Armia „Karpaty”

Armia „Karpaty”

Armia „Małopolska”

Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	11 lipca 1939
Rozformowanie	1939
Dowódcy
Pierwszy	gen. dyw. Kazimierz Fabrycy
Działania zbrojne
Kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Lwów (do VIII) Rzeszów (do 6 IX) Bachórz (do 8 IX) Przemyśl (do 10 IX) Lwów
Podległość	Naczelne Dowództwo

Armia „Karpaty” – związek operacyjny Wojska Polskiego utworzony 11 lipca 1939^[1], istniejący podczas kampanii wrześniowej 1939 r. Od 6 września przemianowana na Armię „Małopolska”.

Geneza i planowanie walki

Armia „Karpaty” gen. dyw. Kazimierza Fabrycego otrzymała zadanie dopiero 11 lipca 1939. Marszałek Rydz-Śmigły liczył się z przedłużeniem południowego skrzydła operacji przez teren Słowacji, a w pewnych warunkach – w dalszym okresie wojny – przez Węgry. Do zadań armii należało^[2][3][4]:

• osłonić centralny okręg przemysłowy oraz skrzydło i tyły Armii „Kraków” przez zamknięcie na kierunkach wyprowadzających ze Słowacji na Rzeszów i Kraków przejść w Karpatach, rozpoznanie nieprzyjaciela i energiczne przeciwstawienie się mu począwszy od samej granicy; utrzymywać łączność z Armią „Kraków”,
• dozorować kierunki wyprowadzające z Węgier na Małopolskę Wschodnią, a w szczególności na zagłębie naftowe Borysław, organizując dozór na przejściach karpackich i opóźnianie rozporządzalnymi siłami.

Szerokość odcinka Armii wynosiła 350 km, w tym odcinka słowackiego 150 km^[2].

Działania w kampanii wrześniowej

Armia „Karpaty”, wraz z Armią „Kraków”, według strategicznej koncepcji obrony miała stanowić oś odwrotu wszystkich sił zmierzających z północy i zachodu w kierunku południowo-wschodnim. Front południowy, którego trwałość miała gwarantować linia Karpat, już pierwszego dnia wojny został zaatakowany przez Niemców na równi z innymi frontami. Siły Armii „Karpaty” w momencie wybuchu wojny składały się, poza: 1 pp KOP „Karpaty”, 2 pp KOP „Karpaty”, 1 Pułkiem Strzelców Podhalańskich i Batalionem KOP „Żytyń”, wyłącznie z batalionów Obrony Narodowej. Karpackich batalionów ON nie uwzględniono w planach mobilizacyjnych a w związku z tym weszły do walki praktycznie w stanach przewidzianych w czasie pokoju, tylko prowizorycznie wzmocnionych. Na 19 batalionów aż 17 było typu I, czyli bez ciężkiej broni maszynowej, łączności i taborów. Wycofano z nich także młodszych oficerów i podoficerów i zastąpiono kadrą ze stanu spoczynku i starszymi wiekiem oficerami. W walce z niemieckimi wyborowymi dywizjami alpejskimi, w dużej części zmotoryzowanymi, ich szanse na odparcie wroga były znikome.

Już w pierwszym dniu wojny w kierunku na Czorsztyn zaatakowała niemiecka 4 Dywizja Lekka a za nią część oddziałów 2 Dywizji Strzelców Górskich, które poprzez obejście od zachodu chciały zdobyć Krościenko. Inna część tej dywizji, poprzedzona przez wojska słowackie, atakowała w kierunku na Szczawnicę i Obidzę. Przez Kamienicę i Łącko posuwały się oddziały 4 DLek, oskrzydlając armię od północy. Działania tej dywizji na kierunku Tymbark – Limanowa groziły rozdzieleniem Armii „Kraków” i „Karpaty”. W takim położeniu, dla wzmocnienia siły bojowej, szef sztabu Armii „Karpaty” (płk dypl. W. Morawski) domagał się od Naczelnego Dowództwa wyładowania części w dalszym ciągu transportowanych na zachód wojsk, choć Armia „Kraków” była już w odwrocie. Dowództwo zgodziło się wprawdzie 5 września na wyładowanie 11 DP i 24 DP, jednak wobec trudności organizacyjnych proces ten przebiegał w sposób chaotyczny i wręcz nieprzemyślany. W nocy z 4 na 5 września wycofano wojska spod Limanowej i Tymbarku i skierowano do obrony Nowego Sącza, pod który dochodziły z południa oddziały niemieckiej 2 DSG.

W kolejnych dniach front Armii został rozcięty, w dużej mierze z winy błędnych decyzji dowódcy Armii. 6 września polecił on 24 DP wycofanie z linii Dunajca i oddanie Tarnowa, pomimo tego, że na wschodnim brzegu rzeki znajdowała się jeszcze GO Boruta, która w efekcie musiała walczyć o możliwość przejścia przez Dunajec. Odsłonięto w ten sposób główną oś komunikacyjną Małopolski (Kraków – Rzeszów – Lwów), co mogłoby przynieść Armii katastrofę, gdyby nie uwikłanie się sił niemieckich (2 DPanc) w walki z GO „Boruta” i gdyby nie ofiarna postawa 10 BKZmot., która przesunięta rozkazem gen. Boruty-Spiechowicza do odwodu w rejonie Radomyśla Wielkiego mogła natychmiast podjąć wyprzedzający marsz pod odsłonięty Rzeszów. Na lewej flance zamiast nakazać 11 DP zaangażowanie w walce (głównie poprzez wsparcie ogniem posiadanej artylerii) na rzecz słabych brygad górskich (2 i 3 BG), Fabrycy nakazał dowódcy tej dywizji oszczędzać się aż do osiągnięcia linii Sanu. Przyniosło to w efekcie zmarnowanie wysiłków postawionych przed niewykonalnymi zadaniami 2 i 3 BG, ich rozproszenie i umożliwiło przeciwnikowi osiągnięcie wielkich sukcesów relatywnie niewielkimi siłami. Podobnie nie zadbano o koordynację działań 11 DP z 24 DP w celu zaatakowania z flanki na niemieckiej 2 DG^[5]

