Artur Staszewski

Artur Staszewski po aresztowaniu przez NKWD 1937

Artur Staszewski ros. Артур Карлович Сташевский, wł. Artur Hirszfeld, ps. Wierchowski (ur. 24 grudnia 1890 w Mitawie (gubernia kurlandzka), zm. 21 sierpnia 1937 w Moskwie) – funkcjonariusz wywiadu wojskowego (Razwiedupr Sztabu Generalnego Armii Czerwonej) ZSRR, pierwszy rezydent wspólnej rezydentury INO i Razwiedupra w Berlinie (1921–1924) i szef siatki wywiadowczej w Europie Zachodniej, kierowanej przez tę rezydenturę, przedstawiciel handlowy ZSRR w Republice Hiszpańskiej w czasie wojny domowej w Hiszpanii (1936–1937).

Życiorys

Pochodził z mieszczańskiej rodziny żydowskiej. Ukończył 4 klasy gimnazjum. Od 1906 członek SDKPiL, uczestnik rewolucji 1905 roku, w 1909 emigrował, pracował jako kuśnierz i farbiarz w fabrykach w Paryżu (1909–1914) i Londynie (1914–1917). W listopadzie 1917 powrócił do Rosji. Władał językiem rosyjskim, niemieckim, angielskim, francuskim i polskim.

Od 1918 członek RKP(b). Ukończył Lefortowską Szkołę Czerwonych Dowódców w Moskwie (maj 1918 – styczeń 1919). Po ukończeniu szkoły był komisarzem politycznym brygady w 4 dywizji strzelców, następnie komisarzem tej dywizji i naczelnikiem oddziału wywiadu Frontu Zachodniego pod nazwiskiem Artur Wierchowski. Organizator dywersyjnej Tajnej Organizacji Wojskowej, działającej na tyłach frontu polskiego^[1].

Od stycznia 1921 do czerwca 1924 pierwszy rezydent wspólnej rezydentury wywiadu cywilnego (INO OGPU) i wywiadu wojskowego (Razwiedupr) w Berlinie, działał pod przykrywką sekretarza misji handlowej RFSRR. Szef siatki wywiadowczej w Europie Zachodniej kierowanej przez tę rezydenturę. W latach 1925-1935 pracował w ludowym komisariacie handlu zagranicznego ZSRR. Kierując państwowym syndykatem futrzarskim odbudował z sukcesem tradycyjny rosyjski eksport futer na Zachód. Pozostawał jednocześnie w dyspozycji Razwiedupru. 9 czerwca 1928 przedstawiony przez Jana Bierzina do nagrody w dziesięciolecie powstania Armii Czerwonej w grupie „agentury zagranicznej”.

Po wybuchu wojny domowej w Hiszpanii w październiku 1936 mianowany attaché handlowym (ros. torgpred) ZSRR w Republice Hiszpańskiej, należał do czerwca 1937 do koordynujących zaangażowanie ZSRR i jego tajnych służb w hiszpańską wojnę domową (obok Jana Bierzina, Władimira Antonowa-Owsiejenki i Aleksandra Orłowa). Był określany jako główny komisarz polityczny Stalina i organizował przerzut sowieckiej broni. Krytyczny wobec metod stosowanych przez NKWD^[1].

Po rozpoczęciu „wielkiej czystki” w ZSRR wezwany w czerwcu 1937 do Moskwy. Po przyjeździe, 8 czerwca 1937 aresztowany przez NKWD. 21 sierpnia 1937 skazany na śmierć przez Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego ZSRR z zarzutu o „udział w kontrrewolucyjnej organizacji terrorystycznej”, stracony tego samego dnia. Skremowany w krematorium na Cmentarzu Dońskim i tam też pochowany anonimowo.

Zrehabilitowany 17 marca 1956 postanowieniem Kolegium Wojskowego SN ZSRR.

Odznaczenia

• Order Lenina (1932).
• Order Czerwonego Sztandaru (1922).

Przypisy

Bibliografia

• PawełP. Wieczorkiewicz PawełP., Łańcuch śmierci: czystka w Armii Czerwonej 1937-1939, Warszawa: „Rytm”, 2001, s. 722, ISBN 83-88794-71-X, OCLC 830343132 .
• Артур Карлович Сташевский na portalu hrono.ru
• Сташевский Артур Карлович