Armia „Modlin”

Armia „Modlin” – związek operacyjny Wojska Polskiego w kampanii wrześniowej 1939 roku^[1].

Geneza i zadania

Armia została utworzona 23 marca 1939^[2].

Pas działania Armii: granica wschodnia – jak zachodnia SGO „Narew“, granica zachodnia: Lidzbark – Sierpc – Dobrzyń nad Wisłą. Zadaniem armii było osłonić kierunki na Warszawę i Płock, w ostateczności bronić linii rzek Narew – Bug – Wisła. Winna utrzymać przedmościa w Modlinie i Pułtusku, a gros sił użyć do osłony kierunku na Warszawę^[3][4].

Wskazówki wykonawcze określały, że głównym zadaniem Armii miała być osłona kierunku na Warszawę,. Tam też powinny były znaleźć się obydwie dywizje piechoty i jedna brygada kawalerii;. Na kierunku płockim jedna brygada kawalerii. Armia miała wysunąć się jak najdalej do przodu, trzymając dywizje piechoty razem, by nie zostały pobite oddzielnie. Wytyczne informowały też, że Odwód „Wyszków” w sile dwóch dywizji piechoty, jest przewidziany do użycia na obszarze odpowiedzialności Armii. Pas działania Armii miał w pobliżu granicy szerokość 90 km, na pozycji zasadniczej 170 km. Głębokość pasa działania do Wisły wynosiła 90 km^[1]. Początkowo dowódcy Armii podlegało bezpośrednio dziewięć jednostek bądź zgrupowań. Były to przedmościa: „Różan”, „Pułtusk”, „Zegrze”, „Modlin” i „Płock”, Mazowiecka Brygada Kawalerii, 20 Dywizja Piechoty, Nowogródzka Brygada Kawalerii i 8 Dywizja Piechoty. Dwa pierwsze przedmościa przeszły faktycznie pod rozkazy dowódcy Odwodu „Wyszków”^[5].

Zamiar dowódcy armii

Celem zyskania przestrzeni, dowódca armii zdecydował się wysunąć obronę jak najdalej na północ i przyjąć rozstrzygającą bitwę nie na linii Narwi, Bugu i Wisły, lecz tuż przy granicy z Prusami Wschodnimi na linii Lidzbark – Mława – Krzynowłogi. Trzon obrony stanowiła 20 Dywizja Piechoty rozmieszczona na zawczasu przygotowanych i silnie umocnionych stanowiskach w rejonie Mławy. Lewe skrzydło dywizji osłaniać miała Nowogrodzka Brygada Kawalerii. Winna też dozorować kierunek Lidzbark – Sierpc – Płock. Mazowiecka Brygada Kawalerii osłaniała prawe skrzydło i dozorowała kierunki z Janowa i Chorzel na Krzynowłogi – Przasnysz i Krzynowłogi – Grodzisk – Ciechanów. Odwodowa 8 Dywizja Piechoty miała być rozmieszczona w rejonie Ciechanowa i być w gotowości do działań pod Mławą^[3]. W razie konieczności odejścia z pozycji mławskiej gen. Przedrzymirski zamierzał stawić przejściowy opór na dwu kolejnych liniach po Ciechanów, a następnie odskoczyć na linię Wisły^[1]. W przypadku wyraźnego głównego uderzenia na kierunku Modlina dowódca armii spodziewał się, że Odwód „Wyszków” będzie uderzał z przedmości na Narwi, a w przypadku zaś zwrotu głównego uderzenia na Narew, Odwód „Wyszków” przejdzie do obrony na Narwi, Armia „Modlin” zaś wykona przeciwnatarcie wychodząc z Zegrza, Modlina i Wyszogrodu^[5].

