Archozaury

Archozaury
Archosauria
Cope, 1869
Ilustracja
Krokodyle i ptaki to jedyne współczesne archozaury
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

zauropsydy

Podgromada

diapsydy

Infragromada

archozauromorfy

(bez rangi)archozaury

Archozaury, gady naczelne (Archosauria – z gr. archos – władca + sauros – jaszczur) – takson diapsydalnych gadów obejmujący zaawansowane ewolucyjnie rzędy gadów.

Nazwę „archozaury” zaproponował Edward Drinker Cope w 1869 r. dla grupy, do której zaliczył zauropterygi, krokodyle, „tekodonty”, dinozaury, anomodonty (do których zaliczał dicynodonty i dinocefale) i grupę Rhynchocephalia (do której zaliczał rynchozaury i sfenodonty)[1]. Później archozaury były różnie definiowane, bywały nawet uznawane za grupę parafiletyczną; ostatecznie jednak w XX wieku przyjęło się ich rozumienie jako monofiletycznej grupy obejmującej dinozaury, pterozaury, krokodyle i „tekodonty”[2]. Przedmiotem sporów pozostaje jednak, jak dokładnie należałoby zdefiniować tę grupę. Ścierają się tu dwie koncepcje:

  • Archozaury w węższym rozumieniu to klad obejmujący ostatniego wspólnego przodka krokodyli i ptaków oraz wszystkich jego potomków[3], ostatniego wspólnego przodka grup Ornithodira i Crurotarsi oraz wszystkich jego potomków[4] lub ostatniego wspólnego przodka Crocodylus niloticus i Passer domesticus oraz wszystkich jego potomków[5]; niezależnie od dokładnego sformułowania definicji do tak rozumianych archozaurów należą jedynie klady Ornithodira/Avemetatarsalia i Crurotarsi/Pseudosuchia, nie są natomiast archozaurami niektóre zwierzęta tradycyjnie zaliczane do "tekodontów" (nazwa obecnie używana raczej nieformalne, gdyż odnosi się do grupy parafiletycznej).
  • Archozaury w szerszym rozumieniu to diapsydy wyróżniane przez szereg apomorfii, przede wszystkim przez występowanie otworów przedoczodołowych w czaszce; do tak rozumianych archozaurów należą nie tylko Ornithodira i Crurotarsi, ale też kilka rodzin „tekodontów” nie należących do żadnego z tych dwóch kladów – Proterosuchidae, Erythrosuchidae, Euparkeriidae i Proterochampsidae[6][7]. Fitozaury z pewnością należą do archozaurów w szerszym rozumieniu, mogą natomiast nie należeć do archozaurów w rozumieniu węższym[8].

Archozaury w szerszym rozumieniu pojawiły się w późnym permie (ok. 250 mln lat temu). Odkryte w Rosji skamieniałości, które mogły należeć do przedstawicieli grupy Rauisuchia[9] oraz odkryte w Polsce tropy prawdopodobnie pozostawione przez bazalne dinozauromorfy[10] sugerują, że archozaury w rozumieniu węższym (Ornithodira + Crurotarsi) pojawiły się we wczesnym triasie; najstarsze zwierzęta, o których wiadomo na pewno, że należały do archozaurów w węższym rozumieniu (m.in. Asilisaurus[11]) żyły w środkowym triasie (anizyk). Grupa osiągnęła szczyt rozwoju w erze mezozoicznej. To jedyna grupa gadów z zębami osadzonymi tekodontycznie – w zębodołach. Jedna z linii ewolucyjnych archozaurów – dinozaury – zdominowała królestwo ziemskich kręgowców przez większość ery mezozoicznej. Wiele z nich osiągało potężne rozmiary, a niektóre przeszły na dwunożny tryb życia.

Współcześnie żyjącymi przedstawicielami archozaurów są krokodyle oraz jedna z linii rozwojowych dinozaurów – ptaki.

Klasyfikacja

Archozaury (Archosauria) sensu Benton, 2004 (Archosauriformes sensu Gauthier i in., 1988[12])

Filogeneza

Kladogram archozaurów według Brusatte i współpracowników (2010)[13]
Archosauria 
 Avemetatarsalia 


 Scleromochlus



 Pterosauria



 Dinosauromorpha 


 Lagerpeton



 Dromomeron



 Dinosauriformes 

 Marasuchus




 Pseudolagosuchus





 Lewisuchus




 Sacisaurus



 Eucoelophysis



 Silesaurus









 Crurotarsi 

 Phytosauria


 Suchia 
unnamed

 Aetosauria




 Gracilisuchus




 Erpetosuchus



 Crocodylomorpha





unnamed
unnamed

Revueltosaurus



Ornithosuchidae



 Rauisuchia 

Rauisuchoidea



Poposauroidea







Kladogram archozaurów według Nesbitta (2011) - drzewo ścisłej zgodności wygenerowane na podstawie 360 najbardziej oszczędnych drzew[8]


