Arystarch z Samos

Arystarch z Samos
Αρίσταρχος ο Σάμιος
Ilustracja
Pomnik Arystarcha z Samos na Uniwersytecie Arystotelesa w Salonikach
Data urodzenia

ok. 310 p.n.e.

Data śmierci

ok. 230 p.n.e.

Zawód, zajęcie

astronom

Pochodząca z X wieku kopia pracy Arystarcha z Samos z obliczeniami wzajemnego położenia Słońca, Księżyca i Ziemi

Arystarch z Samos (gr. Ἀρίσταρχος ὁ Σάμιος Aristarchos ho Samios; ok. 310–230 p.n.e.) – grecki astronom[1] pochodzący z wyspy Samos, który jako pierwszy zaproponował heliocentryczny model Układu Słonecznego[2].

Życie i twórczość

Jego nauczycielem był Straton z Lampsaku.

Autor zachowanego traktatu O rozmiarach i odległościach Słońca i Księżyca, w którym posługując się metodą geometryczną, wylicza względne rozmiary i wzajemne odległości Słońca, Ziemi i Księżyca. Podawane przez niego wielkości są niedokładne z powodu błędnych obserwacji, ale model, na którym oparł wyliczenia, jest prawidłowy.

Jak podaje Archimedes[3], Arystarch napisał również inne, niezachowane dzieło, w którym jako pierwszy twierdził, że Ziemia krąży wokół Słońca po obwodzie koła oraz wokół własnej osi. Arystarch twierdził w nim również, że wokół Słońca krążą także wszystkie planety, a ruch gwiazd stałych jest tylko ruchem pozornym[4]. Hipotezę Arystarcha poparł dowodami w połowie II wieku p.n.e. Seleukos z Seleucji[5][6]. Szczegółów tych dowodów brak[7].

Astronomowie starożytni odrzucili jednak tę hipotezę, gdyż nie zgadzała się z ich obserwacjami (przyczyną niezgodności było m.in. błędne przyjęcie przez Arystarcha kształtu orbity ziemskiej jako okręgu, por. Prawa Keplera).

Jeszcze w czasach przed Arystarchem intuicyjne utożsamianie ośrodka świata ze Słońcem (jednak bez podbudowy teoretycznej) zainicjowane było już przez pitagorejskich uczonych[8], a także Heraklidesa i samego Platona, jednak pogląd ten nie przyjął się w starożytności. Przede wszystkim przeciw tej teorii wystąpił Arystoteles broniąc naturalnego, zmysłowego obrazu świata i wrócił do geocentrycznego systemu sfer Eudoksosa. Punkt widzenia Arystotelesa przyjęty został później przez większość uczniów jego szkoły, a także przez Akademię. Powszechne przyswojenie owego poglądu przyczyniło się do odrzucenia teorii Arystarcha i Seleukosa oraz ugruntowania i rozwinięcia w starożytności teorii geocentryzmu przez Hipparcha i Ptolomeusza[5].

Stoik Kleantes, następca Zenona z Kition, oskarżył Arystarcha o bezbożność[9].

Upamiętnienie

Jeden z kraterów księżycowych został nazwany na jego cześć Aristarchus (szczyt w centrum tego krateru jest najjaśniejszą formacją na Księżycu).

Przypisy

  1. ↑ Jan Legowicz: Zarys historii filozofii. Elementy doksografii. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1964, s. 49.
  2. ↑ S.T. Joshi: The agnostic reade. Amherst, N.Y.: Prometheus Books, 2007, s. 172-173. ISBN 978-1-59102-533-7.
  3. ↑ Arystarch uważa gwiazdy i Słońce za nieruchome, Ziemię zaś za obracającą się dokoła Słońca jako środka, w: O liczeniu piasku 1,4 tekst gr., przekład łac., przekład ang.
  4. ↑ Arystarch z Samos, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-12-14].
  5. ↑ a b Władysław Tatarkiewicz: Historia filozofii. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988. ISBN 83-01-08651-3, t.1: Filozofia starożytna i średniowieczna, s. 60.
  6. ↑ Władysław Tatarkiewicz: Historia filozofii. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988. ISBN 83-01-08651-3, t.1: Filozofia starożytna i średniowieczna, s. 155.
  7. ↑ Plutarch w Zagadnieniach platońskich 8,1 : Arystarch tylko to przypuszcza, Seleukus zaś potwierdza, tekst gr., przekład ang.
  8. ↑ Pogląd odmienny od heliocentrycznego, choć usuwający Ziemię ze środka Wszechświata, głosił Filolaos z Tarentu.
  9. ↑ Plutarch w dialogu O obliczu widniejącym na tarczy księżyca 6,3 : Kleanthes uważał, że Hellenowie powinni o bezbożność oskarżyć Arystarcha z Samos, jako że poruszył z miejsca ognisko domowe świata, ponieważ usiłował «ocalić zjawiska», przyjmując, że niebo jest nieruchome, a ziemia wiruje po ekliptyce, a jednocześnie obraca się dokoła własnej osi (tłumaczenie: Zofia Abramowiczówna), tekst gr., przekład ang.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie