Attila József

Attila József
Attila József, 1924
Data i miejsce urodzenia	11 kwietnia 1905 Budapeszt
Data i miejsce śmierci	3 grudnia 1937 Balatonszárszó
Narodowość	węgieska
Dziedzina sztuki	literatura

Attila József (ur. 11 kwietnia 1905 w Budapeszcie, zm. 3 grudnia 1937 w Balatonszárszó) – węgierski poeta, jeden z czołowych przedstawicieli poezji europejskiej w dwudziestoleciu międzywojennym.

Życiorys

Dzieciństwo

Urodził się w biednej dzielnicy Budapesztu – Ferencváros, w rodzinie robotniczej jako syn Árona Józsefa pracownika fabryki mydła i chłopki Borbáli Pőcze, praczki. Miał dwie starsze siostry: Etelkę i Jolán. Od najmłodszych lat musiał pracować na własne utrzymanie i borykać się z nędzą. Po odejściu ojca, gdy Attila miał trzy lata, był wychowywany tylko przez matkę, która osierociła go w 1919 r., mając 43 lata. Parał się wszystkiego, szczególnie w okresie I wojny światowej, m.in. sprzedawał wodę i kleił wiatraczki z kolorowego papieru dla bogatszych dzieci. W wieku 11 lat napisał swój pierwszy wiersz pt. „Chciałbym być bogatym”.

Z powodu choroby matki samodzielnie zgłosił się do Ligi Ochrony Dziecka, która na pewien czas umieściła go w ośrodku w Monor, a następnie wraz z siostrami trafił do przybranych rodziców w Öcsöd. Jego przybrany ojciec powiedział wtedy: Nie ma takiego imienia „Attila” i nadał mu imię „Pista” (Stefek). Stosunki w nowej rodzinie były tak złe, że chłopiec zdecydował się uciec do matki do Budapesztu.

W Budapeszcie handlował znaczkami i pieczywem w kawiarni Emke. Ukończył w tym okresie 6 klas szkoły podstawowej i rozpoczął szkołę wydziałową.

Po śmierci matki opiekę nad młodym Józsefem objął jego szwagier dr. Ödön Makai, który był stosunkowo zamożny i mógł opłacić naukę w dobrej szkole średniej. Przez pewien czas Attila pracował na parostatkach Spółki Akcyjnej Atlantica. Przez dwa tygodnie uczęszczał do seminarium salezjanów w Nyergesújfalu, gdzie umieścił go dr Makai, a gdzie sam Attila, jako prawosławny, nie chciał uczęszczać. Gimnazjum ukończył w Makó.

Działalność twórcza

Pomnik Attili Józsefa nad peszteńskim brzegiem Dunaju

Pierwsze swoje wiersze opublikował na łamach Nyugatu, jako siedemnastolatek, w tym też okresie (w 1922) wydał pierwszy tomik poezji Szépség koldusa („Żebrak piękna”) ze wstępem pióra znanego poety Gyuli Juhásza. Powszechnie uważano go za cudowne dziecko, w tym okresie pracował jako pracownik sezonowy w Kiszombor, pilnując pól kukurydzy oraz jako nauczyciel domowy. Za namową swojego opiekuna podszedł do egzaminów z 7 i 8 klasy oraz egzaminu maturalnego, kończąc gimnazjum na rok przed swoimi kolegami. W tym też okresie wytoczono mu proces, oskarżając go o bluźnierstwo.

Po otrzymaniu świadectwa maturalnego był pracownikiem Domu Bankowego Mauthnera, publikując swoje wiersze w lokalnej prasie.

Utrzymując się z publikowanych wierszy, rozpoczął studia na Uniwersytecie w Segedynie – jego marzeniem było zostać nauczycielem. Plany te pokrzyżował znany uczony, prof. Antal Horger, u którego miał zdawać egzamin z językoznawstwa węgierskiego. Horger uznał, że język, którym pisze poeta, jest straszny i nie pozwoli mu na zostanie nauczycielem, a tym bardziej na znalezienie pracy w tym zawodzie. Przedmiotem sporu był wiersz Z czystym sercem (Tiszta szivvel), który zyskał sobie później dużą popularność i wszedł do kanonu literatury węgierskiej, dla wielu stając się manifestem pokoleniowym.

W następnych latach studiował w Wiedniu, na Sorbonie i na uniwersytecie w Peszcie, znalazł też pracę w Instytucie Handlu Zagranicznego, z której zrezygnował po zdiagnozowaniu u siebie schizofrenii i poddaniu się leczeniu psychiatrycznemu.

