Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem

Astronom Kopernik, czyli rozmowa
z Bogiem
Ilustracja
Autor

Jan Matejko

Data powstania

1873

Medium

olej na płótnie

Wymiary

225 × 315 cm

Miejsce przechowywania
Miejscowość

Kraków

Lokalizacja

Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego

Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem – obraz olejny autorstwa Jana Matejki przedstawiający Mikołaja Kopernika w trakcie obserwacji nieba z jego prywatnej wieży na wzgórzu katedralnym we Fromborku. Obraz znajduje się w zbiorach Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Historia

Powodem do namalowania obrazu była 400. rocznica urodzin astronoma przypadająca w 1873 roku. Prace przygotowawcze Matejko prowadził od 1871, początkowo były to studia w Bibliotece Jagiellońskiej i Gabinecie Archeologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Na tym etapie powstały dwa szkice olejne: jeden znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie, a drugi w kolekcji Barbary Piaseckiej-Johnson w Princeton w Stanach Zjednoczonych. Szkic ze zbiorów Muzeum Narodowego został namalowany na tekturze o wymiarach 415 × 520 mm[1].

Do malowania obrazu artysta przystąpił latem 1872 i ukończył go w roku następnym. Do obrazu pozował m.in. warszawski lekarz i przyrodnik doktor Henryk Levittoux[1], młodszy brat tragicznie zmarłego w 1841 spiskowca Karola Levittoux.

Prezentacja obrazu miała miejsce 19 lutego 1873 roku w sali rady miejskiej. W pierwszym dniu można było go oglądać bezpłatnie, w kolejnym prawo do bezpłatnych biletów mieli uczniowie szkół publicznych. Od 21 do 25 lutego wstęp był płatny, a dochody Matejko przeznaczył na urządzanie wystaw artystycznych[2].

21 marca wydawany w Krakowie dziennik „Czas” podał informację o zamiarze zakupienia obrazu i podarowania go Akademii Umiejętności. Zakupem miał zająć się Piotr Moszyński, a Matejko wycenił obraz na 12 tysięcy guldenów[3]. Dzień później podał, że obraz zostanie przekazany Uniwersytetowi Jagiellońskiemu dla „uczczenia najsławniejszego ucznia”[4]. 7 maja podczas zwiedzania Biblioteki Jagiellońskiej przez arcyksięcia Karola Ludwika namiestnik Gołuchowski wręczył rektorowi Fierichowi dyplom z aktem ofiarowania Uniwersytetowi obrazu przez grono obywateli[5]. Akt darowizny w imieniu darczyńców podpisał Gołuchowski. Wśród ofiarodawców znaleźli się: Rada Miasta Krakowa, Adolf Aleksandrowicz, Teodor Baranowski, Piotr Bartynowski, Ignacy Bniński, Roman Bniński, Aleksander Branicki, Władysław Branicki młodszy, Ferdynand Cielecki, Włodzimierz Cielecki, Zdzisław Cielecki, Bohdan Czapski, Aleksander Czartoryski, Władysław Dąbrowski, Edward Domański, Jan Działyński, Izabella Działyńska, Izabella Dzieduszycka, Włodzimierz Dzieduszycki, Stanisław Feintuch, Jan Aleksander Fredro, Józef Friedlein, Anna Helcel, Czesław Jaroszyński, Julian John, Karol Koczorowski, Wiktor Kopf, Ignacy Kruszewski, Aleksander Knotz, Bronisław Lasocki, Władysław Łącki, Zygmunt Łącki, Aleksander Makowski, Stanisław Małachowski, Wacław Mańkowski, Albert Mendelsburg, Alfred Młocki, Helena Moszyńska, Jerzy Moszyński, Piotr Moszyński, Alferd Potocki, Zofia Potocka, Zygmunt Pusłowski, Włodzimierz Russocki, Walery Rzewuski, Szymon Samelson, Eustachy Sanguszko, Roman Sanguszko starszy, Leon Sapieha, Dionizy Skarżyński, Zygmunt Skórzewski, Feliks Sobański, Marceli Sobański, Stanisław Stablewski, Edward Stadnicki, Jerzy Szembek, Feliks Szlachtowski, Józef Wężyk, Henryk Wodzicki, Mikołaj Wolański, Wincenty Wolf, Stefan Zamoyski, Mikołaj Zyblikiewicz, Ignacy Żółtowski, Eugeniusz Żurowski[6].

