 0,5 cm.
Miejsce przechowywania: Archiwum Państwowe w Toruniu, Akta miasta Torunia, Kat. II, sygn. XVI-1
Autor komentarza: Beata Herdzin, Witold Szczuczko
Autor: Tkgd2007, Licencja: CC BY-SA 3.0
A file cabinet icon designed for my userpage.
Treść:
List starszych kantoru hanzeatyckiego w Brugii do Rady Starego Miasta Torunia, w którym – na skutek skarg władz miasta Brugii – proszą oni o sprawdzenie podejrzewanych o fałszowanie futer toruńczyków: majstra kuśnierskiego Petera der Roede i czeladnika Heinricha von Steen. Jako dowód fałszerstwa dołączono kawałek skórki wiewiórczej sfałszowanej na sobolą.
Komentarz:
W okresie średniowiecza Toruń pełnił bardzo ważną rolę w handlu dalekosiężnym, czemu sprzyjało korzystne położenie miasta na skrzyżowaniu głównych traktów handlowych, na granicy państwa krzyżackiego z Polską i Mazowszem. Toruń już w XIII w. nawiązał ścisłą współpracę z Hanzą – organizacją będącą początkowo związkiem kupców, a następnie miast, przede wszystkim z południowych wybrzeży Bałtyku. Na czele Hanzy stała Lubeka, a należały do niej głównie miasta niemieckie oraz zachodniopomorskie, pruskie, inflanckie i niektóre polskie. Miasta zrzeszone w tym związku opanowały całkowicie handel w krajach położonych nad Bałtykiem i Morzem Północnym. Toruń w ciągu XIV w. odgrywał w Hanzie ważną rolę: przedstawiciele miasta uczestniczyli w zjazdach hanzeatyckich i działaniach polityczno-militarnych związku, a w toruńskim Ratuszu Staromiejskim przechowywane było archiwum Hanzy pruskiej. Jednak już w XV w. miasto utraciło swoją pozycję na rzecz Gdańska. W okresie średniowiecza Toruń pełnił głównie rolę pośrednika w tranzycie międzynarodowym między Polską, Rusią, Węgrami a Europą Zachodnią, z drugiej jednak strony w samym mieście powstało dobrze rozwinięte centrum produkcji rzemieślniczej. Kupców toruńskich szczególnie silne więzi handlowe łączyły z Flandrią, w tym z Brugią, gdzie w przeciągu XIV w. toruńczycy sprawowali często funkcje starszych w tzw. kantorze - przedstawicielstwie handlowym Hanzy, ale handel prowadzono również z innymi miastami Hanzy. Z zachodu przywożono głównie sukno flamandzkie i angielskie, sól oraz śledzie. W odwrotnym kierunku wywożono zaś przede wszystkim wosk, popiół drzewny (potaż), miedź oraz produkty leśne, w tym drewno (do budowy statków), smołę i miód, a od XV w. również zboże. Oprócz wosku najbardziej cenionym towarem były skóry zwierząt futerkowych (przeważnie łasic i zajęcy), które w dużych ilościach wysyłane były głównie do Flandrii.