Działania

W oparciu o pozycję mławską Armia miała bronić północnego podejścia do Warszawy od strony Prus Wschodnich. Linię fortyfikacji mławsko-rzęgnowskich obsadziła 20 DP. Pozycji „mławskiej” broniły 78 pp i 80 pp. Szerokość bronionego odcinka przez te pułki wynosiła około 15 km, zaś 79 pp zajmował 10. km odcinek pozycji „rzęgnowskiej”. Między tymi pozycjami był odcinek „martwy” o szerokości około 6 km. W Działdowie rozlokowany był batalion strzelców (III/32 pp) Nowogródzkiej Brygady Kawalerii. Większość sił brygady zajmowała pozycje w rejonie Lidzbarka, gdzie były pobudowane stałe fortyfikacje. Między brygadą a 20 DP była luka o szerokości około 12 - 15 km. Wschodnią „granicę” obrony armii, o szerokości około 22 km, obsadzała Mazowiecka Brygada Kawalerii rozlokowana pomiędzy miejscowościami Krzynowłogą Małą i Ulatowo, praktycznie do rzeki Orzyc. Odwód armii stanowiła 8 DP skoncentrowana w okolicach Ościsłowa, pomiędzy Ciechanowem a Glinojeckiem. Przedmościa w Pułtusku, Zegrzu i Płocku obsadzały bataliony ON.

Bitwa graniczna

1 września

Nieprzyjaciel w sile około czterech wielkich jednostek uderzył z Prus Wschodnich w rejonie Mławy na odcinek 20 Dywizji Piechoty, a w rejonie Krzynowłogi Małej na Mazowiecką Brygadę Kawalerii^[6]. W ciężkich walkach 20 DP odparła natarcie, ale Mazowiecka Brygada Kawalerii zmuszona została do opuszczenia Krzynowłogów i cofała się na Przasnysz. W związku z tym dowódca Armii „Modlin” przesunął odwodową 8 Dywizje Piechoty w lukę pomiędzy 20 DP, a Maz. BK^[7]. W związku z niemieckim natarciem na prawe skrzydło Armii „Modlin” i jego postępami w rejonie Krzynowłogi w kierunku na Przasnysz, odwód SGO „Narew” przesunięty został za jej lewe skrzydło^[7].

Obsada personalna Kwatery Głównej Armii „Modlin”

Obsada personalna Kwatery Głównej Armii „Modlin”^[8]

Dowództwo

• dowódca armii – gen. bryg. Emil Krukowicz-Przedrzymirski

Adiutantura

• oficer do zleceń – mjr dypl. Jerzy Zaleski
• oficer ordynansowy dowódcy – kpt. Antoni Krzysztoporski

Samodzielny Referat Personalny

• kierownik referatu – mjr Tadeusz Mierzejewski
• referent – kpt. Władysław Karbowski
• referent – kpt. Franciszek Kurbiel
• referent – por. Jan Leszczyński

Dowódcy broni, etapów i służb podlegli bezpośrednio dowódcy armii

Dowództwo Artylerii

• dowódca artylerii – płk Michał Gałązka
• oficer sztabu – mjr Stanisław Bojanowski
• oficer sztabu – mjr Konrad Rowiński
• oficer sztabu – kpt. Eustachy Misiewicz

Dowództwo Broni Pancernych

• dowódca broni pancernych – ppłk br. panc. Michał Piwoszczuk
• oficer sztabu – mjr br. panc. inż. Romuald Prewysz-Kwinto
• oficer sztabu – mjr Jan Marian Peters
• oficer sztabu – kpt. Henryk Drabikowski

Dowództwo Lotnictwa i Obrony Przeciwlotniczej

• dowódca lotnictwa i OPL armii – płk pil. Tadeusz Prauss
• szef sztabu – ppłk pil. Bernard Adamecki
• referent operacyjny – mjr dypl. pil. Bohdan Kleczyński
• referent wywiadowczy – kpt. dypl. pil. Władysław Polesiński
• referent łączności obwodowej – por. łącz. Adam Julian Zawiliński
• referent służby dozorowania – kpt. łącz. rez. Jan Kralik
• referent techniczny i zaopatrzenia – mjr pil. Kazimierz Benz
• referent techniczny – ppor. lot. Jan Aleksander Domański
• referent zaopatrzenia – por. lotn. Mieczysław Galicki
• referent OPL czynnej – mjr art. Witold Kitkiewicz
• referent – kpt. art. Feliks Bohdanowicz