W marcu 1873 roku obraz wywieziono za granicę, do Warszawy, gdzie pokazano go w galerii Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych[7]. Dochód z biletów wynoszący 1313 rubli przeznaczono na stypendia artystyczne[8]. Prezentacja obrazu została zakończona 8 kwietnia po telegramie Matejki z nakazem przesłania obrazu na wystawę w Wiedniu[9]. Obraz był tam pokazany na wystawie powszechnej[10], która trwała od 1 czerwca do 31 października[11].

Początkowo obraz był przechowywany w uniwersyteckim Collegium Maius w sali Obiedzińskiego, czyli w czytelni uniwersyteckiej biblioteki[12]. W 1886 przeniesiono go do nowo oddanego gmachu Collegium Novum. Po wybuchu II wojny światowej został wyjęty z ram i ukryty na parterze. Niemcy po odnalezieniu dzieła, przewieźli je na Aleje Trzech Wieszczów do budynku Akademii Górniczej, gdzie zmagazynowali meble, obrazy i inne zabytki zrabowane z Uniwersytetu Jagiellońskigo[1][13]. Po wojnie „Astronom Kopernik...” wrócił do Collegium Novum[1].

W 1952 przebywał na terenie ZSRR, gdzie od 17 maja do 16 czerwca został zaprezentowany w Akademii Sztuk Pięknych w Moskwie na wystawie „100 lat realizmu w sztuce polskiej”[14][15][16]. Z wystawy wrócił z uszkodzeniami, ale zostały one naprawione[1].

Od 21 maja do 22 sierpnia 2021 obraz był wystawiany w National Gallery w Londynie. Na wystawie pokazano również szkice Matejki do obrazu ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie oraz kopię dzieła Mikołaja Kopernika De revolutionibus orbium coelestium[17][18].

Filatelistyka

  • 22 maja 1953 Poczta Polska wydała w nakładzie 60 milionów znaczek o nominale 20 groszy z reprodukcją obrazu Matejki[19].
  • W 1955 roku, z okazji 10. rocznicy podpisania „Układu o przyjaźni, pomocy wzajemnej i współpracy powojennej między Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich i Rzecząpospolitą Polską”[20], poczta ZSRR wydała znaczek, na którym znalazła się reprodukcja obrazu Matejki, a w prawym górnym narożniku jego autoportret[21].
  • W 1973 roku z okazji 500. rocznicy urodzin Kopernika Poczta Polska wydała serię z portretami astronoma. Na jednym z pięciu znaczków serii znalazła się reprodukcja obrazu Matejki. Znaczek wydrukowano w nakładzie miliona 200 tysięcy egzemplarzy[22].
    • Henryk Levittoux, który pozował Matejce do postaci astronoma

      Henryk Levittoux, który pozował Matejce do postaci astronoma

    • Kopernikowski schemat z De revolutionibus orbium coelestium wykorzystany na obrazie

      Kopernikowski schemat z De revolutionibus orbium coelestium wykorzystany na obrazie