Prezentowany dokument jest świadectwem ścisłych kontaktów handlowych Torunia z Brugią, a ponadto prawdopodobnie jedynym zachowanym w Europie tego rodzaju “listem z załącznikiem” z okresu średniowiecza. Skarga kantoru brugijskiego była nawet przedmiotem obrad sejmu stanów pruskich w Malborku w 1448, gdzie jednogłośnie ustalono, że towary powinny być wytwarzane zgodnie z przyjętym prawem. Proceder fałszerstwa futer był w tym czasie powszechnie uprawiany na terenie całych Prus: futra farbowano lub doszywano do wartościowych fragmentów gorsze jakościowo. Trudnili się tym głównie “partacze” – producenci spoza murów miejskich. Na nieuczciwych rzemieślników zwykle nakładano karę grzywny, a fałszywe produkty rozdawano ubogim. W toruńskim cechu kuśnierskim funkcjonowała wewnętrzna kontrola jakości towarów, a szczególnie najdroższych gatunków futer: gronostajów, popielic, kun, łasic i bobrów. W I połowie XV w. wielcy mistrzowie zakonu krzyżackiego dwukrotnie wydawali zakaz handlu fałszywymi futrami pod groźbą utraty wyrobów. Statut toruńskiego cechu kuśnierskiego z XVI w. powtórzył dawne postanowienia, zabraniając sprzedaży i wyrobu futer ze zdechłych zwierząt, podrabiania futra jednego zwierzęcia pod inne oraz użytkowania gorszych części skórek. Także futra przywożone przez innych kupców na jarmarki podlegały surowej kontroli jakości, przeprowadzanej przez toruńskich cechmistrzów, którzy mieli prawo konfiskowania fałszywych wyrobów. Ponawianie zakazów fałszerstwa świadczy jednak o tym, że proceder ten był zjawiskiem częstym i niełatwym do kontrolowania.
Opis zewnętrzny: Oryginał, jęz. niemiecki, 1 karta papierowa o wymiarach 288x288 mm, resztki trzech pieczęci na odwrocie,
Miejsce przechowywania: Archiwum Państwowe w Toruniu., Akta miasta Torunia, Kat. I, sygn. 1667.
Autor komentarza: Beata Herdzin, Witold Szczuczko
Treść:
Zbiór tabliczek woskowych miasta Torunia – zapisy dotyczące głównie finansów miejskich i wszelkiego rodzaju transakcji zawieranych przez mieszczan (czynszów od urządzeń targowych i przemysłowych, gruntów i różnorodnych rent); rozliczenia wzajemnych zobowiązań, różne formy spłaty długów; wilkierze i uchwały rady miejskiej.
Komentarz:
Tabliczki woskowe były wytworem kultury starożytnego Bliskiego Wschodu. Używano ich już w XV w. p.n.e., a być może nawet wcześniej. W okresie późniejszym były bardzo popularne w Grecji i Cesarstwie Rzymskim. Powszechnie używano ich w administracji, skarbowości i sądownictwie, spisywano na nich rachunki i różnego rodzaju rejestry. Służyły także do korespondencji (po zamazaniu warstwy wosku umieszczano na tej samej tabliczce odpowiedź zwrotną), jako osobiste notatniki, w szkołach – do nauki pisania i liczenia, a także do zapisu utworów literackich. W średniowieczu tabliczki woskowe były bardzo popularnym i tanim – w porównaniu z pergaminem i rzadko jeszcze używanym papierem – materiałem pisarskim. W Toruniu tabliczki woskowe używane były w administracji miejskiej jako księgi od II połowy XIII w. do około 1530. Do czasów obecnych dotrwało 127 sztuk, które pochodzą z terenu Starego i Nowego Miasta Torunia. Tworzą one rodzaj kodeksów woskowych (poliptyków), na których wyryty został rylcem tekst. Zapisów dokonywali najpewniej sekretarze miejscy lub pisarze.Tabliczki zostały wykonane z różnego rodzaju drewna i mają postać deseczek wypełnionych woskiem. Wyżłobione są na nich z obu stron regularne pola, na których ostrym rylcem wyryto kreski na krzyż, aby zwiększyć przyczepność wosku do podłoża. W przypadku dużych rozmiarów deseczek pola woskowe podzielono na 2 mniejsze części. Wyżłobione miejsca wylano specjalnie przygotowanym woskiem pszczelim, zmieszanym m.in. z węglem drzewnym. Tekst pisano na wosku rozgrzanym rylcem, który wykonany był przeważnie z twardych, ostro zakończonych metali, z drewna albo kości z łagodną końcówką. Tą samą stronę tabliczki można było użyć wielokrotnie – wystarczyło zatrzeć tekst wcześniejszy Do zamazywania lub usuwania tekstu używano rylców zakończonych szeroką łopatką. Deseczki związywano od strony grzbietów rzemieniem, dodając okładki i spinając całość jednym lub dwoma paskami skóry. Wewnątrz poliptyków na rogach deseczek znajdują się przyklejone warstwą wosku karteczki papieru, które miały chronić wosk przed zatarciem. Do czasów obecnych w Europie i na świecie ocalało bardzo niewiele tabliczek, należą one do najrzadszych cymeliów. Szczególnie niewiele zachowało się tabliczek z kancelarii miejskich. W Polsce największy poza Toruniem zbiór przechowywany jest w Gdańsku, obejmuje 4 poliptyki złożone z 36 tabliczek. Największy zbiór 6 poliptyków w Niemczech znajduje się w Lipsku. Kolekcja toruńska jest natomiast największym na świecie zbiorem pochodzącym z jednej kancelarii miejskiej. Według historyków sztuki najstarsza część tabliczek toruńskich została wykonana i ozdobiona ornamentem w warsztatach w Lubece lub w miastach pobliskich w II połowie XIII w. Zbiór tabliczek toruńskich obala tezę, że miasta lokowane w XIII w. nie posiadały kancelarii. Już w II połowie XIII w. w Gdańsku, Elblągu i Toruniu kancelarie prowadziły księgi w postaci kodeksów woskowych.
