Arrapha

Arrapha

Kirkuk

Mapa Bliskiego Wschodu z zaznaczonym położeniem miasta Arrapha i innych miast asyryjskich
Państwo	Irak
Położenie na mapie Iraku Arrapha
35°28′12,00″N 44°23′47,40″E/35,470000 44,396500

Mapa imperium nowoasyryjskiego z zaznaczonym położeniem Arraphy

Arrapha (w transliteracji z pisma klinowego zapisywane zazwyczaj ^uruArrap-ha^[1]) – starożytne huryckie i asyryjskie miasto w północno-wschodniej Mezopotamii, w regionie na wschód od rzeki Tygrys. Nieprzebadane archeologicznie, jako że jego pozostałości leżą pod obecnym irackim miastem Kirkuk (ok. 250 km na północ od Bagdadu). Poświadczona w źródłach pisanych historia Arraphy obejmuje okres od wczesnej epoki brązu aż do epoki hellenistycznej.

Historia

Arrapha pojawia się po raz pierwszy w źródłach pisanych pochodzących z czasów panowania III dynastii z Ur (2113-2005 p.n.e.)^[2]. Następnie miasto to wymieniane jest w tekstach z okresu staroasyryjskiego (ok. 2000-1750 p.n.e.) i okresu starobabilońskiego (ok. 1900-1600 p.n.e.).

W swych inskrypcjach asyryjski król Szamszi-Adad I (1814-1782 p.n.e.) podaje, iż zdobył Arraphę w trakcie wyprawy wojennej przeciw królestwu Qabta, leżącemu w rejonie Małego Zabu^[2]. W samym mieście miał on złożyć ofiary tamtejszym bogom: bogu słońca i bogu burzy. Według listów odkrytych w Nuzi, mieście leżącym ok. 10 km na południowy zachód od Arraphy, już w okresie staroasyryjskim Arrapha miała być ważnym ośrodkiem handlowym, z własnymi kupcami prowadzącymi stamtąd swe interesy^[2].

Arrapha pojawia się również w tekstach z Mari, pochodzących z czasów panowania Zimri-Lima (1775-1761 p.n.e.)^[2]. Występuje ona w nich jako jedno z królestw z którymi Zimri-Lim utrzymywał stosunki dyplomatyczne. Arrapha następnie podbita została przez Hammurapiego (1792-1750 p.n.e.) z Babilonu, ale już jego syn i następca, Samsu-iluna (1749-1712 p.n.e.), utracił nad nią kontrolę^[2].

W kolejnych wiekach w rejonie Arraphy zaczęły osiedlać się plemiona huryckie. W XIV wieku p.n.e. miasto to było już stolicą niewielkiego królestwa, zamieszkanego głównie przez ludność hurycką^[2]. Królestwo to, obejmujące m.in. miasto Nuzi, podległe było huryckiemu królestwu Mitanni. Wiele z tekstów odkrytych w Nuzi odnosi się do królów Arraphy i najważniejszych świątyń w tym mieście, poświęconych bogu burzy, bogu Nergalowi oraz bogini Isztar z Niniwy^[2].

Po upadku Mitanni Arrapha stała się częścią rozrastającego się królestwa średnioasyryjskiego, by później znaleźć się pod kontrolą babilońskich władcow z dynastii kasyckiej^[2]. W ręce asyryjskie Arrapha powróciła za panowania króla Tukulti-Ninurty I (1243-1207 p.n.e.), po jego podboju Babilonii w 1235 roku p.n.e.^[2]. W dokumentach administracyjnych pochodzących z Aszur, a datowanych na krótkie panowanie asyryjskiego króla Ninurty-tukulti-Aszura (1133/1132 p.n.e.), Arrapha wymieniana jest wśród miast przysyłających płody rolne do asyryjskiej stolicy^[2].

