Ary Sternfeld

Ary Sternfeld

Portret Arego Sternfelda. Foto Mirosław Zbigniew Wojalski
Data i miejsce urodzenia	14 maja 1905 Sieradz
Data i miejsce śmierci	5 lipca 1980 Moskwa
Zawód, zajęcie	inżynier mechanik, teoretyk kosmonautyki
Odznaczenia
doktoraty honoris causa

Ary Sternfeld, Szternfeld (ur. 14 maja 1905 w Sieradzu, zm. 5 lipca 1980 w Moskwie) – jeden z pionierów kosmonautyki; żydowskiego pochodzenia. „Nawigator kosmicznych tras” – obliczał orbity sztucznych ciał niebieskich, rakiet, satelitów. Z wykształcenia inżynier mechanik.

Nauka i praca zawodowa

Urodził się w rodzinie żydowskiej w Sieradzu. W 1914 przeniósł się z rodzicami do Łodzi, gdzie mieszkał do 1924 przy ul. Nowocegielnianej 21 (później Śródmiejska, obecnie Więckowskiego). W Łodzi uczęszczał do gimnazjum (wówczas gimnazjum kończyło się maturą) przy ul. Magistrackiej. Tam w 1923 uzyskał maturę (dwujęzyczną polską i hebrajską), w latach gimnazjalnych kształtowały się jego marzenia o lotach kosmicznych.

Jego świadectwo maturalne znane jest tylko z odpisu w języku francuskim potwierdzonego przez konsulat belgijski w Łodzi. Przeważają oceny bien i tres bien (dobry i bardzo dobry).

W gimnazjalnych latach zaczęły się jego zainteresowania krajoznawcze, odbywał wiele pieszych wędrówek do miast regionu łódzkiego. Podróżował również do Krakowa i Lublina – choć tam już nie pieszo.

Wtedy też dostał w prezencie aparat fotograficzny i wykonywał zdjęcia portretowe i krajoznawcze, będąc jednym z pierwszych młodych fotografów-krajoznawców okresu międzywojennego. Żadne ze zdjęć zrobionych w tym okresie nie zachowało się – zaginęły w czasie, gdy rodzice Sternfelda byli zamknięci w getcie (tam też zginęli).

Początkowo studiował astronomię na Uniwersytecie Jagiellońskim, po roku przeniósł się do Francji, do Nancy, gdzie w 1927 ukończył studia inżynierskie z dziedziny mechaniki, a następnie w Paryżu rozpoczął pracę zawodową jako inżynier mechanik i przygotowania do doktoratu.

Zachował się indeks z immatrykulacją na Sorbonie, promotorzy wycofali się jednak z patronowania doktoratowi o tak fantastycznej tematyce; proponowali doktorat z obróbki metali skrawaniem, jednak Sternfeld impulsywnie odrzucił ich propozycję^[1], czego po latach nieco żałował.

Mówiło się, że prowadził podwójne życie – w dzień praca inżyniera-konstruktora, wieczorami i nocami obliczenia kosmonautyczne.

W Nancy poznał swoją przyszłą żonę – Gustawę Erlich, łodziankę, absolwentkę gimnazjum Aba w Łodzi. Zbliżyli się do siebie później, a na początku 1933 pobrali się w Łodzi.

Działalność naukowa w Polsce i we Francji

Tablica na murze łódzkiej kamienicy (ul. Więckowskiego 21), w której mieszkał Ary Sternfeld, od 2014 nieistniejąca, zniszczona przez wandali

Okładka publikacji Elwiry Sternfeld o książkach jej ojca, Arego Sternfelda. Okładka i zdjęcie na okładce autorstwa Mirosława Z. Wojalskiego

W 1932 powrócił do Łodzi, gdzie napisał, w języku francuskim, „Wstęp do kosmonautyki” (Initiation à la cosmonautique). Dzieło przedstawiono publicznie 6 grudnia 1933 na zebraniu Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Astronomii w Obserwatorium Astronomicznym UW. Nie spotkało się ono jednak z zainteresowaniem w Polsce.

Rozczarowany, wrócił do Paryża^[1], przedstawił publicznie swoją pracę, tu spotkała się z dużym zainteresowaniem, otrzymał Międzynarodową Nagrodę Astronautyczną.

