Augustianizm

Chrześcijaństwo

Christian cross.svg

Podstawy
Biblia
Teologia
Trójca Święta
Ojciec
Syn
Duch Święty
Historia
Wyznania
Kościół katolicki
rzymski
wschodnie
Postacie
Inicjał w XI wiecznym manuskrypcie komentarza Augustyna do psalmów. Przedstawiony jest biskup Durham w Anglii William od św. Calais. U jego stóp, autoportret Roberta Benjamina, skryby, który wykonał manuskrypt.

Augustianizm lub augustynizm[1] – szerokie pojęcie oznaczające wpływ doktryny św. Augustyna z Hippony na europejską myśl teologiczno-filozoficzną. Pod względem trwałości, zakresu i różnorodności ustępuje on jedynie Platonowi i Arystotelesowi. Praktycznie nie można znaleźć jakiegokolwiek łacińskiego autora średniowiecznej filozofii, który by nie zapożyczył czegoś z myśli Augustyna, a wielu można uznać za jego kontynuatorów. Ogromny wzrost zainteresowania doktryną augustyńską miał również miejsce w okresie renesansu oraz wczesnej nowożytnej filozofii. Augustyn pozostaje także trwałym autorytetem w chrześcijańskiej teologii[2].

Definicja augustianizmu w filozofii

Pod pojęciem Augustianizmu historycy filozofii średniowiecznej wyróżniają trzy podstawowe prądy:

  1. Nurt autorów zależnych w sposób integralny od Augustyna, w swoich założeniach filozoficznych, argumentach i w spojrzeniu na tematykę i metodę starożytnej filozofii
  2. Nurt autorów, którzy występowali w obronie poszczególnych punktów doktryny augustyńskiej w konfrontacji z rywalizującymi poglądami, zwłaszcza arystotelizmem.
  3. Nurt autorów należących do nominalizmu, którzy na nowo przyswoili sobie zasady doktryny augustyńskiej zwłaszcza zawarte w dziełach Augustyna z późniejszego okresu jego życia. By wyjaśnić trudne miejsca, wykorzystywali te zasady, formułując je w języku semantyki nominalistycznej oraz matematyki zajmującej się ciągłością[2].

Augustynizm w teologii

Augustyn kontynuował nurt teologii duchowej, alegorycznej uprawianej przez Szkołę Aleksandryjską, którą poznał dzięki swemu mistrzowi Ambrożemu z Mediolanu[3]. Augustynizm zakłada istnienie dramatycznego rozdarcia między Bogiem i człowiekiem, w wyniku grzechu pierworodnego. Skutkiem upadku pierwszych rodziców jest pożądliwość (conupiscentia) w naturze ludzkiej, powodująca brak jedności między ciałem i duchem (por. Rz 7,21-25), między tym co rozumne a tym co zmysłowe. Rozdarcie to jest szczególnie widoczne wewnątrz człowieka, którego dusza z natury, jako byt wyższy, noszący w sobie obraz Boży, dąży ku sprawom wiecznym, jest "capax Dei" (zdolny do pojmowania Boga), a ciało, jako byt niższy, dąży ku rzeczom materialnym, powodując upadek moralny[4].

Założenia epistemologiczne

  • Wiedza naturalna jest wspomagana przez łaskę. Dane objawienia nie mogą być sprzeczne z danymi doświadczenia empirycznego. Bóg jest centralnym zagadnieniem poznania ludzkiego. Filozofia jest wykorzystywana dla formułowania prawd teologicznych, poznanych przez wiarę. Augustynizm nie stawia ścisłej granicy między tymi dwoma dziedzinami wiedzy[5].
  • Iluminacja, czyli oświecenie nadnaturalnego pochodzenia jest najdoskonalszym źródłem wiedzy, wspomagającym nasze poznanie Boga i praw rządzących światem[6].