Ostatnie lata

Pod koniec życia był redaktorem pisma literackiego Szép Szó (Piękne Słowo) oraz miesięcznika o profilu antyfaszystowskim, „Piękne słowa”.

Zmarł 3 grudnia 1937 w wieku 32 lat w Balatonszárszó, gdzie mieszkał w domu siostry i szwagra. Został przejechany przez pociąg. Okoliczności jak doszło do wypadku nie są znane. Istnieje też hipoteza, że mogło to być samobójstwo. Niedaleko tego miejsca znajduje się poświęcony mu pomnik.

Za życia był mało doceniany i dopiero jego tragiczna śmierć zwróciła zainteresowanie na dorobek Józsefa. W swojej twórczości poeta korzystał ze wzorców awangardowych, proletariackich i ludowych oraz z twórczości poetów francuskich i niemieckich, czasów republiki Weimarskiej. Pisał wiersze wyrażające pesymizm, np. zbiór Szépség koldusa („Żebrak piękna”) z 1922.

Twórczość

Dzieła

Pomnik poety w Lillafüred

Zbiory poezji wydane za życia poety

• Szépség koldusa - „Żebrak piękna” (Segedyn, 1922), zawiera m.in. wiersze: Aratásban (1922), Głód (Éhség, 1922), A jámbor tehén (1922), Pola kukurydziane (Kukoricaföld, 1922), Csókkérés tavasszal (1922).
• Nem én kiáltok - „Krzyczę nie ja” (Segedyn, 1925), zawiera m.in. wiersze: Nem én kiáltok (1924), Megfáradt ember (1923), Szegény ember balladája (1924).
• Nincsen apám se anyám - „Nie mam ojca ni matki” (1929), zawiera m.in. wiersze: Z czystym sercem (Tiszta szívvel, 1925), Kołysanka (Ringató, 1928), Klárisok (1928), Połóż dłoń (Tedd a kezed…, 1928), Áldalak búval, vigalommal (1927).
• Döntsd a tőkét, ne siránkozz - „Rób swoje, nie narzekaj” 1931, zawiera m.in. wiersze: Nyár (1929), Favágó (1929/1931).
• Külvárosi éj - „Noc na przedmieściu” (1932), zawiera m.in. wiersze: Külvárosi éj,
• Medvetánc - „Niedźwiedzi taniec” (Wiersze wybrane 1922-1934) (1934), zawiera m.in. wiersze: Kołysanka (Altató, 1935), Powietrza (Levegőt!, 1935), Późne żale (Kései sirató, 1935), Noc zimowa (Téli éjszaka, 1932), Reménytelenül (1933), Elégia (1933), Oda (Óda, 1933), Eszmélet (1934), Mama (1934).
• Nagyon fáj - „Bardzo boli” 1936, zawiera m.in. wiersze: Nad Dunajem (A Dunánál, 1936), Bardzo boli (Nagyon fáj, 1936), Kész a leltár (1936).

Dzieła wydane po śmierci poety

• ostatnie wiersze: Powitanie Thomasa Manna (Thomas Mann üdvözlése, 1937), Na moje urodziny (Születésnapomra, 1937), Nie ma przebaczenia (Tudod, hogy nincs bocsánat, 1937), (Zniknę pewnie niespodzianie...) (Talán eltünök hirtelen…) (1937), (Przyszedłeś z kijem...) (Karóval jöttél…) (1937), (Znalazłem wreszcie dom dla siebie) (Ime, hát megleltem hazámat…) (1937).

Dzieła prozatorskie

• Curriculum vitae – życiorys Attili Józsefa^[1]
• Szabad-ötletek jegyzéke^[2]

Dzieła krytyczne

• Tanulmányok és cikkek. 1923-1930. Szövegek („Studia i artykuły. 1923-1930. Teksty”)

Twórczość translatorska

• Petr Bezruč, Jiří Wolker, Władimir Majakowski, Siergiej Jesienin, Aleksandr Błok, Émile Verhaeren, Arthur Rimbaud, François Villon …

Przekłady twórczości na język polski

Na język polski jego wiersze tłumaczyli między innymi: Krzysztof Gąsiorowski, Aleksander Nawrocki, Tadeusz Nowak, Tadeusz Śliwiak, Jerzy Snopek, Robert Żmuda-Trzebiatowski.

Literatura

• Attila József: Olśnienie. Sejny: „Pogranicze”, 2005. ISBN 83-86872-71-3.

Przypisy