Artel

Artel (brygada) burłaczek
Obraz Ilji Riepina artelu męskiego (1870-1873) nad Wołgą

Artel (ros. Артель) – brygada (zespół, grupa) robotników, myśliwych czy rzemieślników[1].

Historia

Idea i struktura artelów wywodzi się z carskiej Rosji, występowała też w samoorganizacji grup Kozaków.

W przypadku holowania bark artelem zarządzał „capo” wodoliw (Водолив), pod nim nim „kapitan”, „brygadzista” dziadzio (Дядя), grupie burłaków przewodził szycha (Шишка)[2] a szereg zamykał kosny (Косный).

Następnie w XX wieku w ZSRR artel oznaczał zrzeszenie drobnotowarowych producentów (spółdzielnia wytwórcza)[3]; zagadnienia tej formy zrzeszenia regulował Kodeks ziemski (ros. Земельный кодекс), a także „system brygadowy” uczący współdziałania, pracy zbiorowej w szkole[4].

Idea artelów istnieje do dziś w krajach byłego ZSRR, w zmienionej, upaństwowionej formie.

Etymologia

Nie jest jasne pochodzenie tego słowa. Po raz pierwszy zanotował go podróżnik i badacz Richard James w 1610 roku („artel to spółka trzech lub więcej osób”), termin występuje później też w źródłach rosyjskich (szczególnie w dialektach północnych), uralskich i syberyjskich w formach: „artel, artel, artil”.

Według jednej wersji termin pochodzi z wł. artiere „rzemieślnik”, dalej od arte „sztuka, rzemiosło”, więc pokrewny artyście, jednak wykorzystanie tego włoskiego rdzenia w Rosji w XVII wieku jest bardzo mało prawdopodobne.

Kolejna wersja łączy słowo z tatarskim orta („wspólnota”) lub z tureckim „ludzie zapasowi, rezerwa”, ale i to jest wątpliwe, gdyż wczesne zapiski świadczą o pochodzeniu z Pomoru, a nie Uralu, więc te tureckie formy są najwyraźniej wtórne[5].

Przypisy

  1. ↑ НЭБ - Национальная электронная библиотека, rusneb.ru - Национальная электронная библиотека [dostęp 2021-10-09] (ang.).
  2. ↑ Корнилов И. П., Волжские бурлаки // Морской сборник. № 7. ч. 3. С. 1–37., 1862.
  3. ↑ Manya Gordon, "Education and Self-Government in Russia", „Harper's Monthly Magazine, 138: 270–279.”, 1918.
  4. ↑ Kirill Maslinsky, THE SPECTRE OF PAEDOCRACY IN THE PUPPET THEATRE: ON SCHOOL SELF-MANAGEMENT AND THE LIMITS OF CHILDREN’S AGENCY IN THE FIRST YEARS OF SOVIET RULE, Cytat: ... integrated and egalitarian state-run schools that emphasised group work (‘the brigade system’), interdisciplinary study, novel forms of assessment such as project and group work, and practical knowledge [Eds.]..
  5. ↑ Аникин А. Е., Русский этимологический словарь / Ин-т русского языка им. В. В. Виноградова РАН, Ин-т филологии Сибирского отделения РАН. — М. : Рукописные памятники Древней Руси, 2007–2013.

Media użyte na tej stronie

Burlakwomen.jpg
en:Burlak women on en:Volga River. Photo 1900s from en:Rybinsk state historical-architectural art museum and national park photofiles.