Wygłosił także pierwszy w dziejach Akademii Nauk odczyt o kosmonautyce (propagował jako pierwszy pojęcie „kosmonautyka”)^[2]. Po raz pierwszy także na Sorbonie wygłosił publiczny wykład o kosmonautyce. Według przekazów na odczycie była duża grupa Polaków, wraz z Marią Skłodowską-Curie. Sukces był duży, ale nie szła za nim obietnica możliwości realizacji przedstawionych idei, nie przewidywano także możliwości wydania tej pracy drukiem.

Działalność naukowa w Moskwie

Możliwość pracy w kosmonautyce oraz wydania drukiem książki pojawiła się w Związku Radzieckim. Przeniósł się więc do Moskwy, gdzie jeszcze z polskim paszportem rozpoczął pracę w Naukowo-Badawczym Instytucie Napędu Odrzutowego RNII (Реактивный научно-исследовательский институт, Reaktiwnyj nauczno-issledowatielskij institut).

Razem z Arym Sternfeldem wyjechała do Moskwy żona, Gustawa.

Mieli dwie córki: Maję (ur. 1938) i Elwirę (ur. 1940). W domu mówiono także w języku francuskim.

W 1935 został obywatelem radzieckim. W 1937 ukazał się drukiem „Wstęp do kosmonautyki” w języku rosyjskim jako „Wwiedienie w kosmonawtiku”, rozszerzony w porównaniu z francuskim maszynopisem.

Okres stalinowskich czystek, których apogeum wiązało się ze straceniem marszałka Tuchaczewskiego, opiekuna RNII, zaowocował także likwidacją Instytutu i prześladowaniami pracowników. Ary Sternfeld nie doznał, co prawda, prześladowań, jednakże stracił pracę i pozostało mu skromne mieszkanie w drewnianym, komunalnym domu przy ul. Nowosuszczowskiej.

Po likwidacji RNII pracował na podrzędnym stanowisku w Instytucie Metalurgii, zaś po napaści Niemiec hitlerowskich na ZSRR w 1941, ewakuowany z rodziną (żona Gustawa i dwie córki Ela i Maja) na Ural, uczył w technikum metalurgicznym w Sierowie na Uralu, a nie na Politechnice w Swierdłowsku, jak początkowo planowano.

Pod koniec 1944 wrócił, nie bez problemów, do Moskwy, gdzie mieszkał aż do śmierci w 1980.

Pochowany na Cmentarzu Nowodziewiczym w Moskwie, gdzie leżą ludzie zasłużeni dla Rosji.

Z krajem rodzinnym utrzymywał ożywione kontakty, głównie korespondencyjne, czterokrotnie go odwiedzając, ostatni raz w 1976. Podczas trzech ostatnich pobytów wygłaszał odczyty. W 1976 był to odczyt „Paradoksy kosmonautyki”, a w 1967 w odczycie „Alibi statku kosmicznego” udowodnił słuchaczom za pomocą obliczeń, że meteoryt tunguski nie mógł być statkiem kosmicznym ani z Wenus, ani z Marsa.

Autor teorii lotu rakiet wielostopniowych, opracował zasady przelotu rakiet przez atmosferę, obliczał trajektorie lotów międzyplanetarnych (w czasie, gdy nie było jeszcze ani jednego sztucznego satelity Ziemi) i optymalizował je ze względu na zużycie paliwa, siłę ciągu silnika, zdolność przewozową, przeciążenia i inne parametry. Obliczył prędkości kosmiczne i wiele orbit sztucznych satelitów Ziemi, między innymi tę, na którą 4 października 1957 roku wprowadzono pierwszego sztucznego satelitę – Sputnika. Różnice owych obliczeń z realizowanymi orbitami są mniejsze niż 1%^[3].

Kilkanaście jego naukowych i popularyzatorskich prac miało ponad 80 wydań na całym świecie, przetłumaczono je na ponad 30 języków w prawie 40 krajach. O wydawaniu tych książek w całym świecie mówiła córka Elwira Berman-Sternfeld 8 października 2014 r. w Sieradzu podczas V Sieradzkiej Konferencji Kosmicznej^[4].