Dowództwo Saperów

• dowódca saperów – ppłk sap. inż. Leon Schmidt-Borudzki
• oficer sztabu – kpt. Władysław Horoszkiewicz
• oficer sztabu – kpt. Wiktor Kątkowski
• oficer sztabu – kpt. Roman Rolnik

Dowództwo Etapów

• dowódca etapów armii – płk dypl. Henryk Pomazański
• oficer sztabu – mjr dypl. Witold Grzembo
• oficer sztabu – kpt. Marek Winter

Szefostwo Służby Sprawiedliwości

• szef służby sprawiedliwości – płk aud. dr Jan Zygmunt Dąbrowski
• referent – ?

Sztab

• szef sztabu – płk dypl. Stanisław Grodzki
• oficer ordynansowy – por. Witold Rómmel

Oddział I Organizacyjno-Mobilizacyjny

• szef Oddziału I – ppłk dypl. Stefan Mieczysław Mączyński
• oficer sztabu – mjr dypl. Romuald Stankiewicz
• oficer sztabu – mjr dypl. Zbigniew Osostowicz

Oddział II Wywiadu

• szef Oddziału II – ppłk dypl. Włodzimierz Bronisław Peucker
• oficer sztabu – mjr dypl. Władysław Harland
• oficer sztabu – mjr dypl. Władysław Mierzyński
• oficer sztabu – mjr Mieczysław Niemiec
• oficer sztabu – mjr Kazimierz Tomasik
• oficer sztabu – kpt. Jan Ludwig
• oficer sztabu – kpt. Edward Hermann

Oddział III Operacyjny

• szef Oddziału III – ppłk dypl. Ignacy Wądołkowski
• oficer sztabu – mjr dypl. Stanisław Mayer
• oficer sztabu – mjr dypl. Bohdan Olechowski
• oficer sztabu – mjr dypl. Mieczysław Jurkiewicz
• oficer sztabu – mjr dypl. Aleksander Mudry

Dowództwo Łączności^[9]

• dowódca Łączności – ppłk dypl. Stanisław Jamka
• oficer sztabu – mjr Władysław Synoś
• oficer sztabu – mjr dypl. Jerzy Kurpisz
• oficer sztabu – kpt. Zygmunt Zubalewicz
• oficer sztabu – kpt. Tadeusz Lenczowski

Szefostwo Służby Kolejnictwa

• szef Służby Kolejnictwa – mjr dypl. piech. Edward Izydor Wojciechowski
• oficer sztabu – mjr Maksymilian Lewin

Służba Geograficzna

• szef Służby Geograficznej – ?

Służba Broni Chemicznej

• szef Służby Broni Chemicznej – ?

Kancelaria

• kierownik kancelarii – kpt. Stanisław Jackowski
• zastępca kierownika – kpt. Marian Wondraczek

Kwatermistrzostwo

• kwatermistrz – ppłk dypl. Czesław Szymon Oborski

Oddział IV Zaopatrzenia

• szef Oddziału IV – mjr dypl. Ernest Buchta
• oficer sztabu – mjr dypl. Franciszek Buczek
• oficer sztabu – kpt. dypl. Stanisław Niewiarowski
• oficer sztabu – kpt. dypl. Kazimierz Braliński

Szefostwo Służby Intendentury

• szef służby intendentury – ppłk int. z wsw Adam Gwido Langner
• oficer sztabu – ppłk Tadeusz Dąbrowski
• oficer sztabu – mjr Stefan Głowacz
• oficer sztabu – kpt. dypl. Arkadiusz Matkowski
• oficer sztabu – kpt. dypl. Karol Czekaj
• oficer sztabu – kpt. Stanisław Bigo

