Aris Weluchiotis

Atanasios Klaras
Άρης Βελουχιώτης
Aris Weluchiotis
ilustracja
kapetanios
Data i miejsce urodzenia

1905
Lamia

Data i miejsce śmierci

1945
okolice wsi Mesunda

Przebieg służby
Lata służby

1942–1945

Formacja

ELAS

Stanowiska

kapetanios ELAS

Główne wojny i bitwy

II wojna światowa

Aris Weluchiotis (gr. Άρης Βελουχιώτης)[1], wł. Atanasios Klaras (ur. 1905, zm. 1945) – grecki uczestnik antyhitlerowskiego ruchu oporu, jeden z twórców ELAS, działacz komunistyczny.

Pochodził z Lamii, z wykształcenia był agronomem. Do Komunistycznej Partii Grecji (KKE) wstąpił w wieku dziewiętnastu lat[2]. W czasie dyktatury Metaksasa został aresztowany i zwolniony po podpisaniu deklaracji, iż publicznie wyrazi skruchę i potępienie wobec komunizmu i działań wywrotowych. Uczestniczył jeszcze w działalności partii, lecz odtąd traktowany był z rezerwą, jak wszystkie osoby, podpisujące analogiczne oświadczenia[2]. Według niektórych historyków, deklarację tę podpisał z polecenia Komunistycznej Partii Grecji (KKE)[3]. W okresie pomiędzy zamachem stanu 1936 a okupacją Grecji w II wojnie światowej, stopniowo, praktyczne ustała działalność KKE, wobec wieloletniego uwięzienia ponad 2.000 jej członków i krwawych represji wobec strajkujących robotników[4].

Walczył w wojnie grecko-włoskiej lat 1940–1941. Powracając w stopniu kapitana artylerii, niezwłocznie podjął organizację ruchu oporu. Zebranie założycielskie nowej organizacji bojowej odbyło się 15 maja 1941, w Atenach, w azylu klasztoru Kesariani. Wraz z szybko postępującą odbudową KKE konspiratorzy zgłosili swój akces[5].

Na początku 1942 utworzył pierwszy oddział ELAS, stając na jego czele pod pseudonimem Aris Weluchiotis, ukutym od góry Weluchi i mitycznego boga wojny Aresa[2]. W nocy z 25 na 26 listopada 1942 na czele swojego zgrupowania, razem z oddziałem zbrojnym organizacji EDES[a] Napoleona Zerwasa i grupą komandosów brytyjskich przeprowadził jedną z najbardziej spektakularnych akcji ruchu oporu w okupowanej Europie – wysadzenie wiaduktu w Gorgopotamos[2]. Stał się najsłynniejszym dowódcą ELAS, wprowadzając w całym ruchu wielką dyscyplinę. Zarzucano mu sadyzm wobec podwładnych (przy osobistej odwadze)[7], a według innych źródeł okrucieństwo, jednak nigdy w stopniu wyższym, niż ten niezbędny do realizacji celów[8] Uznawany był za protokapetaniosa ELAS. „Kapetanios” to w greckiej tradycji emocjonalny przywódca oddziału, „ojciec” partyzantów, niekoniecznie polityk, niekoniecznie dowódca ds taktyki wojskowej. Jako protokapetanios, uczestniczył w kierowaniu całym ruchem partyzanckim, obok dowódcy ds taktyki wojennej gen. Stefanosa Sarafisa, dowódcy partyzantów w Macedonii Markosa Wafiadisa i komisarza politycznego Jeorjosa Siandosa[2]. Od wiosny 1944 walczył na Peloponezie z greckimi etnicznie, lecz hitlerowskimi ideowo Batalionami Bezpieczeństwa, uzbrajanymi przez Niemców, podlegających kolaboracyjnemu rządowi Grecji. Od jesieni 1944 uczestniczył w walkach i grupowych represjach ELAS przeciwko greckim hitlerowcom, m.in. dowodząc oddziałem zdobywającym ich garnizony w miastach Kalamata i Meligalas, na Peloponezie[2].

Jako kapetanios ELAS, Weluchiotis podkreślał wielopokoleniowy patriotyzm Hellenów, tradycję walk o wolność, potrzebę suwerenności Ojczyzny, sprawiedliwości społecznej i także, że lud winien stać się gospodarzem w swoim domu. Wyjaśniał: komuniści zmierzają w stronę komunizmu, który kiedyś nadejdzie. Jednak nie jest to system właściwy dla Grecji już na teraz. Obecnie należy wprowadzać rozwiązania demokratyczne[9]. Propaganda ta okazywała się hipnotycznie atrakcyjna[10]. Welouchiotis, podobnie jak drugi z komunistycznych dowódców ELAS Markos Wafiadis, znacznie wykraczali poza horyznoty myślowe większości działaczy KKE[11]. Trzeci z trójki głównych dowódców ELAS, Stefanos Sarafis, był niekomunistą, wysoko ocenianym przez wszystkie strony[b], a przewodniczącym Komitetu Centralnego ELAS był gen. Neokosmos Grigoriadis – także niekomunista[12].