    • „Malowanie Kopernika”, karykatura Matejki

      „Malowanie Kopernika”, karykatura Matejki

    Przypisy

    1. ↑ a b c d e Zofia Sołtysowa, Kopernik Matejki, „Rocznik Krakowski” (XLIII), 1972, s. 132-142.
    2. ↑ Kronika miejscowa i zagraniczna, „Czas” (38), 15 lutego 1873, s. 2.
    3. ↑ Kronika miejscowa i zagraniczna., „Czas” (67), 21 marca 1873, s. 2.
    4. ↑ Kronika miejscowa i zagraniczna, „Czas” (68), 22 marca 1873, s. 2.
    5. ↑ Kronika miejscowa i zagraniczna, „Czas” (106), 8 maja 1873, s. 2.
    6. ↑ Kraków, „Czas” (108), 11 maja 1873, s. 2.
    7. ↑ Do dzisiejszego.., „Kurier Warszawski” (63), 29 marca 1873, s. 2.
    8. ↑ W sobotę o godzinie wpół do 2-giej..., „Kurier Warszawski” (64), 23 marca 1874, s. 1.
    9. ↑ Komitet Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Król.Polskiem, „Kurier Warszawski” (72), 9 kwietnia 1873, s. 3.
    10. ↑ Jan Matejko, "Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem", Culture.pl [dostęp 2022-08-28] (pol.).
    11. ↑ "Polska i Polacy na powszechnych wystawach światowych 1851-2000", Culture.pl [dostęp 2022-08-29] (pol.).
    12. ↑ Dzieje Biblioteki Jagiellońskiej, Uniwersytet Jagielloński [dostęp 2022-08-31].
    13. ↑ Diana Błońska, O Muzeum Narodowym w Krakowie w czasie drugiej wojny światowej, „Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym” (28), 2014, s. 85–128.
    14. ↑ Wystawa polskiego malarstwa i rzeźbiarstwa w Moskwie, „Dziennik Polski” (133), 4 czerwca 1952, s. 1.
    15. ↑ Irina Gavrash, Wystawa „100 lat realizmu w sztuce polskiej” w Akademii Sztuk Pięknych ZSRR w Moskwie (1952) w kontekście polsko -radzieckich stosunków kulturalnych w latach 1949–1955, s. 163 [dostęp 2022-08-27].
    16. ↑ Алексей Владимирович Сазиков, Первые выставки Академии художеств СССР (1948–1956), „ACADEMIA”, academia.rah.ru, 23 października 2019, ISSN (online) 2079-0341 (online) [dostęp 2022-09-03].
    17. ↑ “Kopernik” Matejki wystawiony w londyńskiej National Gallery – Pierwszy polski obraz w historii, BritishPoles.uk, 21 maja 2021 [dostęp 2022-08-23] (pol.).
    18. ↑ Conversations with God: Jan Matejko's Copernicus | Past exhibitions | National Gallery, London, www.nationalgallery.org.uk [dostęp 2022-08-23].
    19. ↑ Mikołaj Kopernik – 667, Katalog Polskich Znaczków Pocztowych, 22 maja 1953 [dostęp 2022-08-27] (pol.).
    20. ↑ Układ o przyjaźni, pomocy wzajemnej i współpracy powojennej między Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich i Rzecząpospolitą Polską., isap.sejm.gov.pl [dostęp 2022-08-31].
    21. ↑ Портрет художника Я. Матейко на фоне картины «Коперник» | Stamps.ru, stamps.ru [dostęp 2022-08-27].
    22. ↑ 500 rocznica urodzin Mikołaja Kopernika – 2089, Katalog Polskich Znaczków Pocztowych, 18 lutego 1973 [dostęp 2022-08-27] (pol.).

    Bibliografia

    • Janina Mazurkiewicz: Jan Matejko - astronom Kopernik czyli Rozmowa z Bogiem: wystawa z okazji 522 rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika, Ratusz Staromiejski, 17 II-17 III 1995, Toruń (Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa)

    Linki zewnętrzne

    Dzieła Jana Matejki
    Obrazy
    Zaginione obrazy
    • Ślub Kazimierza Jagiellończyka z arcyksiężniczką Elżbietą (1890)
    • Król Władysław IV pod Smoleńskiem (1892)
    Autoportret

    Media użyte na tej stronie

    Malowanie kopernika.png
    Autokarykatura, ok. 1872, rysunek satyryczny ołówkiem na papierze, 19x50, nie sygnowany, Muzeum Narodowe w Krakowie, Dom Jana Matejki, nr inw. IX/1018. Tematem rysunku jest Jan Matejko z rodziną podczas malowania obrazu Kopernika.
    Frombork katedra widok z wiezy.jpg
    Autor: teedbar, Licencja: CC BY 2.5
    Frombork, kościół katedralny, widok z wieży artyleryjskiej