Opis zewnętrzny: Oryginały, jęz. niemiecki; 16 poliptyków, utworzonych ze 127 deseczek wykonanych z drewna gruszy, jabłoni, lipy, jaworu i dębu; poszczególne deseczki połączone są od strony grzbietu rzemieniami lub sznurkami. Całość zabezpieczona jest drewnianymi okładkami (drewno wiśni, jesionu i gruszy), często ozdobionymi ornamentem roślinnym i zoomorficznym. Na oprawach wyryte są m.in. chimery, gryfy, bazyliszki, centaury i smoki. Wymiary deseczek są zróżnicowane i wynoszą: maksymalnie 41,7 x 21,7 cm (długość i szerokość), minimalnie 25,5 x 13,2 cm. Grubość deseczek waha się od 1,2 do 0,5 cm.
Miejsce przechowywania: Archiwum Państwowe w Toruniu, Akta miasta Torunia, Kat. II, sygn. XVI-1
Autor komentarza: Beata Herdzin, Witold Szczuczko
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Budynek Archiwum Państwowego w Toruniu
Autor: Zywul, Licencja: CC BY 3.0
Modlitewnik księżnej Doroty, pierwszej żony księcia Albrechta Hohenzollerna z 1536 r. (sygn. Ob.6.II4489)
Zbiór tabliczek woskowych miasta Torunia – zapisy dotyczące głównie finansów miejskich i wszelkiego rodzaju transakcji zawieranych przez mieszczan (czynszów od urządzeń targowych i przemysłowych, gruntów i różnorodnych rent); rozliczenia wzajemnych zobowiązań, różne formy spłaty długów; wilkierze i uchwały rady miejskiej.
Opis zewnętrzny: Oryginały, jęz. niemiecki; 16 poliptyków, utworzonych ze 127 deseczek wykonanych z drewna gruszy, jabłoni, lipy, jaworu i dębu; poszczególne deseczki połączone są od strony grzbietu rzemieniami lub sznurkami. Całość zabezpieczona jest drewnianymi okładkami (drewno wiśni, jesionu i gruszy), często ozdobionymi ornamentem roślinnym i zoomorficznym. Na oprawach wyryte są m.in. chimery, gryfy, bazyliszki, centaury i smoki. Wymiary deseczek są zróżnicowane i wynoszą: maksymalnie 41,7 x 21,7 cm (długość i szerokość), minimalnie 25,5 x 13,2 cm. Grubość deseczek waha się od 1,2 do 0,5 cm.
Miejsce przechowywania: Archiwum Państwowe w Toruniu, Akta miasta Torunia, Kat. II, sygn. XVI-1
Autor komentarza: Beata Herdzin, Witold Szczuczko
Autor: Zywul, Licencja: CC BY-SA 3.0
Charakterystyczne naklejki na grzbietach książek pochodzących z Galin (zbiory Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu).