Archiwum Państwowe w Opolu

Archiwum Państwowe w Opolu

Data założenia	1 czerwca 1950
Dyrektor	dr hab. Mirosław Lenart
Państwo	Polska
Miejscowość	Opole
Adres	ul. Zamkowa 2
Położenie na mapie Opola Archiwum Państwowe w Opolu
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Archiwum Państwowe w Opolu
Położenie na mapie województwa opolskiego Archiwum Państwowe w Opolu
50°40′04″N 17°55′16″E/50,667778 17,921111
Oficjalna strona archiwum

Ten artykuł od 2022-04 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do wiarygodnych źródeł. (Dodanie listy źródeł bibliograficznych lub linków zewnętrznych nie jest wystarczające). Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Archiwum Państwowe w Opolu – archiwum, które należy do sieci archiwów państwowych w Polsce.

Historia

Historia do 1945 roku

W średniowieczu istniała w Opolu składnica akt. W 1680 roku, podczas kolejnej epidemii dżumy, przewieziono część akt do klasztoru norbertanek w Czarnowąsach. Resztę zgromadzono w Ratuszu, ale tam uległy zakażeniu bakteriami choroby. Pod koniec XVIII w. otworzył je opolski lekarz powiatowy i dziejopisarz dr Johann Karl Stock. Niestety, zmarł w 1812 roku nie pozostawiając żadnego opisu akt. Zakażoną komorę z aktami ponownie zamknięto i otwarto dopiero w 1818 roku. Ponieważ uległy one zmurszeniu, spalono je^[1]. W 1738 roku z Koźla do Opola przywieziono skrzynie z dokumentami i przywilejami, które gromadzono od czasu śmierci Jana Dobrego w 1532 roku (zmarłego bezpotomnie ostatniego Piasta z linii opolsko-raciborskiej). Nie wiadomo, co dokładnie zawierały skrzynie. Zapieczętowano je ponownie i złożono w ratuszu razem z archiwaliami miejskimi. Podczas pożaru w 1739 roku spalił się cały ratusz, a wraz z nim przechowywane tam dokumenty - w tym dokumenty archiwum ziemskiego księstwa opolsko-raciborskiego (Landes-Archiv), gromadzone od 1532 roku. Wtedy to starosta krajowy hrabia von Henckel wystarał się o odpisy przywilejów z kancelarii czeskiej, zebrał wszystkie akta i uchwały landtagu w postaci tzw. Corpus Statutuum i wywiózł w skrzyniach do Koźla^[2], a później do Wrocławia. W 1746 roku ukazało się zarządzenie królewskie określające warunki przechowywania dokumentów, nakazujące zabezpieczyć archiwalia i sporządzić ich rejestr^[3]. W 1821 roku utworzono Archiwum Prowincji Śląskiej z siedzibą we Wrocławiu, którego zadaniem było gromadzenie i przechowywanie akt po skasowanych klasztorach. W 1825 roku do Opola przyjechał więc wrocławski archiwista Gustav Adolf Stenzel, który spisał opolskie archiwalia. Sto lat później opolskie dokumenty archiwalne przechowywano w wieży ratuszowej, a funkcję miejskiego archiwisty pełnił Alfred Steinert. W 1934 roku przed planowanym remontem wieży cały zasób archiwum przeniesiono do muzeum. Niewiele dni później, 15 lipca 1934 roku wieża ratusza zawaliła się. Akta powróciły do ratusza w Opolu po remoncie, w 1938 roku, do specjalnie urządzonego pomieszczenia^[4]. Od ok. 1942 roku planowano ewakuację opolskiego archiwum w inne miejsce (przypuszczalnie na przełomie 1944/5), ostatecznie jednak do niej nie doszło^[5].

Historia po 1945 roku

Zmieniające się po wojnie co kilka lat i miejsce i nazwa obecnego archiwum było warunkowane podziałem administracyjnym kraju. Początkowo Opole było częścią województwa śląsko-dąbrowskiego, toteż w latach 1945-1950 materiały archiwalne z terenu Śląska podlegały Archiwum Państwowemu w Katowicach. Wówczas zatrudnione tam 3 osoby odpowiadały za dokumenty z 32 powiatów(!). Częściowo archiwalia śląskie znajdowały się też w Archiwum Państwowym we Wrocławiu. W 1948 roku gromadzenia i porządkowania archiwaliów z terenu miasta i powiatu opolskiego podjął się Szymon Koszyk (którego imię nosi jedna z ulic w Opolu), archiwariusz Archiwum Miejskiego w Opolu. W 1950 roku utworzono powiatowy oddział Wojewódzkiego Archiwum Państwowego w Katowicach. Z kolei na mocy zarządzenia Rady Ministrów z dnia 14 stycznia 1952 roku utworzono archiwa centralne i wojewódzkie oraz oddziały terenowe i archiwa powiatowe^[6]. 1 kwietnia 1953 r. Powiatowe Archiwum Państwowe w Opolu przekształcono w Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Opolu, które przejął Stefan Oswald Popiołek (jego spuścizna znajduje się obecnie w zasobie Archiwum). Z czasem opolskiemu archiwum podlegały oddziały w Brzegu, Kluczborku, Nysie i Raciborzu. Po kolejnej reformie administracyjnej kraju (1975 r.) zlikwidowano oddział w Kluczborku (1976 r.), zaś oddział raciborski przeszedł pod Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Katowicach. Niemal dwadzieścia lat później zlikwidowano oddziały w Brzegu (1997 r.) i Nysie (1998 r.), a ich zasoby scalono z Wojewódzkim Archiwum Państwowym w Opolu.

Zasięg terytorialny

Reforma administracyjna z 1999 roku nie przyniosła zasadniczych zmian w strukturze organizacyjnej Archiwum Państwowego w Opolu. Obecnie swym zasięgiem obejmuje ono miasto Opole, powiaty: brzeski, głubczycki, kędzierzyńsko-kozielski, kluczborski, krapkowicki, namysłowski, nyski, opolski, prudnicki i strzelecki oraz gminę Zębowice z powiatu oleskiego^[6].

Budynek

Archiwum Państwowe w Opolu ma swoją siedzibę przy ul. Zamkowej 2 w zabytkowym barokowym obiekcie, datowanym ok. 1765 roku^[7], w którym niegdyś mieściła się wytwórnia skóry zelówkowej Maxa Pinkusa, następnie wytwórnia win Marcusa Friedländera, po wojnie siedziba oo. franciszkanów i komisariat Milicji Obywatelskiej^{[8][wymaga weryfikacji?]}, a od 1959 roku właśnie Archiwum^[9][10]. Obiekt znajduje się w malowniczym centrum miasta: naprzeciwko kościoła i klasztoru franciszkanów, nad Kanałem Młynówka, w bezpośrednim sąsiedztwie siedziby TVP Opole (przed wojną synagogi) oraz ratusza. Przed Archiwum w 2008 roku postawiono pomnik Karola Musioła (wówczas funkcjonował tam klub „Papa Musioł”) – wieloletniego burmistrza Opola i pomysłodawcy Krajowego Festiwalu Polskiej Piosenki. Obecnie część zasobu znajduje się w drugim budynku, przy ul. Gorzołki 6 w Opolu-Groszowicach. Został on zbudowany od podstaw w miejscu dawnej remizy strażackiej.

Zasób archiwalny

Jako że archiwalia z terenów tzw. ziem odzyskanych uległy zniszczeniu w dużym stopniu^[11], tym cenniejszy jest każdy zespół przechowywany w zasobie Archiwum Państwowego w Opolu. Przechowuje ono m.in. akta administracji ogólnej i specjalnej, instytucji ochrony prawa i wymiaru sprawiedliwości, wojskowe i organizacji paramilitarnych, dokumenty instytucji wyznaniowych, akta cechów rzemieślniczych, samorządów gospodarczych, stowarzyszeń i związków, instytucji nauki, oświaty i kultury. Szczególnym zainteresowaniem w ostatnim czasie cieszą się akta metrykalne, rodzinno-majątkowe, spuścizny, kolekcje, zbiory i archiwa prywatne. To łącznie 3664 zespoły, 1 037 191 j.a., 9 391,06 m.b. – w tym 4008 dokumentów pergaminowych, 19204 dokumenty geodezyjno-kartograficzne, 1829 fotograficznych, 179 filmowych, 2112 ulotnych i 101 muzealiów (stan na 31.12.2021 r.).

Archiwum jest też przechowawcą dokumentacji osobowo-płacowej ponad stu zlikwidowanych zakładów pracy z regionu^[12].

