Arenga (roślina)

Arenga

Arenga pinnata
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	arekowce
Rodzina	arekowate
Rodzaj	arenga
Nazwa systematyczna
Arenga Labillardière in A. P. de Candolle Bull. Sci. Soc. Philom. Paris 2: 162. 21 Nov-20 Dec 1800[3]
Typ nomenklatoryczny
A. saccharifera Labillardière[3]
Synonimy
Blancoa Blume Didymosperma H. Wendl. & Drude ex Benth. & Hook. f. Gomutus Corrêa Saguerus Steck[4]

Arenga caudata

Arenga wightii

Owoce Arenga engleri

Arenga, winosław^[5], słocza^[6] (Arenga Labill.) – rodzaj roślin z rodziny arekowatych, czyli palm (Arecaceae). Obejmuje 20^[7]–24^[8] gatunków. Rosną one w Azji Południowo-Wschodniej z centrum zróżnicowania w obrębie Wielkich Wysp Sundajskich^[9] i Malezji (w tym kraju rośnie 15 gatunków)^[7]. Zasięg całego rodzaju sięga na północy po Chiny, Tajwan i wyspy Riukiu, na zachodzie po Indie, na południu po Wyspę Bożego Narodzenia i północną Australię, a na wschodzie po Nową Gwineę^[9][10]. Jako rośliny introdukowane arengi rosną w Japonii i na Hawajach, w Beninie oraz Trynidadzie i Tobago^[8]. Szeroko rozprzestrzenionym, często uprawianym gatunkiem z tego rodzaju jest arenga pierzasta A. pinnata^[11].

Palmy te występują w nizinnych i porastających wzgórza wilgotnych lasach równikowych. Należą tu zarówno okazałe drzewa o ogromnych liściach odgrywających istotną rolę w ekosystemie leśnym, jak i niewielkie palmy tworzące warstwę podszytową^[10]. Rosną w lasach z udziałem dwuskrzydłowatych, lasach monsunowych i wtórnych, także w sawannie antropogenicznej^[6]. Arenga hastata sięga w górskich lasach mglistych Himalajów po 2150 m n.p.m.^[11]

Arenga pierzasta, zwana też cukrową^[6], była dawniej bardzo istotnym źródłem cukru, współcześnie wykorzystywana jest w tym celu raczej na skalę lokalną^[11]. Cukier uzyskuje się po zagęszczeniu syropu wypływającego z nacinanych, młodych kwiatostanów^[6]. Z syropu tego wyrabia się także wino palmowe oraz arak^[7]. Z pnia pozyskuje się sago (także z Arenga microcarpa), a z pochew liściowych wytrzymałe włókna. Arenga tremula ma jadalne pąki i jest rośliną narkotyczną^[7]. Liście niektórych gatunków wykorzystywane są do okrywania domostw^[11], palmy te sadzone też bywają jako ozdobne w parkach oraz w celu stabilizacji podłoża^[6]. Owoce działają drażniąco na ludzi ze względu na dużą zawartość rafidów szczawianu wapnia, jednak nie odstrasza to niektórych roślinożerców, np. wiwery^[11].

Nazwa rodzajowa utworzona została ze zlatynizowanej nazwy malajskiej (aren, areng)^[11].

Morfologia

Pokrój

Palmy niektórych gatunków (A. pinnata, A. obtusifolia) okazałe, osiągające do 20 m wysokości, u A. pinnata do 0,6 m średnicy. Inne gatunki niższe, wiele osiąga 2 do 4 m wysokości^[11]. Zwykle rosną kępiasto, nierzadko rozrastając się za pomocą rozłogów, rzadkie są gatunki o okazach rosnących pojedynczo. Pnie okryte są zwykle trwałymi, włókniście strzępiącymi się pochwami liściowymi^[11], rzadko nagie, przy czym wówczas z wyraźnymi śladami liściowymi. Międzywęźla wydłużone lub zagęszczone. Na ogół są to rośliny bezbronne, niektóre gatunki mają nieliczne kolce^[10].