Obsada personalna Dowództwa Armii 1 września 1939

Dowództwo

• dowódca armii – gen. dyw. Kazimierz Fabrycy
• oficer ordynansowy – rtm. Romuald Dąbrowski
• oficer sztabowy do zleceń – mjr dypl. kaw. Włodzimierz Kasperski
• oficer do zleceń – ppor. rez. Paweł Sapieha
• dowódca artylerii – płk Karol Ignacy Nowak
• dowódca saperów – ppłk Arkadiusz Kazimierz Balcewicz
• dowódca lotnictwa – ppłk dypl.pil. Olgierd Tuśkiewicz
• dowódca obrony plot – ppłk dypl. Kazimierz Sokołowski

Sztab Armii

• szef sztabu – płk dypl. Witold Dzierżykraj-Morawski
• szef Oddziału I – ppłk dypl. Tadeusz Zdzisław Jakubowski
• szef Oddziału II (wywiadowczego) – ppłk dypl. Bronisław Noël
• szef Oddziału III (operacyjnego) – ppłk dypl. Bronisław Maszlanka
• szef Oddziału IV – ppłk dypl. Emil Gruszecki
• dowódca łączności – ppłk Wiktor Bernacki
• kwatermistrz – ppłk dypl. Stanisław Pstrokoński
• dowódca żandarmerii – ppłk mgr Kazimierz Chodkiewicz
• szef sprawiedliwości – mjr aud. Tadeusz Borkowski
• szef sądu polowego – mjr Jan Franciszek Krynicki
• szef służby zdrowia – płk dr. Tomasz Krzyski
• szef służby weterynaryjnej – NN
• szef łączności – ppłk Wiktor Biernacki
• szef komunikacji – mjr dypl. Edward Maliszewski
• szef taborów – mjr Stanisław Tutaj
• szef uzbrojenia – kpt. uzbr. Feliks Lemieszek
• szef intendentury – mjr int. z wsw Wilhelm Rolland
• komendant kwatery głównej – kpt. Hieronim Kędzierski

Ordre de Bataille Armii Karpaty 1 września 1939

• Dowództwo Armii „Karpaty”
• Kwatera Główna Armii
  • kompania asystencyjna nr 205
  • pluton pieszy żandarmerii nr 141

• Grupa Operacyjna „Jasło”
  • 2 Brygada Górska
  • 3 Brygada Górska

• Odcinek „Węgry”
  • 216 pułk piechoty (rezerwowy)

Lotnictwo i OPL Armii

• 31 eskadra rozpoznawcza
• 56 eskadra obserwacyjna
• pluton łącznikowy nr 5
• kompania lotniskowa Nr 2
• pododdział parkowy „Krosno”
• samodzielny patrol meteorologiczny nr 164

Saperzy

• 1 kompania 11 batalionu saperów
• 1 kompania 22 batalionu saperów
• rezerwowa kompania saperów nr 124
• rezerwowa kompania saperów nr 125
• Dowództwo Grupy Fortyfikacyjnej nr 2

Łączność

• kompania radio nr 15
• kompania stacyjna nr 19
• kompania telefoniczno-Budowlana nr 21
• kompania telefoniczno-Kablowa nr 32
• kompania telefoniczno-Kablowa nr 33
• drużyna gołębi pocztowych nr 18

Jednostki podporządkowane dowódcy armii w toku kampanii:

• 11 Dywizja Piechoty
• 24 Dywizja Piechoty
• 38 Dywizja Piechoty (Rezerwowa)
• 46 dywizjon artylerii ciężkiej
• 47 dywizjon artylerii ciężkiej

Przypisy

Bibliografia

• Jerzy Adam Radomski. Kampania wrześniowa na ziemi sądeckiej. „Rocznik Sądecki”. Tom 12, s. 293, 1971. 
• Ryszard Dalecki: Armia „Karpaty” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1979. ISBN 83-11-06229-3.
• Ryszard Dalecki „Armia Karpaty w Wojnie Obronnej 1939.” Libra Rzeszów 2009
• Jerzy Kirchmayer: Kampania wrześniowa. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 1946.
• Eugeniusz Kozłowski (red.): Wojna obronna Polski 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1979. ISBN 83-11-06314-1.
• Marian Porwit: Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 roku. Plany i bitwy graniczne. T. 1. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 1983.
• Kazimierz Sobczak (red.): Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Wacław Stachiewicz: Wierności dochować żołnierskiej: przygotowania wojenne w Polsce 1935-1939 oraz kampania 1939 w relacjach i rozważaniach szefa Sztabu Głównego i szefa Sztabu Naczelnego Wodza. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 1998. ISBN 83-86678-71-2.
• Apoloniusz Zawilski: Bitwy Polskiego Września. Kraków: Znak, 2009. ISBN 978-83-240-1214-5.