Strategiczne położenie Arraphy na granicy asyryjsko-babilońskiej sprawiŁo, iż kolejni władcy asyryjscy i babilońscy toczyli częste wojny nadgraniczne o dominację nad tym miastem i regionem w którym się znajdowało. Sama Arrapha kilkukrotnie przechodziła z rąk do rąk. W końcu X wieku p.n.e. asyryjskiemu królowi Adad-nirari II (911-891 p.n.e.) udało się pokonać babilońskiego króla Szamasz-mudammiqa i zająć część Babilonii, w tym Arraphę^[3]. Miasto pozostało w rękach asyryjskich, ale co najmniej dwukrotnie jego mieszkańcy zbuntowali się przeciw władzy królów asyryjskich. Za panowania Salmanasara III (858-824 p.n.e.) Arrapha i wiele innych miast dołączyło do rebelii Aszur-da’’in-apla, syna króla, który wystąpił przeciw swemu ojcu^[4]. Rebelię tą stłumić dopiero zdołał Szamszi-Adad V (823-811 p.n.e.), drugi syn i następca Salmanasara III. Według asyryjskiej kroniki eponimów kolejny bunt w Arraphie miał mieć miejsce w 761 roku p.n.e., za czasów panowania króla Aszur-dana III (772-755 p.n.e.)^[4]. I ten bunt został stłumiony, a Arrapha ponownie znalazła się pod kontrolą królów Asyrii. Jeden z kolejnych królów, Tiglat-Pileser III (744-727 p.n.e.), przesiedlił w rejon miasta plemiona aramejskie, a cały region przekształcił w asyryjską prowincję z Arraphą jako jego stolicą^[5]

Z czasów panowania asyryjskiego króla Sargona II (721-705 p.n.e.) znana jest grupa listów wysłanych do niego przez dostojników z Arraphy^[4]. Za rządów Sennacheryba (704-681 p.n.e.) gubernator Arraphy otrzymał zwierzchnictwo nad miastami Hardiszpi i Bit-Kilamzah, gdzie król kazał osiedlić ludność przesiedloną z innych obszarów imperium. Arrapha odgrywała ważną rolę przy zabezpieczaniu wschodnich granic imperium, a w czasie panowania Aszurbanipala (669-630/627? p.n.e.) jej gubernator był jednocześnie jednym z najważniejszych dowódców wojskowych w regionie^[4].

W 616 roku p.n.e. babiloński król Nabopolassar pokonał połączone asyryjsko-egipskie wojska w wielkiej bitwie pod Arraphą^[4]. W następnym roku Arrapha stała się celem wyprawy wojennej medyjskiego króla Kyaksaresa, ale wynik tej wyprawy, z powodu uszkodzenia tekstu zawierającego tę informację, nie jest znany^[4]. W 612 roku p.n.e. połączone siły babilońsko-medyjskie zdobyły asyryjską stolicę Niniwę, kładąc tym samym kres imperium asyryjskiemu.

W epoce hellenistycznej Arrapha, wchodząca w skład imperium Seleucydów, znana była pod nazwą Karka^[4].

Prowincja asyryjska

Około 900 r. p.n.e. Arrapha zdobyta została przez asyryjskiego króla Adad-nirari II (911-891 p.n.e.), stając się stolicą asyryjskiej prowincji o tej samej nazwie^[6]. Począwszy od rządów Salmanasara III (858-824 p.n.e.) aż do rządów Sargona II (722-705 p.n.e.) gubernatorzy Arraphy pojawiają się regularnie w asyryjskich listach i kronikach eponimów jako urzędnicy limmu (eponimowie)^[6]. Prowincja wzmiankowana jest też w listach Tiglat-Pilesera III (744-727 p.n.e.), Sargona II (722-705 p.n.e.), Sennacheryba (704-681 p.n.e.), Asarhaddona (680-669 p.n.e.) i Aszurbanipala (668-627? p.n.e.), głównie w związku z asyryjskimi działaniami w Babilonii^[6].

Asyryjscy gubernatorzy Arraphy znani z asyryjskich list i kronik eponimów:

• Ilu-mukin-ahi – pełnił urząd eponima w 828 r. p.n.e.^[7][8];
• Szamasz-kumua – pełnił urząd eponima w 811 r. p.n.e.^[7][9];
• Aszur-balti-ekurri – pełnił urząd eponima w 802 r. p.n.e.^[7][9];
• Bel-ilaja – pełnił urząd eponima w 769 r. p.n.e.^[7][10];
• Nabu-belu-usur – pełnił urząd eponima w 745 r. p.n.e.^[7][11];
• Aszur-szallimanni – pełnił urząd eponima w 735 r. p.n.e.^[7][11];
• Isztar-duri – pełnił urząd eponima w 714 r. p.n.e.^[7][12]

Przypisy

Bibliografia

• hasło Arrapha, w: Bryce T., The Routledge Handbook of the Peoples and Places of Ancient Western Asia, Routledge 2013, s. 67-68.
• Glassner J.-J., Mesopotamian Chronicles, Society of Biblical Literature, Atlanta 2004.
• Radner K., Provinz. C, w: Reallexikon der Assyriologie, tom XI (Prinz, Prinzessin - Samug), Walter de Gruyter, Berlin - New York 2006-2008, s. 42-68.