Liście

Pierzastozłożone, rzadko niepodzielone, wyrastają w liczbie od 5 do 30 sztuk na pędzie^[11]. W przypadku arengi pierzastej osiągają do 6 m długości^[6]. U nasady mają otwartą pochwę liściową zwykle sieciowato postrzępioną^[11], z poszczególnymi włóknami czarniejącymi, sztywnymi, często niemal kolczastymi^[10]. Pochwy i osie liści są zwykle pokryte łuskami^[11] lub rozmaitymi włoskami^[10]. Poszczególne listki od równowąskich do szeroko rombowatych, czasem klapowane na brzegu, a z reguły ząbkowane lub piłkowane^[11]. Listki u niektórych gatunków wyróżniają się uszkowatymi nasadami^[11], u innych osadzone są na krótszych lub dłuższych, bocznie spłaszczonych ogonkach^[10]. Listki osadzone są na osi liścia regularnie lub nie, czasem skupiają się gęsto nasady liścia^[11]. Od spodu są zwykle srebrzystoszare^[11].

Kwiaty

Zebrane w obupłciowe lub jednopłciowe kwiatostany, u niektórych gatunków rozwijające się w dużej liczbie^[9] (przy czym z jednego węzła wyrastają zazwyczaj pojedynczo^[11]). W przypadkach gdy kwiatostany zawierają kwiaty różnych płci, żeńskie rozwijają się z reguły na szczycie pędu, a męskie poniżej^[11]. Kwiatostany są kłosokształtne, rozgałęzione jedno- i dwukrotnie, ich szypuła bywa krótka lub długa, cienka lub masywna^[10]. Kwiaty męskie z trzema zewnętrznymi, wolnymi (rzadko tylko u nasady złączonymi) listkami okwiatu^[9]. Pręcików jest 6, 9 lub więcej (najczęściej co najmniej 15^[10]). Pylniki są podłużne a nitki krótkie^[10]. Kwiaty żeńskie kulistawe, z trzema oddzielnymi listkami okółka zewnętrznego i trzema zrośniętymi u nasady listkami okółka wewnętrznego. U niektórych gatunków obecne są trzy prątniczki^[9]. Zalążnia kulista, z dwoma lub trzema komorami i taką samą liczbą znamion^[10].

Owoce

Dość duże, kulistawe, jajowate lub podługowate, po dojrzeniu czerwone, żółte lub fioletowe^[11]. Jedno-, dwu- i trzynasienne. Egzokarp gładki, na szczycie z pozostałościami znamienia. Mezokarp mięsisty. Endokarp nie wykształca się. Łupina nasienna czarna^[9].

Systematyka

Rodzaj klasyfikowany jest do plemienia Caryoteae i podrodziny Coryphoideae w obrębie arekowatych Arecaceae^[11][4]. Rodzaj potwierdzony jest jako takson monofiletyczny. W obrębie plemienia najbliżej spokrewnionym (siostrzanym) rodzajem jest walichia Wallichia^[10]. Zaliczana tu dawniej Arenga nana klasyfikowana jest współcześnie jako Wallichia nana^[11]. Oba rodzaje są bardzo zresztą podobne, walichia różni się zrastającymi się działkami zewnętrznego okółka w kwiatach męskich oraz zwykle asymetrycznymi i nieklapowanymi listkami^[11].

Wykaz gatunków^[8]

• Arenga australasica (H.Wendl. & Drude) S.T.Blake ex H.E.Moore
• Arenga brevipes Becc.
• Arenga caudata (Lour.) H.E.Moore
• Arenga distincta Mogea
• Arenga engleri Becc.
• Arenga hastata (Becc.) Whitmore
• Arenga hookeriana (Becc.) Whitmore
• Arenga listeri Becc.
• Arenga longicarpa C.F.Wei
• Arenga longipes Mogea
• Arenga micrantha C.F.Wei
• Arenga microcarpa Becc.
• Arenga mindorensis Becc.
• Arenga obtusifolia Mart.
• Arenga pinnata (Wurmb) Merr. – arenga pierzasta
• Arenga plicata Mogea
• Arenga porphyrocarpa (Blume ex Mart.) H.E.Moore
• Arenga retroflorescens H.E.Moore & Meijer
• Arenga ryukyuensis A.J.Hend.
• Arenga talamauensis Mogea
• Arenga tremula (Blanco) Becc.
• Arenga undulatifolia Becc.
• Arenga westerhoutii Griff.
• Arenga wightii Griff.

Przypisy