Uznanie dla jego pracy przyszło późno. W salach Akademii Nauk ZSRR odbyła się, mająca bogatą oprawę, uroczystość 60-lecia urodzin, podczas której wielokrotnie składano mu gratulacje.

W tym samym 1965 otrzymał tytuł zasłużonego działacza Nauki i Techniki RFSRR i emeryturę państwową, a także niezwykle rzadko przyznawany doktorat honoris causa nauk fizyko-matematycznych Akademii Nauk Związku Radzieckiego.

Otrzymał m.in. doktoraty honoris causa Uniwersytetu w Nancy, doktorat honoris causa Narodowego Instytutu Politechnicznego Lotaryngii, godność Członka Honorowego Akademii i Towarzystwa Nauk Lotaryngii.

Otrzymał także większe mieszkanie, w którym wreszcie mógł swobodnie pracować. Całą ścianę zajął ogromny regał, który został zapełniony notatkami z jego obliczeniami.

Kontakty z Polską

Na ścianach mieszkania, w którym często gościli przybysze z Polski znajdowały się: herb Sieradza, obraz olejny z widokiem rynku sieradzkiego autorstwa Zdzisława Pągowskiego, medal 150-lecia Łodzi przemysłowej i inne regionalne pamiątki, przysyłane lub przywiezione z Polski.

W 1963 otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Sieradza.

W 1976 został, wraz z żoną Ilzą, Honorowym Członkiem Towarzystwa Przyjaciół Sieradza i Honorowym Członkiem Towarzystwa Przyjaciół Łodzi.

Mimo tylu lat poza krajem, Ary Sternfeld i żona Ilza (druga żona, urodzona w Zduńskiej Woli, poznali się już w Moskwie, także już nie żyje) biegle władali językiem polskim.

Ary Sternfeld pisywał poprawną polszczyzną listy, także odręczne.

Wielokrotnie prasa fachowa i popularnonaukowa zamieszczała artykuły pisane specjalnie dla polskich czasopism po polsku, często na inne języki nie tłumaczone.

Szwagrem Arego Sternfelda był Michał Kalecki – ekonomista, łodzianin.

Upamiętnienie

Obecnie w mieście jego młodości i pracy naukowej, Łodzi, tamtejsze Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne od 2002 nosi jego imię^[5]. W Planetarium w Łodzi znajduje się wiele pamiątek po uczonym, które dostarczył Mirosław Zbigniew Wojalski, biograf i przyjaciel uczonego.

Na domu u zbiegu ulic Wólczańskiej i S. Więckowskiego, w którym powstawał „Wstęp do kosmonautyki”, znajdowała się pamiątkowa tablica.

W Łodzi i Sieradzu znajdują się ulice Arego Sternfelda.

Najważniejsze prace

• „Initiation a la cosmonautique” (Wstęp do kosmonautyki) – maszynopis, za którą otrzymał nagrodę Francuskiego Towarzystwa Astronautycznego im. R. Esnault-Peltrie i A. L. Hirscha w 1934 roku. Okładkę do tej pracy zaprojektował Karol Hiller, łódzki grafik przedwojenny zaprzyjaźniony z rodziną Sternfeldów, zamieszczona jako frontispis w I wydaniu.
• „Wwiedieniie w kosmonawtiku” (Wstęp do kosmonautyki), wydana tylko w języku rosyjskim, 2 wydania: 1937 i 1974
• „Lot w przestworza świata”
• „Loty międzyplanetarne”
• „Sztuczne satelity Ziemi”
• „Od sztucznych satelitów do lotów międzyplanetarnych” – wszystkie w językach obcych,
• Sztuczny księżyc, PWN, Warszawa 1957
• Śladami kosmonautycznych koncepcji z lat 1929-36, PWN, Szczecin 1967 (przedmowa Ary Sternfeld jeden z pionierów kosmonautyki autorstwa Jana Gadomskiego) – publikacja wydana tylko po polsku
• Paradoksy kosmonautyki, LSW, Warszawa 1987, ISBN 83-205-3820-3.

Łącznie ukazało się 85 wydań książek autorstwa Arego Sternfelda w 36 językach.