Założenia metafizyczne

  • Augustyńska wizja świata i człowieka czerpała wiele z filozofii platońskiej, przeciwstawiła się jej w odniesieniu do dwóch rzeczywistości: Wcielenia Syna Bożego i zmartwychwstania ciał[7]. Świat został stworzony ex nihilo. Hierarchia bytów stworzonych, podobnie jak w platonizmie, zstępuje od duchowych do materialnych. Istnieje podporządkowanie, prymat: Boga nad stworzeniem, duszy nad ciałem, rozumu nad wolą, łaski nad naturą[8]. Im bliżej byty są Boga, tym bardziej "są", tym są doskonalsze[9]. Bóg obcuje ze światem materialnym za pośrednictwem aniołów[10].
  • Augustynizm przyjmuje istnienie tzw. idei zarodkowych (rationes seminales) jako form kształtujących materię[11],
  • Wszystko co stworzył Bóg jest dobre, a zło jest defektem, brakiem doskonałości istnienia[12].

Antropologia

"Św. Augustyn z matką św. Moniką" (1846), mal. Ary Scheffer.

Człowiek został stworzony jako dopełniająca się wzajemnie para ludzka: mężczyzna i kobieta (Adam i Ewa), jest jednością duchowo-cielesną. Obdarzony duszą rozumną zdolną do kontemplacji Boga – jest capax Dei. W duszy można dostrzec obraz Trójcy Świętej w postaci triady: «memoria-intellegentia-voluntas sui» (pamięć-poznanie-wola [miłująca] siebie)[13]. Człowiek jest postawiony w centrum stworzenia: między światem duchowym a światem zwierzęcym i materialnym[14]. Dusza ludzka jest rozumna, w czym równa jest ciałom duchowym czyli aniołom, ale ma też część zmysłową, odpowiedzialną za poruszanie ciałem. Ciało ludzkie bez duszy jest martwe, nie może się ani poruszać, ani odczuwać. Jest ono integralną częścią człowieka[15]

Teodycea

  • Aprioryczny sposób dowodzenia istnienia Boga,
  • Przypisanie filozofii zadania racjonalizacji prawd objawionych i kształtowania woli człowieka w kierunku właściwego działania,
  • Autorefleksja jako instancja potwierdzająca prawdziwość twierdzeń.

Nauczanie społeczne i polityczne

Dzieje ludzkości to walka dwóch państw: Bożego (ludzie cnotliwi) i ziemskiego (grzesznicy).

Kontynuatorzy Augustyna

Spośród uczniów Augustyna w starożytności, którzy w dużym stopniu wpłynęli na recepcję augustynizmu w wiekach średnich, wymienia się Fulgencjusza z Ruspe, a także Cezarego z Arles.

Wśród średniowiecznych autorów pod wpływem Augustyna kształtowały się poglądy wielu teologów, byli wśród nich: Hugon od św. Wiktora, Abelard, Piotr Lombard, Tomasz z Akwinu, Święty Bonawentura[16] i inni[17].

