As (moneta)

As (skr. od łac. assarius) – moneta z brązu, podstawowa jednostka monetarna starożytnego Rzymu, emitowana od początku III wieku przed n.e.[a] Pierwotnie odlewany (aes grave), odpowiadał wadze ówczesnego rzymskiego funta (libra), tj. 272,88 g[b], i jako tzw. as libralny dzielił się na 12 uncji. Z biegiem czasu (szczególnie po wprowadzeniu monet srebrnych) pięciokrotnie ulegał stopniowej redukcji. Natomiast w okresie cesarstwa funkcjonował jedynie jako miedziana moneta zdawkowa.

W okresie Republiki

As uncjalny z końca III wieku p.n.e. (26,65 g)

W najdawniejszym Rzymie określenie to oznaczało przede wszystkim pewną całość jako jednostkę, zwłaszcza płatniczo-wagową, równą funtowi miedzi. Dopiero prawdopodobnie w pierwszym dziesięcioleciu III w. p.n.e. as stał się rzeczywistą monetą, początkowo odlewaną w kształcie krążków, a następnie wybijaną stemplem.

Wyprowadzony z późniejszego cięższego funta as libralny miał ok. 290/289 r. p.n.e. wagę 327,45 g, tj. 288 skrupułów[c], po roku 220 – już tylko 236 g, a podczas II wojny punickiej (218-201 p.n.e.) ustawą Lex Flaminia zredukowany został do tzw. stopy uncjalnej (as uncialis), czyli do wagi 1/12 libry (27,3 g). Ok. 89 r. p.n.e. na mocy ustawy Lex Papiria poddano go dalszej redukcji do 1/24 funta (stopa półuncjalna), tym samym obniżając wagę monety do 13,64 g.

Oprócz monet jednoasowych emitowano też ich frakcje (części): 1/2, 1/3, 1/4, 1/6, 1/12 asa. Istniały również jego wielokrotności, a więc as podwójny (dupondius), potrójny (tressis, tripondius), popiątny (quincussis) czy nawet decussis (10 asów o wadze 700-720 g)[1]. W 79 r. p.n.e. w ogóle zaprzestano bicia monet z brązu, co wznowiono dopiero po reformie monetarnej Augusta.

Republikański assarius miał po stronie licowej (awers) podwójne oblicze boga Janusa (łac. Janus bifrons), a na odwrotnej (rewers) dziób okrętu (rostrum)[d] wraz z oznaczeniem wartości „I”. Srebrny denar miał z początku równowartość 10, później 16 asów.

W okresie Cesarstwa

Za czasów rozwiniętego cesarstwa bito 3 nominały monet „brązowych”, a najmniejszą z nich był właśnie wybijany z miedzi as o normatywnej wadze 2/5 uncji, czyli 10,92 g. Na awersie nosił podobiznę panującego władcy (w wieńcu laurowym lub bez), na rewersie – podobne przedstawienia figuralne (alegoryczne, propagandowe) jak na innych monetach cesarskich, z obowiązkowo umieszczanym w polu oznaczeniem S C. Początkowa średnica tej monety – ok. 25-27 mm, ulegała wraz z wagą stopniowemu zmniejszeniu. Neron przejściowo wprowadził as z mosiądzu (orichalcum) o wadze 7 gramów. Postępy dewaluacji rzymskiego pieniądza sprawiły, że w późniejszym okresie cesarstwa drobna moneta rozmienna stała się nominałem zbędnym. Ostatnie asy wypuszczano za rządów Waleriana i Galiena (253-268)[2]. Później na krótko miał je przywrócić Aurelian w ramach reformy monetarnej 274 roku[3] i sporadycznie mogły być emitowane aż do czasów pierwszej tetrarchii (295-305 n.e.)[e].

(c) Classical Numismatic Group, Inc. http://www.cngcoins.com, CC BY-SA 2.5
Assarion (6,53 g) miasta Lampsakos (Myzja) z czasów cesarza Waleriana

Nominał ten pod nazwą assarion (gr. ’ασσάριον) należał do emitowanych przez liczne miasta prowincjonalne (zwłaszcza handlowe), mające prawo bicia własnej monety rozmiennej – głównie we wschodniej części cesarstwa, gdzie powszechnie posługiwano się greką. Stąd i wyłącznie greckie napisy na tych monetach, najczęściej też datowanych według własnego kalendarza („ery” obowiązującej w danej prowincji/krainie lub mieście).

Również i tam istniały podziałki oraz wielokrotności assariona oznaczane mającymi wartość liczb literami Α, Β, Γ, Δ, Ε (tj. 1, 2, 3, 4, 5), lub nawet wyższymi. Ślad tego określenia zachował się także w Nowym Testamencie, gdzie odnotowano ceny „dwóch wróbli za asa” (Mt 10,29) względnie „pięciu wróbli za dwa asy” (Łk 12,6)[4]. Według aktualnych ustaleń assariony miały w prowincjach nieco inną relację względem srebrnego denara niż wynikało to z oficjalnej taryfy cesarskiej: liczono ich bowiem 18 za denar, „srebrnym asem” nazywając dla odróżnienia (tylko jako monetę obrachunkową) nominał wymieniany w stosunku 1:16[5].

