Attalos I

Attalos I
Władca Pergamonu
Okres	od 241 p.n.e. (od ok. 236 p.n.e. król) do 197 p.n.e.
Dane biograficzne
Dynastia	Attalidzi
Data urodzenia	269 p.n.e.
Data śmierci	197 p.n.e.
Ojciec	Attalos
Matka	Antiochis
Żona	Appolonis
Dzieci	Eumenes II Attalos II

Attalos I Soter (Ἄτταλος Α΄ Σωτήρ^[1], ur. 269 p.n.e., zm. 197 p.n.e.) – władca Pergamonu z dynastii Attalidów, panujący od 241 p.n.e., z tytułem królewskim (basileus) od około 236 p.n.e., założyciel słynnej w świecie hellenistycznym Biblioteki Pergamońskiej.

Rodzina

Był bratankiem i adoptowanym synem Eumenesa I. Jego ojcem był Attalos, matką – księżniczka syryjska o imieniu Antiochis, z dynastii Seleucydów. Żoną Attalosa była Appolonis, a synowie to Eumenes II i Attalos II Filadelfos.

Rządy

Wojny z Galatami i Seleukidami

Attalos panował po Eumenesie I. Prowadził z wielką determinacją walkę z Galatami – małoazjatyckimi Celtami (był pierwszym władcą, który odmówił im płacenia trybutu). W 240 p.n.e. odparł galacki najazd, pokonując najeźdźców w bitwie u źródeł rzeki Kaikos, i przybrał przydomek „Soter” (z gr. Zbawca). Pokonani Galaci wezwali na pomoc Antiocha Hieraksa. Attalos zadał im klęskę pod murami miasta i zdobył opinię wyzwoliciela miast greckich od barbarzyńskiego niebezpieczeństwa. Potem jeszcze trzy razy rozbił Hieraksa i zapanował nad terytorium na północ od Taurusu, poszerzając granice swego państwa (około 230-228 p.n.e.) o małoazjatyckie posiadłości Seleukidów, z których część odzyskał Achajos. W 216-215 p.n.e. wspomagał Antiocha III Wielkiego w walce z Achajosem.

Wojny z Macedonią

Attalos, zaniepokojony rosnącą potęgą Macedonii, opowiedział się po stronie Rzymian przeciw Filipowi V podczas I wojny macedońskiej (211-205 p.n.e.). Gdy Filip ze swoją armią wkroczył w 201 p.n.e. do Azji Mniejszej i zajął kilka miast nad Bosforem, Attalos zawiązał (z inicjatywy Rodos) sojusz z Rodyjczykami oraz Bizantionem i musiał stawić czoło Filipowi, który dążył do opanowania wysp egejskich oraz portów małoazjatyckich. Attalosowi udało się nawet pokonać, wespół z Rodyjczykami, flotę Filipa pod Chios, ale nie przeszkodziło to królowi macedońskiemu podejść pod mury Pergamonu. W związku z tym wyruszył wraz z rodyjskimi posłami do Rzymu, prosząc o wsparcie i ochronę przed Filipem V i jego sojusznikiem Antiochem III. Od tej chwili podstawą polityki Attalidów stał się przede wszystkim sojusz z Rzymem. Rzymianie uchwalili wojnę z Filipem (II wojna macedońska, 200-197 p.n.e.), w której Attalos czynnie uczestniczył. Jak pisał o nim Polibiusz w swoich „Dziejach”: „Król ten z początku nie miał żadnej podpory zewnętrznej do uzyskania tronu, miał tylko bogactwo. ... Toteż godna podziwu była wielkoduszność Attalosa, że bogactw postanowił użyć ... do zdobycia władzy królewskiej. A podstawy tego przedsięwzięcia oparł nie tylko na hojności i życzliwości wobec przyjaciół, ale także na czynach wojennych: ... Zdobywszy sobie tę godność panował czterdzieści cztery lata, a dożył siedemdziesięciu dwu, żyjąc w największej uczciwości i godności wobec żony i dzieci...”.

Attalos I a kultura helleńska

Attalos I Soter doceniał ogromną rolę propagandy, którą rozwijał m.in. poprzez sponsorowanie wspaniałych dzieł sztuki, które rozsławiły jego imię bardziej niż sukcesy polityczne, Pergamon zaś postawiły w rzędzie najpiękniejszych i najsławniejszych centrów kultury helleńskiej.

Z jego polecenia i na podstawie jego wskazówek rzeźbiarze odlali w brązie pomnik zwycięstwa nad Galatami, który stanął na tarasie świątyni Ateny na pergamońskim akropolu, a który znany jest z marmurowych kopii rzymskich dwóch posągów, odkrytych w 1623: „Gal zabijający swoją żonę” (aby nie dostała się w ręce wroga; posąg inaczej zwany „Gal Ludovisi”) oraz „Umierający Gal”.

Jak wielu innych władców hellenistycznych Attalos I sponsorował także tworzenie pomników architektury w samej Grecji. W Delfach wzniósł monumentalny kompleks obejmujący posąg i stoę, udekorował również wspaniale akropol w Atenach, które jako centrum kultury greckiej były mu szczególnie bliskie. Ufundował tam grupę rzeźbiarską, upamiętniającą swoje zwycięstwo nad Galatami.

W 204 p.n.e. przyjął delegację rzymską i wydał jej czarny kamień (meteoryt) czczony w sanktuarium w Pesynuncie, a uważany za wcielenie bogini Wielkiej Macierzy, czczonej we Frygii pod imieniem Kybele. Relikwia została wywieziona do Rzymu, co dało początek rzymskiemu kultowi Kybele, szczególnie popularnemu w okresie cesarstwa.

Bibliografia

• publikacje:
  • Iwaszkiewicz P., Łoś W., Stępień M. – „Władcy i wodzowie starożytności. Słownik”, WSiP, Warszawa 1998, s. 70-71, ​ISBN 83-02-06971-X​.
  • Jaczynowska M. (red.) – „Historia starożytna”, wyd. TRIO, Warszawa 2007, s. 491, ​ISBN 978-83-7436-109-5​.
  • Łoposzko T. – „Starożytne bitwy morskie”, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1992, s. 294-295, ​ISBN 83-215-3281-0​.
  • Praca zbiorowa pod redakcją Aleksandra Krawczuka – „Wielka Historia Świata Tom 3 Świat okresu cywilizacji klasycznych”, Oficyna Wydawnicza FOGRA, Warszawa 2005, s. 131, 251-253, 259, 274, 275, ​ISBN 83-85719-84-9​.
  • Encyklopedia sztuki starożytnej, praca zbiorowa, WAiF i Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, s. 177, ​ISBN 83-01-12466-0​ (PWN), ​ISBN 83-221-0684-X​ (WAiF)
• strony WWW:
  • Attalos I i inni władcy hellenistyczni (ang.)

Przypisy