Zobacz też

• Sternfeld – krater księżycowy

Przypisy

Bibliografia

• WładysławW. Geisler WładysławW., Ary Szternfeld pionier kosmonautyki, MieczysławM. Subotowicz, Warszawa: Ludowa Spółdzielnnia Wydawnicza, 1981, ISBN 83-205-3259-0, OCLC 233446212 .
• Hasło Ary Sternfeld w Poczet polskich pionierów techniki pod red. B. Orłowskiego, Katowice 1984, Wydawnictwo „Śląsk” ISBN 83-216-0339-4.
• Mirosław Zbigniew Wojalski: Orbity sputników Ary Sternfeld obliczał w Łodzi w latach 1932-33, Łódź 2002, ISBN 83-88638-10-6.
• Mirosław Zbigniew Wojalski: Ary Sternfeld Pionier kosmonautyki, Zora Łódź, 2002, ISBN 83-88638-11-4.
• Ary Sternfeld: Sieradz i Łódź – moje miasta rodzinne, Sztandar Młodych, 28-29 maja 1960
• Ary Sternfeld: Dzieje mojej pierwszej książki, Kultura, 1976, 17 października
• Ary Sternfeld: Paradoksy kosmonautyki, Młody Technik, 1977, nr 5, s. 5-11
• Ryszard Badowski: Tam, gdzie współtwórca sputników biegał z drewnianym pałaszem, Dookoła Świata, 1961, nr 12, s. 3-5
• Ryszard Badowski: Per aspera ad astra (wczoraj ściśle tajne) cz I, cz II, Kultura 1985 nr 7, s. 2, nr 8, s. 2
• Stanisław Bulkiewicz: Od krajoznawstwa do ... Ary Sternfelda, Kolekcjoner Polski (comiesięczny dodatek do Kuriera Polskiego), nr 4 (53) kwiecień 1977, s. 1
• Władysław Geisler: Życie dla kosmonautyki, Astronautyka, 1980, nr 3, s. 14-21
• Janusz Kozłowski: Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne w Łodzi otrzymało imię Arego Sternfelda, Słowo żydowskie Dos jidisze wort dwutygodnik społeczno-kulturalny, nr 25-26 (285-286), Warszawa, 13-27 grudnia 2002, s. 24-25
• Adam Lewaszkiewicz: Kosmos jak rzeka, Express Ilustrowany, nr 263 (6093), 22 listopada 1976, s. 5
• Adam Rok Człowiek, który przybliżył ludzkości kosmos, Fołk-Sztyme, nr 5 (4302) 29 stycznia 1977, s. 10-11
• Ewa Solińska Klucze do kosmosu, Sztandar Młodych, nr 2 (8213), 3 stycznia 1977
• Mirosław Wojalski: Lord Paradoks, Odgłosy, 1975, nr 41, s. 7
• Mirosław Wojalski: Z Sieradza przez Łódź na kosmiczne szlaki, Głos Robotniczy, 1979, nr 225, s. 5
• Mirosław Wojalski: Ary Sternfeld (14 V 1905 – 5 VII 1980), Głos Robotniczy, 1980, nr 150, s. 3
• Mirosław Wojalski: Ary Sternfeld, Nad Wartą, 1980, nr 1, s. 2
• Mirosław Wojalski: Badacz kosmicznych szlaków, Express Ilustrowany, nr 147 (2938), 8 lipca 1980, s. 5
• Mirosław Wojalski: Człowiek, który wyprzedził epokę, Głos Robotniczy, 1980, nr 117, s. 4
• Mirosław Wojalski: Sieradz czci pamięć A. Sternfelda, Głos Robotniczy, 1981, nr 133, s. 4
• Mirosław Wojalski: Ary Sternfeld, Wędrownik – Biuletyn ZW PTTK w Łodzi, 1987, nr VI (310-311)/87, s. 28-33

Linki zewnętrzne

• Audycja poświęcona Aremu Sternfeldowi
• Mirosław Zbigniew Wojalski wygłosił referat wspomnieniowy o Arym Sternfeldzie na I Sieradzkiej Konferencji Kosmicznej „Dziedzictwo Arego Sternfelda” w Sieradzu 23 września 2010 [1]
• Ary Sternfeld w zasobie Archiwum Państwowego w Łodzi