Archiwum Państwowe w Opolu posiada w swym zasobie zbiory biblioteczne, zawierające starodruki, przedwojenne czasopisma oraz wydawnictwa związane z historią Śląska^[13], m.in.: „Oppelner Zeitung”, „Schlesischer Zeitung”, „Grottkauer Kreisblatt”, „Kreuzburger Kreisblatt” czy „Kalendarz Opolski”, „Opole”, „Opole i Kropka”. Są one udostępniane korzystającym wyłącznie na miejscu, jako że biblioteka w Archiwum nie jest biblioteką publiczną, a jej zbiory służą pracownikom jako pomoc w codziennej pracy. Najcenniejsze są 233 starodruki, z których najstarszy pochodzi z XV wieku. Księgozbiór można przeglądać w systemie KOHA^[14].

Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom swoich użytkowników, Archiwum umożliwia zdalną rezerwację wizyt w swoich pracowniach poprzez system Bookero^[15].

Działalność

Funkcjonując w Kulturze 2.0, archiwa w rozumieniu instytucji publicznych, zostały niejako postawione w sytuacji: (…) strzec i ukrywać to, co dane im było zgromadzić lub stać się częścią zmiany^[16]. Archiwum Państwowe w Opolu wybrało drugą opcję. W ostatnich latach wydało cztery serie publikacji własnych w oparciu o materiały archiwalne^[17]: Opera Extraordinaria, Opuscula Extraordinaria, Archiwalne Źródła Tożsamości i Archiwalne Źródła Tożsamości. Materiały edukacyjne. Pracownicy również publikują artykuły, będące efektami ich pracy, a popularyzujące zasób^[18]. Archiwum jest także wystawcą podczas opolskiego Festiwalu Książki^[19]. Realizuje wiele projektów^[20] we współpracy z instytucjami kultury, nauki, oświaty, m.in. podczas Nocy Muzeum, Nocy Kultury, Międzynarodowego Dnia Archiwów. W oparciu o materiały zachowane w zasobie Archiwum prowadzi lekcje archiwalne^[21].

Duże znaczenie dla upowszechniania zasobu archiwalnego mają strony WWW, dające szybki dostęp do zeskanowanych materiałów:

- http://www.powstancyslascy.pl/ - strona prezentująca archiwalne dokumenty z okresu trzech powstań śląskich i plebiscytu na Górnym Śląsku, zawierająca także materiały edukacyjne i bazę „Znajdź powstańca”. Zdobyła I miejsce w konkursie na Wydarzenie Historyczne 2019 roku w kategorii „Edukacja i Media”. Projekt zrealizowany wspólnie z Archiwum Państwowym w Katowicach^[22].

- https://pieczeciegminne.pl/ - katalog pieczęci gminnych używanych na Śląsku, będący zbiorem historycznych pieczęci miejscowości ze Śląska z lat 1722-1945, odnalezionych na kartach materiałów archiwalnych. Baza jest uzupełniana i rozbudowywana^[23].

- https://natiopolona.eu/ - realizowany wspólnie z Uniwersytetem w Padwie projekt, którego kierownikiem jest Dyrektor Archiwum Państwowego w Opolu, prof. dr hab. Mirosław Lenart - przewodniczący Zespołu do spraw inicjatyw podejmowanych z okazji jubileuszu 800-lecia Uniwersytetu w Padwie (Zarządzeniem Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 23 kwietnia 2018 r.), lektor języka polskiego na Uniwersytecie w Padwie (2001-2005) i profesor kontraktowy wykładający historię kultury polskiej (2006-2010).

- https://polskiearchiwa.eu/ - współpraca Archiwów Państwowych, w tym Archiwum Państwowego w Opolu, z Polonią przy wsparciu Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych zaowocowała projektem dokumentującym obecność Polaków na terenie Padwy^[24].

Archiwum prowadzi kanał w serwisie YouTube^[25] oraz profil na Facebooku^[26].

Z kolei na portalu Szukaj w Archiwach można przeglądać zdigitalizowane materiały archiwalne z zasobu Archiwum Państwowego w Opolu^[27].

Dyrektorzy

Szymon Koszyk (1948^[28]-1951)

Stefan Oswald Popiołek (1953-1965 i 1978-1986)^[29]

Ryszard Dermin (1966-1978)

Andrzej Żak-Mensah (1987-1990)

Jan Kornek (1990-2012)^[30]

Prof. dr hab. Mirosław Lenart (2012^[31]-)^[32]

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa Archiwum Państwowego w Opolu
• Zasoby Archiwum Państwowego w Opolu w serwisie Szukaj w Archiwach
• Archiwum Państwowe w Opolu w serwisie Youtube
• Archiwum Państwowe w portalu Facebook
• Festiwal Książki w Opolu
• Wydarzenie Historyczne Roku