Armata przeciwlotnicza 40 mm Mark II

Armata 40 mm (2-pdr) Vickers QF Mark II (w skrócie Mk II) – brytyjska morska automatyczna armata przeciwlotnicza z okresu I wojny światowej, używana także podczas II wojny światowej, na okrętach brytyjskich oraz innych państw. W terminologii brytyjskiej kaliber oznaczony był jako „2-pdr” – 2 funty. Potocznie nazywana pom-pom (łącznie z późniejszą armatą Mark VIII).

Armata Mark II na kanadyjskim niszczycielu HMCS „Assiniboine” podczas II w.św.

Historia powstania

Armata kalibru 40 mm Mark II powstała w wyniku zapotrzebowania na lekkie szybkostrzelne działko przeciwlotnicze, w związku z rosnącym zagrożeniem dla okrętów ze strony lotnictwa. Skonstruowana została w firmie Vickers. Wprowadzono ją na uzbrojenie brytyjskiej marynarki Royal Navy w marcu 1915 pod oznaczeniem Vickers 2-pdr QF Mark II^[1]. QF oznaczało rodzaj działa - quick-firing.

Używana tylko w postaci pojedynczej, na centralnym postumencie (podstawa nosiła niezależne oznaczenie od działa: Mark II HA, później Mark II*C HA)^[1]. Jedynie eksperymentalnie testowano sześciolufową podstawę w latach 1921-22 na krążowniku „Dragon”^[2]. Armata była chłodzona wodą i miała lufę otoczoną chłodnicą. Pierwsze modele używały 25-nabojowej taśmy płóciennej, późniejszy Mark II*C – 14-nabojowej taśmy ze stalowymi ogniwkami. Używano pocisków wybuchowych (HE). W Wielkiej Brytanii wyprodukowano 795 dział, z czego 577 wciąż istniało w chwili wybuchu II wojny światowej^[1].

Armata Mark II w akcji na niszczycielu HMCS „Assiniboine”

Wadą tych działek była spora zawodność automatyki i częste zacięcia, także wczesna płócienna taśma nabojowa była mało wytrzymała. Nieco poprawiony pod tym względem był model Mark II*C^[1]. Ponadto, parametry balistyczne działka, w tym donośność, były dość słabe. Armata ta potocznie nazywana była „pom-pom”, od odgłosu strzelania.

Z konstrukcji działka Mark II wywodził się późniejszy udoskonalony model Mark VIII z lat 30., z taką samą lufą i o takich samych parametrach balistycznych, lecz z ulepszoną automatyką i używany także w wersji sprzężonej po 4 lub 8 luf (także nazywany „pom-pom”).

Podczas II wojny światowej wyprodukowano także dla starych działek Mark II 28 nowych podstaw Mark XV o napędzie mechanicznym, analogicznych do podstawy Mark XVI działka Mark VIII^[1].

Działko 40 mm wz.28 na niszczycielu ORP „Wicher”.

Eksport

Działka Mark II były także przedmiotem eksportu. Około 50 dział zostało wyeksportowanych do Włoch, a następnie były one produkowane na licencji w zakładach Terni. Wersja licencyjna Vickers-Terni 1915/1917 używała 50-nabojowych bębnowych pojemników na amunicję^[1].

Podczas I wojny światowej Rosja zakupiła 40 dział, dostarczonych do 1916 roku (po 20 dla Floty Bałtyckiej i Czarnomorskiej). Dalsze działa produkowano na licencji w Zakładach Obuchowskich, z czego do 1917 roku wyprodukowano co najmniej 12^[1].

Siedem armat (oznaczanych w literaturze jako Vickers wz.28) zakupiła pod koniec lat 20. Polska^[3]. Z tego, po dwie zostały użyte na niszczycielach OORP „Wicher” i „Burza”, a pozostałe początkowo na okrętach podwodnych typu Wilk, a ostatecznie jedna na okręcie szkolnym ORP „Mazur”. Według polskich publikacji, działka były zasilane z taśmy 25-nabojowej^[3].

Działka analogiczne do modelu Mk II*C używane były na holenderskich okrętach w latach 30., oznaczone jako Mitrailleur 40 mm No.1, w tym krążownikach typu Java, niszczycielach typu Van Galen (II seria typu Admiralen), okręcie szkolnym „Soerabaia”, stawiaczach min „Prins van Oranje”, „Gouden Leeuw” i „Nautilus” (na części z nich zamienione później na działka Boforsa)^[4].

W latach 20. cztery armaty używane były na greckim krążowniku „Averof”^[5].

Użycie lądowe

Zmodyfikowane armaty automatyczne Vickers kalibru 40 mm były także instalowane na pojazdach, tworząc samobieżne działa przeciwlotnicze. Między marcem a czerwcem 1915 zakłady Wolseley Motors Ltd. w Birmingham zrealizowały zamówienie Królewskiej Marynarki Wojennej na 48 armat Vickers kalibru 40 mm zamontowanych na opancerzonych (odkrytych od góry) amerykańskich samochodach ciężarowych typu Pierce-Arrow. Ponadto zakłady te w styczniu–lutym 1916 wyprodukowały serię 16 pojazdów opancerzonych na podwoziu amerykańskiego trzytonowego samochodu ciężarowego typu Peerles, na których zamontowano również armaty Vickers kalibru 40 mm^[6]. W tymże roku 16 lub według innych źródeł 12 tych armat zostało wysłanych do Rosji^[7].

Dane taktyczno-techniczne

• kaliber: 40 mm
• długość armaty (bez podstawy): 2438 mm (96 cali)
• długość lufy: 1575 mm (L/39 – 39 kalibrów, w rzeczywistości L/39,37)
• szybkostrzelność:
  • teoretyczna: 200 strz/min
  • praktyczna: 50-75 strz/min
• masa armaty (bez podstawy): 249 kg (z wodą)
• prędkość wylotowa: 585 m/s
• donośność:
  • pozioma maks.: 3475 m
  • pozioma skuteczna: 1100 m
• żywotność lufy: ok. 5000 strz.

• masa naboju HE: 1,34 kg
• masa pocisku HE: 0,9 kg
• masa materiału wybuchowego: 0,071 kg
• długość naboju: 30,47 cm

• kąt podniesienia: -5° +80°
• masy podstaw: 711-736 kg

Przypisy

Bibliografia

• Tony DiGiulian: British 2-pdr (4 cm/39 (1.575”)) Mark II. NavWeaps.com. [dostęp 2010-05-20]. (ang.).