Augustianizm był do XIII wieku dominującą doktryną kościoła katolickiego. Później w dużej mierze zastąpiony przez arystotelizm tomistyczny, który czerpał w ogromnym stopniu także z nauczania Augustyna. W XX wieku do myśli Augustyna odwoływali się korzystający z fenomenologii neoscholastycy niemieccy, co niekiedy prowadziło do przeciwstawienia augustynizmu tomizmowi[18]. Również protestantyzm i jansenizm, inspirowały się augustynizmem, jednak w swych zasadniczych założeniach odeszły od niego.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ augustynizm, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-11-28].
  2. ↑ a b Mark D. Jordan: Augustianism. W: Routledge Encyclopedia of Philosophy. T. 1. s. 560.
  3. ↑ Por. J.H. Taylor , Introduction, [w:] St. Augustine, The Literal Meaning of Genesis, vol. 1., Ancient Christian Writers 41, New York, N.Y.- Ramsey, N.J. 1982 Newman Press, s. 5-9.
  4. ↑ Por. Augustyn,Sprostowania, I, 10(9).2, przeł. Jan Sulowski, [w:] tenże, O nauce chrześcijańskiej. Sprostowania, Warszawa 1979 ATK PSP 22, s. 205; CCL 57, 30 [27-31]; tenże, Quaestionum in Heptateuchum, V, 4; tenże, Niedokończony komentarz słowny do Księgi Rodzaju, 16, 62, [w:] tenże, Pisma egzegetyczne przeciw manichejczykom, przeł. J. Sulowski, Warszawa 1980 ATK PSP 25, s. 112; PL 34, 245; tenże, O Trójcy Świętej, VII, 6.12, przeł. M. Stokowska, Poznań-Warszawa-Lublin 1963, POK 25, s. 256; CCL 50, 266-267 [VI 140-165]; tenże, De gratia Christi et de peccato originali, II, 35.40; PL 44, 405; CSEL 42, 199[3-7]; por. R. A. Markus, «Imago-similitudo» in Augustine,„Revue des études augustiniennes” 10 (1964) s.127; J. Morán, Sexualidad, humanización, y pecado original. A proposito del libro XIV «De civitate Dei», „Archivo teologico agustiniano” 1 (1966), s. 234.
  5. ↑ Por. Augustyn, Komentarz słowny do Księgi Rodzaju,II, 9.21, przeł. J. Sulowski, [w:] tenże, Pisma egzegetyczne przeciw manichejczykom, Warszawa 1980 ATK PSP 25 s. 139; (De Genesi ad litteram, ; BA 48, 176; PL 34, 271; H. Chadwick, Augustyn, przeł. Tadeusz Szafrański, Warszawa 2000 s. 128; F. Collins, The Language of God,Londyn-Sydney-Nowy Jork-Toronto 2007, s. 151.
  6. ↑ Znakomicie ilustruje to podstawowe znaczenie, jakie Augustyn przypisywał roli miłości w owocnej egzegezie biblijnej: Poprzez miłość zanosimy prośby [o zrozumienie], poprzez miłość szukamy, poprzez miłość pukamy, poprzez miłość jest nam objawiane, poprzez miłość, w końcu, w tym, co zostało objawione pozostajemy. (De moribus Ecclesiae catholicae et de moribus Manichaeorum, I,17.31; CSEL 90,36[12-14]: Amore petitur, amore quaeritur, amore pulsatur, amore revelatur, amore denique in eo quod revelatum fuerit permanetur). Augustyn był przekonany, że raczej prawdą jest to, co twierdzi boski autorytet, niż hipotezy stawiane przez ludzką słabość (Komentarz słowny do Księgi Rodzaju, II, 9.21; BA 48, 176; PL 34, 271)
