Aspidorynch

Aspidorynch
Aspidorhynchus
Agassiz, 1833
Ilustracja
Aspidorhynchus sanzenbacheri
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Nadgromada

ryby kostnoszkieletowe

Gromada

promieniopłetwe

Podgromada

nowopłetwe

Rząd

Aspidorhynchiformes

Rodzina

Aspidorhynchidae

Rodzaj

aspidorynch

Gatunki

zobacz opis w tekście

Aspidorynch (Aspidorhynchus) – wymarły rodzaj ryby kostnoszkieletowej z grupy Aspidorhynchiformes. Jego nazwa oznacza „opancerzony dziób”.

Budowa i paleobiologia

Aspidorynch był średniej wielkości rybą – dorastał, w zależności od gatunku, do 40–100 cm długości[1][2]. Miał opływowe kształty i długie, ostre rostrum, służące do polowania i być może również do celów obronnych. Wyglądem i proporcjami przypominał żyjące współcześnie niszczuki z rodzaju Lepisosteus i prawdopodobnie również potrafił gwałtownie przyspieszać[3].

Aspidorynch ze złapanym ramforynchem

Aspidorynch prawdopodobnie przynajmniej czasami polował przy powierzchni wody. Wskazuje na to fakt, że jeden okaz tej ryby zachował się ze skrzydłem pterozaura Rhamphorhynchus w pysku. Pterozaur prawdopodobnie polował na ryby lecąc tuż nad wodą i został złapany przez aspidoryncha. Przy rozpiętości skrzydeł ok. 2,5 m był jednak zdecydowanie za duży, by Aspidorhynchus mógł go zjeść[4].

Występowanie

Znany w zapisie kopalnym od schyłku środkowej jury do wczesnej kredy. Jego skamieniałości odnaleziono w formacji Jagua w prowincji Pinar del Río na Kubie[5], w południowej Anglii, departamencie Ain we Francji, w Solnhofen w Bawarii w Niemczech oraz przypuszczalnie w Australii[1][2] i na Półwyspie Antarktycznym[6].

Gatunki

Gatunkiem typowym rodzaju jest Aspidorhynchus acutirostris, opisany w 1818 roku przez Henriego de Blainville'a pod nazwą Esox acutirostris. Jest to jedna z pierwszych poznanych ryb kopalnych – okaz tego gatunku został zilustrowany już w 1775 roku. Ze względu na dużą zmienność międzygatunkową był on opisywany również pod nazwami A. longissimus, A. mandibularis, A. ornatissimus i A. speciosus[1]. We Francji występował on sympatrycznie ze smuklejszym A. sphekodes. Na terenach dzisiejszej Anglii występowały A. crassus, A. euodus i A. fisheri, na Kubie A. arawaki, a w Niemczech A. sanzenbacheri[1]. A. ornatissimus może jednak być ważnym gatunkiem, a przypuszczalnie kolejne gatunki są jeszcze nieopisane[2]. Przynależność antarktycznego gatunku A. antarcticus[6] pozostaje niejasna – może on należeć do rodzaju Aspidorhynchus albo Vinctifer[2].

  • Aspidorhynchus acutirostris (Blainville, 1818) (typowy)
  • Aspidorhynchus antarcticus Richter & Thompson, 1989
  • Aspidorhynchus arawaki Brito, 1999
  • Aspidorhynchus crassus Woodward, 1890
  • Aspidorhynchus euodus Egerton, 1845
  • Aspidorhynchys fisheri Egerton, 1854
  • Aspidorhynchus ornatissimus Agassiz, 1834
  • Aspidorhynchus sanzenbacheri Brito & Ebert, 2009
  • Aspidorhynchus sphekodes Sauvage, 1893

Przypisy

  1. ↑ a b c d Paulo M. Brito, Martin Ebert. A new aspidorhynchid fish (Teleostei: Aspidorhynchiformes) from the Upper Jurassic of Ettling, Solnhofen, Bavaria, Germany. „Comptes Rendus Palevol”. 8 (4), s. 395–402, 2009. DOI: 10.1016/j.crpv.2008.12.003. (ang.). 
  2. ↑ a b c d Adriana López-Arbarello, Kerstin M. Schröder. The species of Aspidorhynchus Agassiz, 1833 (Neopterygii, Aspidorhynchiformes) from the Jurassic plattenkalks of Southern Germany. „Paläontologische Zeitschrift”. 88 (2), s. 167–185, 2014. DOI: 10.1007/s12542-013-0187-z. (ang.). 
  3. ↑ Thomas Fletcher, John Altringham, Jeffrey Peakall, Paul Wignall, Robert Dorrell. Hydrodynamics of fossil fishes. „Proceedings of the Royal Society B”. 281 (1788): 20140703, 2014. DOI: 10.1098/rspb.2014.0703. (ang.). 
  4. ↑ Eberhard Frey, Helmut Tischlinger. The Late Jurassic pterosaur Rhamphorhynchus, a frequent victim of the ganoid fish Aspidorhynchus?. „PLoS ONE”. 7 (3): e31945, 2012. DOI: 10.1371/journal.pone.0031945. (ang.). 
  5. ↑ Paulo M. Brito: Description of Aspidorhynchus arawaki from the Late Jurassic of Cuba (Actinopterygii: Halecostomi). W: Gloria Arrata, Hans-Peter Schultze (red.): Mesozoic Fishes 2: Systematics and the Fossil Record. Monachium: Verlag Dr. Friedrich Pfeil, 1999, s. 239–248. ISBN 3-931516-48-2. (ang.).
  6. ↑ a b Martha Richter, M.R.A. Thomson. First Aspidorhynchidae (Pisces: Teleostei) from Antarctica. „Antarctic Science”. 1 (1), s. 57–64, 1989. DOI: 10.1017/S0954102089000106. (ang.). 

Media użyte na tej stronie

Rhamphorhynchus and Aspidorhynchus.png
Autor: Eberhard Frey, Helmut Tischlinger, Licencja: CC BY 2.5
Photograph of specimen WDC CSG 255, the pterosaur Rhamphorhynchus with remains of a small fish (?Leptolepides) in its pharynx, trapped in the jaws of the large fish Aspidorhynchus (from Frey & Tischlinger, 2012, for details see source data below).

Original figure caption: Fossilized hunting scene;
A) specimen WDC CSG 255: an Aspidorhynchus and a Rhamphorhynchus in fatal encounter,
B) section of the specimen showing the way both animals are entangled.
C) A similar section under UV light, the arrow marks intestinal contents consisting of digested fish remains.
Note that the jaws of the Aspidorhynchus did not get hold of a bone, but apparently of the flight membrane of the left wing. The distorted left wing finger is suggestive for this.
Aspidorhynchus sanzenbacheri 2.jpg
Autor: Ghedoghedo, Licencja: CC BY-SA 4.0
Took the picture at Jura-Museum, Eichstaett