Przeciwnik porozumienia z Warkizy, do którego szczerości intencji, podobnie jak dla intencji Wielkiej Brytanii nie miał żadnego zaufania; był zdania, że tylko nieskładanie broni i gotowość do dalszej walki zbrojnej pozwolą na realizację statutowych celów ELAS. Nie zgodził się ze stanowiskiem przywódców KPG, którzy postanowili dążyć do zdobycia władzy drogą parlamentarną. Wraz z niewielkim oddziałem towarzyszy z ruchu oporu, odmówił ujawnienia się, pozostając w górach, gdy większa część dowództwa ELAS i działaczy EAM, początkowo korzystając z brytyjskiej ochrony[13], przeniosła się z miast zajmowanych na prowincji, do Aten. 17 czerwca 1945 został z tego powodu oskarżony o zdradę KKE[2]. 18 czerwca partyjny organ prasowy „Rizospastis” informował o wydaleniu Weluchiotisa z szeregów KPG. 18 czerwca 1945 w pobliżu wsi Mesunda, wskutek czyjejś zdrady, jego siły zostały zaatakowane przez oddział Gwardii Narodowej[2]. Najprawdopodobniej popełnił wówczas samobójstwo[2][7], chociaż istnieje również wersja, by został zdradzony i zabity z powodu przeciwstawienia się oficjalnemu stanowisku partii[14]. Głowy jego i jego adiutanta zostały na okres wielu dni wystawione na rynku w wojewódzkim mieście Trikala[7], do niedawna jeszcze goszczącym siedzibę naczelnego dowództwa ELAS[13].

Uwagi

  1. ↑ wierne rozwinięcie skrótu EDES brzmi: Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος - Ethnikos Dimokratikos Ellinikos Syndesmos, czyli Narodowa Republikańska Grecka Liga lub Narodowa Demokratyczna Grecka Liga. W języku greckim to samo słowo dimokratikos może łączyć dwa, różne znaczenia, lub odpowiadać tylko jednemu z nich. Spotykane sa obie interpretacje, a np. Encyclopedia Britannica rozwija skrót EDES jeszcze inaczej jako Greek Democratic National Army[6]
  2. ↑ Neutralnemu wtedy jeszcze, republikańskiemu oficerowi i partyzantowi S.Sarafisowi królewski rząd, przez swych emisariuszy, usiłował powierzyć zadanie wywarcia decydującego, antykomunistycznego wpływu na ELAS. Źródło: C.M.Woodhouse, s. 30.

Przypisy

  1. ↑ Transliteracja za Bonarek J., Czekalski T., Sprawski S., Turlej S.: Historia Grecji. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2005, s. 695. ISBN 83-08-03819-0.
  2. ↑ a b c d e f g h i Clogg R.: Historia Grecji nowożytnej. Kraków: Książka i Wiedza, 2006, s. 312–313. ISBN 83-05-13465-2.
  3. ↑ Woodhouse C.M.: The Struggle for Greece 1941-49. Londyn: Hurst & Company, 2002. ISBN 978-1-85065-487-2. str.4.
  4. ↑ S.N.Grigoriadis, t. 1, prócz liczby 2000 komunistów odbywających kary więzienia, podaje przykład zastrzelenia 12 robotników, w trakcie tłumienia strajku w zakładach tytoniowych.
  5. ↑ Manolis Glezos – Εθνική Αντίσταση 1940–1945, wydanie 4, tom2, s. 1087, Wyd. ΣΤΟΧΑΣΤΗΣ,www.stochastis.gr, Ateny, data wydania I 2006r., ISBN (SET) 960-303-147-X.
  6. ↑ EDES, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2022-10-08] (ang.).
  7. ↑ a b c Bonarek J., Czekalski T., Sprawski S., Turlej S.: Historia Grecji. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2005, s. 585. ISBN 83-08-03819-0.
  8. ↑ Ocena C.M.Woodhouse’a, dowódcy brytyjskiej misji wojskowej do partyzantów, przedstawiana w raportach wywiadu.
  9. ↑ C.M.Woodhouse, s. 4–5.
  10. ↑ C.M.Woodhouse, s. 6.
  11. ↑ C.M.Woodhouse, s. 6–7.
  12. ↑ .S.N.Grigoriadis, t. 2 str.46.
  13. ↑ a b S.I.Grigoriadis: Historia Grecji 1941-1974, tom 2.
  14. ↑ C.M. Woodhouse, The Struggle for Greece, 1941-1949, ISBN 1-85065-487-5, s. 4–5.

Media użyte na tej stronie

ELAS flag.svg
Autor: Thespoondragon, Licencja: CC0
A flag of the Greek People's Liberation Army, the largest resistance movement in occupied Greece during World War II. This example, consisting of the initials ELAS embroidered on a plain Greek national flag, was raised on 25 September 1944 at Therisso, Crete, by the 5th ELAS Division.
Aris Velouchiotis.jpg
Autor: Unknown, Licencja: CC BY-SA 4.0
Portrait of Aris Velouchiotis