August Cieszkowski
Data i miejsce urodzenia | 12 września 1814 |
---|---|
Data i miejsce śmierci | 12 marca 1894 |
Przewodniczący Koła Polskiego przy Sejmie Pruskim | |
Okres | od 1860 |
August Cieszkowski herbu Dołęga (ur. 12 września 1814 w Suchej, zm. 12 marca 1894 w Poznaniu[1]) – polski ziemianin, hrabia, ekonomista, działacz i myśliciel społeczny i polityczny, filozof mesjanistyczny, jeden z założycieli Ligi Narodowej Polskiej, współtwórca i prezes Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, członek Towarzystwa Rolniczego w Królestwie Polskim w 1858 roku[2], członek honorowy Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu od 1890 roku[3].
Życiorys
Był synem ziemianina. Studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim i w Berlinie. W 1838 obronił doktorat z filozofii w Heidelbergu. Po studiach odbył kilkuletnią podróż po Europie. Odwiedził Francję, Anglię i Włochy. W 1840 powrócił do kraju i gospodarował w Surhowie (powiat krasnostawski), by w 1842 przenieść się na stałe do Wierzenicy koło Poznania. Po śmierci spoczął w miejscowym kościele parafialnym[1].
Działalność społeczna i polityczna
W 1848 opublikował odezwę do parlamentów świata, w której nawoływał do powszechnego porozumienia. Współtworzył Ligę Narodową Polską (1848). Deputowany do Pruskiego Zgromadzenia Konstytucyjnego w 1848 roku[4]. Był posłem do pruskiego zgromadzenia narodowego (1848-1855) i działaczem (1860-1866 przewodniczącym) Koła Polskiego przy sejmie pruskim. Wraz z innymi posłami wielkopolskimi na znak protestu przeciwko postanowieniom konstytucji pruskiej nie uwzględniającej praw społeczności polskiej złożył mandat 5 lutego 1850. Do Sejmu został powtórnie wybrany 16 marca 1850[5]. Działał na rzecz powołania uniwersytetu w Poznaniu. Trzykrotnie został wybrany na prezesa Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (1857-1858, 1861-1868, od 1885). W 1870 założył Wyższą Szkołę Rolniczą w Żabikowie, której nadał imię zmarłej w 1861 żony Haliny. Jej tradycje kontynuuje Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu (dawniej Akademia Rolnicza im. Augusta Cieszkowskiego). W 1873 został wpisany w poczet członków krakowskiej Akademii Umiejętności. Zgromadził bogaty księgozbiór (kilka tysięcy tomów), obejmujący prace z filozofii, nauk społecznych i przyrodniczych, matematyki, ekonomii rolnictwa i techniki. Zbiory te uległy rozproszeniu w czasie wojen światowych.
Filozofia
Jako filozof krytykował idealizm dialektyczny Hegla, natomiast zasadą bytu i historii uczynił ideę czynu. Podczas pobytu w Paryżu w latach 40. XIX wieku wywarł wpływ na Pierre'a Proudhona, który przyznawał, że jest jego dłużnikiem, jak i na Karola Marksa, który tego nie przyznawał. Według m.in. Normana Daviesa i Leszka Kołakowskiego Cieszkowskiego można zaliczyć do prekursorów marksizmu.
Według mesjanistycznej koncepcji Cieszkowskiego naród polski został powołany do przebudowy społeczno-moralnej rzeczywistości współczesnej (tzw. filozofia narodowa). Cieszkowski podkreślał rolę Kościoła katolickiego, zapowiadał nadejście epoki Ducha Świętego i pisał o znaczącej roli Słowiańszczyzny. Najważniejsze tezy zawarł w dziełach: Prolegomena zur Historiosophie (1838), Gott und Palingenesie (1842), Ojcze nasz (1848-1906, cztery tomy). Jego filozofia miała duży wpływ na twórczość pisarską Zygmunta Krasińskiego i Cypriana Kamila Norwida. Do pokrewnych mu myślicieli są zaliczani Bronisław Ferdynand Trentowski i Józef Kremer.
Wybrane publikacje
- De la pairie et de l'aristocratie moderne, Paris : Société Française d'Imprimerie et de Libraire, 1908 ([Paris] : Société Française d'Imprimerie et de Libraire, Poitiers).
- Du crédit et de la circulation, Paris : Treuttel et Wutz, 1839 (Paris : Impr. de Cosson).
- O kredycie i obiegu, Poznań : [s.n.], 1911 ([Poznań] : "Praca" J. Katolicka).
- Fontes rerum Polonicarum e tabulario Reipublicae Venetae exhausit, Posnaniae : [s.n.], 1890 ([Posnaniae] : Typ. Off. Dziennik Poznański).
- Prolegomena zur Historiosophie, Berlin : bei Veit, 1838 ([Berlin] : Gebr. Unger).