Szefostwo Służby Uzbrojenia

• szef służby uzbrojenia – mjr Karol Józef Modrany
• oficer sztabu – kpt. Stanisław Misiewicz

Szefostwo Służby Zdrowia

• szef służby zdrowia – płk dr Jan Pióro
• oficer sztabu – ppłk dr Kazimierz Łukasiewicz
• oficer sztabu – mjr rez. dr Jan Woźniakowski
• oficer sztabu – kpt. dr Cyryl Mockało

Dowództwo Żandarmerii

• dowódca żandarmerii – mjr żand. Tadeusz Kazimierz Kurzeja (I zastępca dowódcy 1 Dywizjonu Żandarmerii^[10])
• referent – kpt. żand. Alfred Theuer

Dowództwo Taborów

• dowódca taborów armii – mjr Józef Zając
• oficer sztabu – kpt. Alojzy Litwora
• oficer sztabu – rtm. Jan Brzeżański
• oficer sztabu – rtm. Jan Zawadzki

• szef Służby Duszpasterstwa Wyznania Rzymskokatolickiego – starszy kapelan ks. Stanisław Małek
• kapelan greckokatolicki – ?
• szef Służby Duszpasterstwa Wyznań Niekatolickich – mjr Leon Mackiewicz
• rabin – ?
• kapelan prawosławny – ?
• kapelan ewangelicki – ?
• szef Służby Poczt Polowych – Bolesław Szczurek

Komenda Kwatery Głównej Armii

• komendant Kwatery Głównej Armii – ppłk Witold Rosołowski
• zastępca komendanta – kpt. Kozicki
• zastępca komendanta – kpt. Walter
• adiutant komendanta – ppor. Zaborowski
• lekarz – por. dr Kaczyński
• oficer żywnościowy – ppor. rez. Olszewski
• oficer płatnik – ppor. rez. Czarnecki
• oficer kurier – por. Roman Jaworski
• oficer kurier – por. rez. Srocki
• oficer kurier – ppor. rez. Włodarkiewicz

Ordre de Bataille Armii „Modlin” 1 września 1939

• Kwatera Główna Armii w Modlinie, w koszarach CWSap.
• Mazowiecka Brygada Kawalerii
  • Kwatera Główna Maz. BK w Przasnyszu
• Kwatera Główna Grupy Operacyjnej Kawalerii Nr 2
  • dowódca grupy – gen. bryg. Marian Przewłocki (mob. Dowództwo Kresowej Brygady Kawalerii
• 8 Dywizja Piechoty
  • Kwatera Główna 8 DP w m.
  • Bateria Artylerii Przeciwlotniczej Motorowa nr 89 typ „B” mob. w 9 Dywizjonie Artylerii Przeciwlotniczej w Brześciu dla Nowogródzkiej BK (przydzielona w miejsce baterii artylerii przeciwlotniczej Motorowej nr 8 typ „A”)
• 20 Dywizja Piechoty
  • batalion ON "Mazurski I"
  • 1 Batalion Karabinów Maszynowych i Broni Towarzyszącej
  • 59 dywizjon artylerii lekkiej
  • 78 dywizjon artylerii lekkiej
  • 88 dywizjon artylerii ciężkiej
  • Bateria Artylerii Przeciwlotniczej Motorowa nr 81 typ „B” mob. w 1 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej w Warszawie dla Mazowieckiej BK (przydzielona w miejsce Baterii Artylerii Przeciwlotniczej Motorowej nr 20 typ „A”)
• Nowogródzka Brygada Kawalerii

Obszar Warowny „Modlin”

• III batalion 32 pułku piechoty
• IV batalion 32 pułku piechoty
• V batalion 32 pułku piechoty
• VI batalion 32 pułku piechoty
• VII batalion 32 pułku piechoty
• batalion marszowy 56 pułku piechoty