Archosauria
Ornithodira
Pterosauromorpha

Eudimorphodon



Dimorphodon



Dinosauromorpha
Lagerpetidae

Lagerpeton




Dromomeron gregorii



Dromomeron romeri




Dinosauriformes

Marasuchus



Silesauridae

Lewisuchus




Asilisaurus




Eucoelophysis




Sacisaurus



Silesaurus






Dinosauria
Ornithischia

Scutellosaurus



Lesothosaurus



Eocursor




Pisanosaurus



Heterodontosaurus




Saurischia
Sauropodomorpha

Saturnalia




Efraasia



Plateosaurus




Theropoda

Herrerasaurus




Staurikosaurus




Eoraptor




Tawa




Coelophysis bauri




Dilophosaurus




Allosaurus



Velociraptor















Pseudosuchia
Ornithosuchidae

Ornithosuchus



Riojasuchus



Suchia

Gracilisuchus



Turfanosuchus




Revueltosaurus


Aetosauria

Aetosaurus




Stagonolepis



Longosuchus







Ticinosuchus


Paracrocodylomorpha
Poposauroidea

Qianosuchus





Arizonasaurus



Xilousuchus





Poposaurus




Lotosaurus


Shuvosauridae

Sillosuchus




Shuvosaurus



Effigia








Loricata

Prestosuchus




Saurosuchus




Batrachotomus




Fasolasuchus



Rauisuchidae

Rauisuchus




Polonosuchus



Postosuchus alisonae



Postosuchus kirkpatricki




Crocodylomorpha

CM 73372[14]




Hesperosuchus agilis



Hesperosuchus "agilis"[15]



Dromicosuchus




Sphenosuchus




Dibothrosuchus



Terrestrisuchus




Litargosuchus




Kayentasuchus




Orthosuchus



Alligator




Protosuchus haughtoni



Protosuchus richardsoni




















Przypisy

  1. Cope, Edward D. (1869) "Synopsis of the extinct Batrachia, Reptilia and Aves of North America." Transactions of the America Philosophical Society 14:1–252.
  2. Romer, Alfred S. (1956) "Osteology of the Reptilia." University of Chicago Press, Chicago, 772 pp.
  3. Jacques A. Gauthier: Saurischian monophyly and the origin of birds. W: Kevin Padian (red.): The Origin of Birds and the Evolution of Flight. Memoirs of the California Academy of Sciences 8, 1986, s. 1–55.
  4. Paul C. Sereno. Basal archosaurs: phylogenetic relationships and functional implications. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 11 (4, suppl.), s. 1–51, 1991. (ang.). 
  5. Sereno, P. C. 2005. Archosauria. Stem Archosauria—TaxonSearch [version 1.0, 2005 November 7] (ang.) [dostęp 27 marca 2010]
  6. Michael J. Benton. Scleromochlus taylori and the origin of dinosaurs and pterosaurs. „Philosophical Transactions of the Royal Society of London B”. 354, s. 1423–1446, 1999. DOI: 10.1098/rstb.1999.0489. (ang.). 
  7. Michael J. Benton: Origin and Relationships of Dinosauria. W: David B. Weishampel, Peter Dodson, Halszka Osmólska (red.): The Dinosauria. Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press, 2004, s. 7–19. ISBN 0-520-24209-2.
  8. a b Sterling J. Nesbitt. The early evolution of archosaurs: relationships and the origin of major clades. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 352, s. 1–292, 2011. DOI: 10.1206/352.1. (ang.). 
  9. David J. Gower, Andriej G. Sennikow: Early archosaurs from Russia. W: Michael J. Benton, Evgeny Kurochkin, Mikhail Shishkin, David M. Unwin (red.): The Age of Dinosaurs in Russia and Mongolia. Cambridge University Press, 2000, s. 140–159. ISBN 0-521-55476-4.
  10. Stephen L. Brusatte, Grzegorz Niedźwiedzki, Richard J. Butler. Footprints pull origin and diversification of dinosaur stem lineage deep into Early Triassic. „Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences”. 278 (1708), s. 1107-1113, 2011. DOI: 10.1098/rspb.2010.1746. (ang.). 
  11. Sterling J. Nesbitt, Christian A. Sidor, Randall B. Irmis, Kenneth D. Angielczyk, Roger M. H. Smith, Linda A. Tsuji. Ecologically distinct dinosaurian sister group shows early diversification of Ornithodira. „Nature”. 464, s. 95–98, 2010. DOI: 10.1038/nature08718. (ang.). 
  12. Gauthier, Jacques; Kluge, Arnold G. i Rowe, Timothy (1988) "Amniote phylogeny and the importance of fossils." Cladistics 4:105–209.
  13. Stephen L. Brusatte, Michael J. Benton, Julia B. Desojo, Max C. Langer. The higher-level phylogeny of Archosauria (Tetrapoda: Diapsida). „Journal of Systematic Palaeontology”. 8 (1), s. 3–47, 2010. DOI: 10.1080/14772010903537732. (ang.). 
  14. Wcześniej uznawany za przedstawiciela gatunku Postosuchus kirkpatricki - m.in. przez: Karin Peyer, Joseph G. Carter, Hans-Dieter Sues, Stephanie E. Novak i Paul E. Olsen. A new suchian archosaur from the Upper Triassic of North Carolina. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 28 (2), s. 363–381, 2008. DOI: 10.1671/0272-4634(2008)28%5B363:ANSAFT%5D2.0.CO;2. (ang.). 
  15. Takson znany m.in. z materiału kopalnego opisanego przez Clarka, Suesa i Bermana (2000). Patrz: James M. Clark, Hans-Dieter Sues, David S. Berman. A new specimen of Hesperosuchus agilis from the Upper Triassic of New Mexico and the interrelationships of basal crocodylomorph archosaurs. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 20 (4), s. 683–704, 2000. DOI: 10.1671/0272-4634(2000)020%5B0683:ANSOHA%5D2.0.CO;2. (ang.). 

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Yellow-billed stork kazinga.jpg
Autor: Tom Tarrant, Licencja: CC BY-SA 3.0

Uganda. Yellow-billed Stork Mycteria ibis and Nile Crocodile Crocodylus niloticus

Kazinga Channel Dec 2005