Uwagi

  1. Według aktualnie obowiązujących ustaleń (G.G. Belloni: La moneta romana, Firenze 1993; por. A. Sadurska: Archeologia starożytnego Rzymu, Cz. I, Warszawa 1965); w starszej literaturze podawano II połowę IV wieku p.n.e.
  2. W rzeczywistości był to funt latyński albo oskijski (przejęty od południowoitalskich Osków).
  3. Skrupuł (łac. scrupulum, l.mn. scripula) to najmniejsza u Rzymian jednostka wagi równa ok. 1,137 g. Współcześnie ślad jego pozostał w angloamerykańskich jednostkach handlowych i aptekarskich: scruple równym 0,59 g i 20 granów.
  4. Dla propagandowego podkreślenia rosnącej potęgi Rzymu na morzach. Podobnie znaczącą wymowę mógł mieć wizerunek Janusa jako bóstwa kojarzonego z wypowiedzeniem i prowadzeniem wojny (por. Jan Parandowski: Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian [Janus]).
  5. Brak jednak pewności co do prawidłowego określenia tego nominału i jego miejsca wśród pozostałych (H. Kahnt, dz. cyt., s. 30). Samo istnienie asa od czasów Aureliana kwestionowane przez znaczną część badaczy – por. Robert Göbl w Moneta Imperii Romani t. 47 (Die Münzprägung des Kaisers Aurelianus (270/275), Wien 1993, s. 45).

Przypisy

  1. Zachowany w bardzo nielicznych egzemplarzach; quincussis znany w zaledwie jednym egzemplarzu (H. Kahnt: Das große Münzlexikon…, dz. cyt. w bibliografii, s. 86, 374).
  2. B.R. Kankelfitz: Römische Münzen von Pompejus bis Romulus, Augsburg 1996.
  3. Według Jean-Pierre Callu: La politique monetaire des empereurs romains de 238 à 311, Paris 1969, s. 139-140.
  4. Bibel-Lexikon (red. H. Haag), Leipzig 1970, kol. 1185; C.C. Chamberlain: Guide to Numismatics, London 1965, s. 10 [Assarion].
  5. Ruprecht Ziegler: Kaiser, Heer und städtisches Geld, Wien 1993, s. 27n., 157.

Zobacz też

Bibliografia

  • Helmut Kahnt: Das große Münzlexikon von A bis Z. Regenstauf 2005
  • Gian Guido Belloni: La moneta romana. Firenze 1993
  • Andrzej Kunisz: Numizmatyka rzymska [w] Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 1982, t. 1, s. 269-304
  • Władimir W. Zwaricz: Numizmaticzeskij słowar’. L’wow 1980, s. 18
  • Remo Capelli: Manuale di numismatica. Milano 1962
  • Gian Guido Belloni: Le monete romane dell'età repubblicana. Milano 1960

Media użyte na tej stronie

Nero closedJanus.jpg
(c) Classical Numismatic Group, Inc. http://www.cngcoins.com, CC-BY-SA-3.0

Nero. Æ As Struck 66 AD.

Nero Æ As. NERO CAESAR AVG GERM IMP, laureate head right / PACE P R TERRA MARIQVE PARTA IANVM CLVSIT S-C, the Temple of Janus, latticed window to left, garland hung across, closed double doors right.
Valerian I - Priapus 121847.jpg
(c) Classical Numismatic Group, Inc. http://www.cngcoins.com, CC BY-SA 2.5
MYSIA, Lampsacus. Valerian I. AD 253-260. Æ 24mm (6.53 g, 3h). Daphnos, magistrate. Laureate, draped, and cuirassed bust right / Ithyphallic Priapus standing left, holding cantharus and filleted thyrsus; lighted altar to left. Cf. SNG France 1296-7 (Gallienus); SNG Copenhagen 244 (same dies). VF, brown surfaces with green deposits, minor overall roughness.
VALERIANUS I - RIC V 297 - 721686.jpg
(c) Classical Numismatic Group, Inc. http://www.cngcoins.com, CC BY-SA 2.5
Valerian I. AD 253-260.
Æ As (9.69 g, 11h). Antioch mint. 1st emission, circa AD 253-255.
IMP C P LIC VALERIANO AVG, Laureate, draped, and cuirassed bust right;
AEQUITAS AUGG, Aequitas standing left, holding scales and cornucopiae.
VF, dark brown patina, earthen highlights. Rare.
As Publius Cornelius Lentulus Marcellinus.jpg
Асс, медь

Дата чеканки: 100 г. до н. э. Монетный двор: Рим вес: 26.65 г

АВЕРС: Голова Януса в лавровом венке; вверху I.

РЕВЕРС: Корабельный нос вправо, перед ним фигура из трех ног, triquetra; вверху надпись LENT. MAR. F. (NT, MAR — монограммой) (Lentulus Marcelli filius), внизу ROMA.
ANTONINO PIO ADRIANO RIC II 1088b-2110379.jpg
(c) Classical Numismatic Group, Inc. http://www.cngcoins.com, CC BY-SA 2.5
Antoninus Pius. As Caesar, AD 138.
Æ As (28mm, 11.74 g, 6h). Rome mint. Struck AD 138.
Bare-headed and draped bust right
Clasped hands holding winged caduceus and grain ears.
RIC II 1088b (Hadrian).