Przedmoście „Płock”

• I Warszawski Batalion ON
• 15 Bateria Artylerii Konnej

Przedmoście „Wyszogród”

• dowódca załogi - kpt. Kuźmiński
• 1 kompania

Przedmoście „Zegrze”

• Dowództwo Warszawskiej Brygady ON
• Batalion ON "Warszawski II"

Przedmoście „Pułtusk”

• dowódca załogi - mjr Jan Kazimierz Mazur
• III Warszawski Batalion ON
• III batalion 115 pułku piechoty – mjr Władysław Klucz
• batalion marszowy 13 pułku piechoty – kpt. Wachtang Abaszydze
• kompania saperów KOP „Wilejka”
• pluton artylerii pozycyjnej nr 12

Przedmoście „Różan”

• 115 pułk piechoty (bez III batalionu)
• I dywizjon 61 pułku artylerii lekkiej
• pluton artylerii pozycyjnej nr 11

Artyleria

• 1 Pułk Artylerii Ciężkiej w Modlinie w trakcie mobilizacji:
  • I Dywizjon 1 PAC (105 mm armaty wz. 1929),
  • II Dywizjon 1 PAC (155 mm haubice wz. 1917)
• 46 dywizjon artylerii ciężkiej w Modlinie, w trakcie mobilizacji (120 mm armaty wz. 1878/09/31),
• 47 dywizjon artylerii ciężkiej w Modlinie, w trakcie mobilizacji (120 mm armaty wz. 1878/09/31),
• 98 dywizjon artylerii ciężkiej (nie dotarł)
• 71 dywizjon artylerii lekkiej
• 11 dywizjon artylerii najcięższej
• 5 kompania Balonów Obserwacyjnych
• 7 kompania Balonów Obserwacyjnych (od 5 września)
• 5 Bateria Pomiarów Artylerii
• pluton Artylerii Pozycyjnej nr 13
• pluton Artylerii Pozycyjnej nr 14

Bronie pancerne

• 62 Samodzielna Kompania Czołgów Rozpoznawczych
• 63 Samodzielna Kompania Czołgów Rozpoznawczych
• Pociąg Pancerny nr 13 „Generał Sosnkowski”

Lotnictwo i Obrona Przeciwlotnicza Armii „Modlin”

• Dowództwo Lotnictwa i OPL Armii
• III/5 Dywizjon Myśliwski
  • 152 Eskadra Myśliwska
• 41 Eskadra Rozpoznawcza
• 53 Eskadra Obserwacyjna
• pluton Łącznikowy nr 11
• Ośrodek OPL Modlin (obrona mostów na Bugu i Narwi)
  • Bateria Artylerii Przeciwlotniczej Motorowa nr 8 typ A mob. 1 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej w Warszawie dla 8 DP
    • dowódca baterii – kpt. Józef Płodowski
  • kompania Karabinów Maszynowych Przeciwlotniczych typ "B" nr 14 mob. 32 Pułk Piechoty w Modlinie
    • dowódca kompanii – ?
• Ośrodek OPL Płock (obrona mostów na Wiśle)
  • Bateria Artylerii Przeciwlotniczej Motorowa nr 19 typ A mob. 3 Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej w Wilnie dla 19 DP
    • dowódca baterii – kpt. Zdziarski
  • kompania Karabinów Maszynowych Przeciwlotniczych typ "B" nr 118 mob. 4 Pułk Strzelców Konnych w Płocku
  • dowódca kompanii – ?
  • kompania Karabinów Maszynowych Przeciwlotniczych typ "A" nr 1 mob. 13 Pułk Piechoty w Pułtusku na Przedmościu „Różan”
  • kompania Karabinów Maszynowych Przeciwlotniczych typ "A" nr 2 mob. 32 Pułk Piechoty w Modlinie

Saperzy

• 60 batalion saperów typ I (bez kompletu środków minersko-zaporowych i przeprawowych) mob. w CWSap. w Modlinie
• kompania Mostów Ciężkich typ II (konna) nr 17 mob. Batalion Mostowy w Modlinie
  • dowódca kompanii – por. Maciej Szonert
• kompania Mostów Ciężkich typ II (konna) nr 19 mob. Batalion Mostowy w Modlinie
  • dowódca kompanii – por. Wiesław Stepanoff
• Ciężka Kolumna Pontonowa typ I (motorowa) nr 11 mob. Batalion Mostowy w Modlinie
  • dowódca kompanii – kpt. Michał Prozwicki
• pluton przepraw rzecznych typ I nr 12 mob. Batalion Mostowy w Modlinie
  • dowódca plutonu – por. Michał Jankiewicz
• pluton Przepraw Rzecznych typ II nr 14 mob. Batalion Mostowy w Modlinie
  • dowódca plutonu – por. Tadeusz Łochowski
• Lekka Kolumna Pontonowa typ II nr
• Lekka Kolumna Pontonowa typ II nr
• rezerwowa kompania saperów nr 111
• rezerwowa kompania saperów nr 112
• rezerwowa kompania saperów nr 113
• rezerwowa kompania saperów nr 138
• rezerwowa kompania saperów nr 115 na Przedmościu „Różan”
• rezerwowa kompania saperów nr
• rezerwowa kompania saperów nr
• pluton Mostowy 4-tonowy nr 60 mob. w CWSap. w Modlinie
• pluton Mostowy 4-tonowy nr
• Szefostwo Fortyfikacji typ I Modlin mob. w CWSap. w Modlinie
• Dowództwo Grupy Fortyfikacyjnej nr mob. w CWSap. w Modlinie
• Dowództwo Grupy Fortyfikacyjnej nr mob. w CWSap. w Modlinie
• samodzielny pluton Elektrotechniczny nr mob. Batalion Elektrotechniczny w Modlinie
• samodzielny pluton Elektrotechniczny nr mob. Batalion Elektrotechniczny w Modlinie
• pluton elektrotechniczny specjalny nr mob. Batalion Elektrotechniczny w Modlinie
• Grupa Wojsk Kolejowych nr 53 sformowana 31 VIII 1939 przez 1 Batalion Mostów Kolejowych w Krakowie
  • dowódca grupy – kpt. Włodzimierz Wojciechowski
  • kompania Mostów Kolejowych nr 22 mob. w 2 Batalionie Mostów Kolejowych w Legionowie, w I rzucie mob. powszechnej, -5-
    • dowódca kompanii – kpt. Filip Krajewski
• Pociąg Elektrogeneratorowy Normalnotorowy nr 12 mob. w Batalionie Silnikowym w Modlinie, w II rzucie mob. powszechnej, X+3
• Pociąg Elektrogeneratorowy Normalnotorowy nr 19 mob. w Batalionie Silnikowym w Modlinie, w II rzucie mob. powszechnej, X+5

Łączność^{[9][11][12][a]}

• kompania radio nr 2^[b] – por. łącz. Platonoff^[15] (?)
• kompania stacyjna nr 2 – por. łącz. Konrad Bogacki
  • dowódca I plutonu – ppor. łącz. Tadeusz Stanisław Bugaj^[c]
  • zastępca dowódcy I plutonu – plut. pchor. / ppor. łącz. Zdzisław Lipniacki^[d]
  • dowódca II plutonu – ppor. łącz. rez. Matecki^[e], a po kilku dniach ppor. łącz. rez. Świętosławski (?)
  • dowódca III plutonu – plut. pchor. Jan Woronowicz
  • dowódca IV plutonu – plut. pchor. Kazimierz Woicki
• kompania telefoniczno-budowlana nr 2 – por. łącz. rez. inż. Lech Bohdan Sierzpowski^[f]
• kompania telefoniczno-kablowa nr 2 – ppor. łącz. Paweł Franciszek Józef Wilhelm Zimny
• kompania telefoniczno-kablowa nr 3 – por. łącz. rez. Karol Wójcik^[g][h]
• kompania telefoniczno-kablowa nr 6^[i] – por. Becker^[15] (?)
• samodzielna drużyna gołębi pocztowych nr 2^[j]
• samodzielna drużyna gołębi pocztowych nr 5
• park łączności nr 2^[k] – por. łącz. rez. inż. Stanisław Jan Teichfeld^[l]

