Atanazy Raczyński

Atanazy Raczyński

Portret autorstwa Carla Wilhelma Wacha
Data i miejsce urodzenia	2 maja 1788 Poznań
Data i miejsce śmierci	21 sierpnia 1874 Berlin
Ambasador Prus w Hiszpanii i Portugalii
Okres	od 1842 do 1852
Odznaczenia

Atanazy Raczyński herbu Nałęcz (ur. 2 maja 1788 w Poznaniu, zm. 21 sierpnia 1874 w Berlinie) – hrabia i ziemianin wielkopolski, polityk, dyplomata, historyk sztuki i kolekcjoner. Był synem Filipa, młodszym bratem Edwarda, I ordynat na Obrzycku, deputowany ze stanu rycerskiego z powiatu poznańskiego na sejm prowincjonalny Wielkiego Księstwa Poznańskiego w 1827^[1] i w 1830^[2], deputowany z powiatu wrzesińskiego na sejm w 1837^[3], deputowany z głosem wirylnym na sejm w 1841^[4].

Życiorys

W latach młodości studiował we Frankfurcie i Berlinie. W czasie wojen napoleońskich żołnierz armii napoleońskiej i Księstwa Warszawskiego (1806-1809). Odznaczony krzyżem złotym Virtuti Militari^[5]. Później związany z dworem Hohenzollernów w Berlinie. Był, między innymi, długoletnim ambasadorem pruskim w Lizbonie i Madrycie oraz dziedzicznym członkiem pruskiej Izby Panów. Powodowało to wzrastającą (i odwzajemnioną) niechęć ze strony patriotycznie usposobionego starszego brata.

W 1820 Atanazy otrzymał też pruski Order Orła Czerwonego II klasy^[6], a w 1861 ten sam order w I klasie^[7]. Od 1824 pruski hrabia, od 1834 z dodatkami w herbie, był też szambelanem i tajnym radcą przy pruskim królu^[8].

Znany był przede wszystkim jako kolekcjoner i koneser malarstwa zachodnioeuropejskiego, autor licznych monografii teoretycznych poświęconych sztuce. W 1853 założył galerię, która miała zbiory, głównie sztuki hiszpańskiej. Atanazy planował umieszczenie swojej kolekcji w specjalnym skrzydle dobudowanym w latach 1829-1830 (według projektu Karla Friedricha Schinkla) do gmachu Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu. Jednak narastające nieporozumienia z Edwardem (fundatorem Biblioteki Raczyńskich) spowodowały, że porzucił ten pomysł, a dzieła sztuki ze swej kolekcji eksponował przejściowo w Berlinie, następnie w swoich posiadłościach w Gaju Małym i Zawadzie. Obecnie zbiory Atanazego stanowią trzon kolekcji malarstwa obcego Muzeum Narodowego w Poznaniu. Niewykorzystaną galerię Schinkla przebudowano na hotel („Hotel Drezdeński”), budynek zniszczono całkowicie podczas walk w 1945.

Pierwsza berlińska galeria Atanazego Raczyńskiego mieściła się w okazałym domu arystokraty przy głównym bulwarze Berlina: w pałacu przy ulicy Unter den Linden 21. Polski hrabia kupił go w roku 1834, a dwa lata później umieścił w jego oficynie swoją kolekcje obrazów (tę, która pierwotnie miała trafić do Poznania). W tym okresie lokatorką Atanazego Raczyńskiego była słynna niemiecka pisarka i gospodyni znanego salonu sztuki, Bettina von Arnim: arystokrata wynajął jej górne piętro swego domu.

Niemiecki król, Friedrich Wilhelm IV, który niezwykle cenił Raczyńskiego i najchętniej widziałby zgromadzone przez niego zbiory malarstwa w Berlinie na stałe, podarował mu teren w samym centrum miasta pod budowę nowego pałacu i galerii: na dawnym placu ćwiczebnym armii i tuż przy słynnej Bramie Brandenburskiej. Władca postawił jeden warunek: kolekcja Raczyńskiego miała być dostępna dla wszystkich, którzy pragnęli ją oglądać.

Pałac Raczyńskich, znany do dziś jako "Palais Raczynski", zaprojektowany przez kolejną sławę berlińskiej architektury, Heinricha Stracka, wybudowano w 1842-1844. Jego południowy pawilon książę udostępnił innemu wielkiemu artyście: Peter von Cornelius, autor olbrzymiego fresku "Sąd Ostateczny" oraz innych malowideł na ścianach kościoła św. Ludwika w Monachium, otworzył w nim swoje atelier (stąd późniejsza nazwa pawilonu, „Cornelius-Haus“). W późniejszym okresie w atelier w południowym pawilonie Pałacu Raczyńskich pracował też, między innymi, Gustav Graef.

Po śmierci Atanazego Raczyńskiego w 1874 roku, jego syn Karol Edward, sprzedał pałac państwu niemieckiemu, które wybrało ten teren pod budowę nowego budynku pruskiego parlamentu. Dziś na miejscu dawnego Pałacu Raczyńskich stoi niemiecki Reichstag^[9].

Atanazy Raczyński był twórcą i pierwszym ordynatem Ordynacji Obrzyckiej od 1825, grupującej majątki Raczyńskich na północny zachód od Poznania, która aż do II wojny światowej pozostawała w rękach tzw. niemieckiej linii Raczyńskich. Oprócz tego, poprzez małżeństwo z Anną Radziwiłł wszedł w posiadanie dóbr na Podkarpaciu (Zawada).

Wydał przewodniki: „Sztuka portugalska” (wyd. w 1846) oraz „Historia sztuki nowoczesnej Niemiec” (wyd. w Paryżu 1836).

Zobacz też

• Raczyńscy herbu Nałęcz

Przypisy

Linki zewnętrzne

• RACZYNSKI, Athanase (comte), na stronie francuskiego Narodowego Instytutu Historii Sztuki (Institut National d'Histoire de l'Art)
• Publikacje Atanazego Raczyńskiego w bibliotece Polona