- Prolegomena do historiozofii ; Bóg i paligeneza oraz Mniejsze pisma filozoficzne z lat 1838-1842, Warszawa : Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972.
- Gott und Palingenesie, Berlin : E. H. Schröder, 1842 (Berlin : A. W. Schade).
- Bóg i palingenezya, Poznań : J. Leitgeber, 1912 (Poznań : Druk. Nakładowa "Praca").
- Ojcze-nasz, t. 1. Paryż : w Druk. i Litogr. Maulde i Renou, 1848; kolejne tomy publikowane do 1906 r.
- Notre Père, Paris : Société Française d'Impr. et de líbr., 4 tomy, 1906-1929, ([Paris] : Société Française d'Impr. et de Libr. Poitiers).
- The desire of all nations, London : Student Chistian Movement, 1919 (Kingsway : The Botolph Print. Works).
- Antrag zu Gunsten der Klein-Kinder Bewahranstalten als Gundlage der Volks-Erziehung, Berlin : W. Moeser, 1855.
- O drogach ducha, Poznań : [s.n.], 1869 (Poznań : N. Kamieński).
- O izbie wyższej i arystokracyi w naszych czasach, Poznań : [s.n.], 1908 (Poznań : Duk. Dziennika Poznańskiego).
- O ochronach wiejskich, Lwów [etc] : J. Milikowski, 1842 ([s.l. :fs.n.]).
- O romansie nowoczesnym, Warszawa : [s.n.] 1846 (Warszawa : S. Strąbski).
- Słowa wieszcze Polaka wyrzeczone roku 1846 : pamiątka 1 Zjazdu Słowiańskiego w Pradze Czeskiej, Praga : Druk. synów B. Haase, 1848.
- Starania o polski uniwersytet w Poznaniu : Augusta hr. Cieszkowskiego wnioski składane w sejmie prus, Poznań : Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk : Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, 2009.
- Uwagi nad obecnym stanem finansów angielskich, Warszawa : [s.n.], 1842.
- Selected writings of August Cieszkowski, Cambridge ; New York : Cambridge University Press, 2009.
Upamiętnienie
W dwusetną rocznicę urodzin filozofa w 2014 Sejm RP przyjął okolicznościową uchwałę[6].
Fundacja Augusta hr. Cieszkowskiego ufundowana przez polskich filozofów – prof. Juliusza Domańskiego i prof. Stanisława Borzyma przyznaje stypendia jego imienia[7].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b Ewa i Włodzimierz Buczyńscy oraz WJK: Życiorys. [dostęp 2015-03-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (1 lutego 2014)].
- ↑ Roczniki Gospodarstwa Krajowego. R. 16, 1858, T. 32, nr 1, Warszawa 1858, s. 178.
- ↑ Sprawozdanie z Zarządu Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswylu za Rok ...., 1899, s. 5.
- ↑ Lech Trzeciakowski: Posłowie polscy w Berlinie 1848-1928. Warszawa: 2003, s. 480.
- ↑ Roman Kromierowski, Koło Polskie w Berlinie 1847-1860, Poznań 1910, s. 71-72
- ↑ Uchwała Sejmu (M.P. 2014 poz. 836)
- ↑ Fundacja Augusta hr. Cieszkowskiego (pol.). KRONOS - metafizyka, kultura, religia, 2020-09-30. [dostęp 2021-05-11].
Bibliografia
- Seweryn Dziamski, August Cieszkowski, w: Wielkopolski Słownik Biograficzny, Warszawa-Poznań 1981
- Witold Jakóbczyk, Przetrwać nad Wartą 1815-1914, 55. część cyklu "Dzieje narodu i państwa polskiego", Warszawa 1989
- Norman Davies, Boże igrzysko, t. II, Kraków, Znak, 1992, str. 64-65
- Wiesława Sajdek, Postęp bez rozboju. Podstawy teorii dynamizmu społecznego w filozofii Augusta Cieszkowskiego, Lublin 2008
- Marek Rezler: Sylwetki zasłużonych poznaniaków. Biogramy historyczne. W: Wielka Księga Miasta Poznania. Wyd. 1. Poznań: Dom Wydawniczy „Koziołki Poznańskie”, 1994, s. 732. ISBN 83-901625-0-4.
Linki zewnętrzne
- dr hab. Rafał Łętocha, Tradycja i postęp
- Parafia Wierzenica
- Dzieła Augusta Cieszkowskiego w bibliotece Polona
Media użyte na tej stronie
August Cieszkowski, ok. 1865 r.
Autor:
August Cieszkowski
Autor:
Autor: MOs810, Licencja: CC BY-SA 4.0
Pomnik A. Cieszkowskiego w Swarzędzu - Rynek.
Autor:
grafika z książki PL - Album biograficzne zasłużonych Polaków wieku XIX t.1 publikacja Marii Chełmońskiej Warszawa 1901