Kwatera Główna Armii nr 31 mobilizowana przez DOK I

• kompania asystencyjna nr 204
• kompania gospodarcza
• kolumna samochodów osobowych nr 11 mob. przez 3 Batalion Pancerny
• pluton pieszy żandarmerii nr 139
• sąd polowy nr 74 mobilizowany przez DOK I
• sąd polowy nr 75 mobilizowany przez DOK I

Służby

• Dowództwo Grupy Marszowej Służb typ I nr 11^[m]
  • dowódca grupy – kpt. Ziembiński^[26]
  • adiutant – ppor. tab. rez. Jerzy Edward Bormann^[n]
  • lekarz weterynarii – por. rez. lek. wet. Roman Kurowiecki^[o]
• Park Intendentury nr 161

Łącznie armia liczyła:

• 28 batalionów piechoty
• 37 szwadronów kawalerii
• 180 dział
• 12 dział przeciwlotniczych
• 26 czołgów różnych typów
• 1 pociąg pancerny
• 31 samolotów różnych typów

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Konrad Bogacki: Relacja z udziału w działaniach we IX 1939 r.. W: B.I.19c [on-line]. IPMS, 1945-12-07. [dostęp 2021-03-22].
• Jerzy Bormann: Relacja z działań wojskowych z kampanii wrześniowej 1939 r.. W: B.I.19c [on-line]. IPMS, 1945-12-09. [dostęp 2021-03-22].
• Tadeusz Bugaj: Relacja z kampanii wrześniowej w Polsce. W: B.I.19c [on-line]. IPMS, 1945-11-24. [dostęp 2021-03-22].
• Tadeusz Jurga, Władysław Karbowski: Armia „Modlin” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07274-4.
• Stanisław Mayer: Sprawozdanie z kampanii wrześniowej w Polsce w 1939 r.. W: B.I.19b [on-line]. IPMS, 1945-12-14. [dostęp 2021-03-22].
• Relacja gen. bryg. Emila Przedrzymirskiego o przygotowaniu Armii "Modlin" do wojny, wstęp i oprac. Zbigniew Moszumański, Przegląd Historyczno-Wojskowy Nr 2 (207) z 2005 r., ss. 169-180.
• Jerzy Kirchmayer: Kampania wrześniowa. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 1946.
• Eugeniusz Kozłowski (red.): Wojna obronna Polski 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1979. ISBN 83-11-06314-1.
• Władysław Leonard: Dowództwa i łączność. Obsada we wrześniu 1939. W: B.I.9c [on-line]. IPMS, styczeń 1991. [dostęp 2018-10-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-10-31)].
• Andrzej Przedpełski: Lotnictwo Wojska Polskiego: zarys historii 1918-1996. Warszawa: "Bellona", 1997. ISBN 83-11-08650-8.
• Marian Porwit: Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 roku. Plany i bitwy graniczne. T. 1. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 1983.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Kazimierz Sobczak (red.): Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Wacław Stachiewicz: Wierności dochować żołnierskiej: przygotowania wojenne w Polsce 1935-1939 oraz kampania 1939 w relacjach i rozważaniach szefa Sztabu Głównego i szefa Sztabu Naczelnego Wodza. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 1998. ISBN 83-86678-71-2.
• Apoloniusz Zawilski: Bitwy polskiego września. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2009, s. 181-195. ISBN 978-83-240-1214-5.
• Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2021-03-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-11)].