  7. ↑ T. E. Clarke SJ. St. Augustine and Cosmic Redemption. „Theological Studies”. 19, s. 151, 1958.  Cf. É. Schmitt, rozdz. 2: L'idéologie hellénique et la conception augustinienne de réalités charnelles w: Idem: Le mariage chrétien dans l'oeuvre de Saint Augustin. Une théologie baptismale de la vie conjugale. Paryż: Études Augustiniennes, 1983, s. 108-123. J. J. O'Meara,: The Young Augustine: The Growth of St. Augustine's Mind up to His Conversion. London: 1954, s. 143–151 i 195f. G. Madec: Le «platonisme» des Pères. s. 42. w Idem: Petites Études Augustiniennes. Paryż: Collection d'Études Augustiniennes, 1994, s. 27–50, seria: «Antiquité» 142. Tomasz z Akwinu, STh I q84 a5; Augustyn pisze o tym w Państwie Bożym (De Civitate Dei), VIII, 5; CCL 47, 221 [3-4]. City of God (ang.)
  8. ↑ Por. Augustyn, Objaśnienia psalmów,143.6, przeł. Jan Sulowski, oprac. Emil Stanula CSsR, Warszawa 1986 ATK PSP 42, s. 271 (Ps. 124-150); CCL 40, 2077 [66-67]; tenże, Komentarz do Ewangelii św. Jana (In Iohannis Evangelium), 15.18-20; CCL 36
  9. ↑ Por. Augustyn, Państwo Boże, XII, 6, przeł. Władysław Kubicki, Kęty 1998 Wydawnictwo ANTYK – Marek Derewiecki, s. 449; CCL 48, 361 [90-94]; tamże, XII, 8, s. 450-451 (De civitate Dei; CCL 48, 362-363 [9-24]); por. Przeciw Akademikom, III, 16.35, przeł. Katarzyna Augustyniak, [w:] tenże, Dialogi filozoficzne, Kraków 1999 Znak FiR, s. 140n; (Contra Academicos; CCL 29, 55-56); Por. É. Gilson, Introduction a l'étude de Saint Augustin, s. 176.
  10. ↑ Por.Augustyn Komentarz słowny do Księgi Rodzaju (De Genesi ad litteram, VIII, 23.44, s. 272-273; PL 34, 390; tamże, IX, 14.24-25; PL 34, 402 i 403); tamże, VIII, 24.45-25.47; PL 34, 390-391; por. T. E. Clarke SJ. St. Augustine and Cosmic Redemption. „Theological Studies”. 19, s. 153, 1958. 
  11. ↑ Por. Komentarz słowny do Księgi Rodzaju, VII, 28.42, s. 251; (De Genesi ad litteram; BA 48, 568; PL 34, 372); Niedokończony komentarz słowny do Księgi Rodzaju, 3.10 [w:] tenże, Pisma egzegetyczne przeciw manichejczykom, przeł. J. Sulowski, Warszawa 1980 ATK PSP 25, (De Genesi ad litteram imperfectus liber; PL 34, 224)
  12. ↑ Por. Augustyn, Przeciw Sekundynowi, 14-15, przeł. Jan Sulowski, [w:] Przeciw Faustusowi (księgi XXII-XXXIII). Przeciw Sekundynowi, Warszawa 1991 ATK PSP 56, s. 177; CSEL 25, 926[22] – 927[12]; PL 42, 590
  13. ↑ Por. Augustyn O Trójcy Świętej XIV, 8.11, s. 390: Oto dlaczego umysł pamięta siebie, poznaje siebie, kocha siebie. Gdy to rozpoznajemy, rozpoznajemy trójcę. Jeszcze nie Boga, ale już obraz Boży. (CCL 50A,436 [w.VIII 14-16]: Ecce ergo mens meminit sui, intelligit se, diligit se: hoc si cernimus, cernimus trinitatem; nondum quidem Deum, sed iam imaginem Dei). Por. J. E. Sullivan OP: The Image of God. The Doctrine of St. Augustine and its influence. Dubuque – Iowa: 1963, s. 124.
  14. ↑ Por. Augustyn, O Trójcy Świętej, XIV, 8.11, s. 390; CCL 50A, 436 [VIII 4-16]; T. E. Clarke SJ. St. Augustine and Cosmic Redemption. „Theological Studies”. 19, s. 151, 1958. 
  15. ↑ Por.Augustyn, Państwo Boże, XIII, 11.1, s. 484; CCL 48, 393 [18-20]; tenże, O powściągliwości, 12.26, s. 334; PL 40, 367. Por. Stanisław Kowalczyk, Koncepcja człowieka u św. Augustyna, „Studia Sandomierskie” 1(1980), s. 292; A. Scola, G. Marengo, J. Prades López: Osoba ludzka. Antropologia teologiczna.. Lucjan Balter SAC (przekład i oprac.). Poznań: Pallotinum, 2005, s. 172.; L. F. Ladaria, Człowiek stworzony na obraz Boga – rozdział 2 książki: V. Grossi, L. F. Ladaria, Ph. Lécrivain: Człowiek i jego zbawienie, Historia Dogmatów t. 2. Bernard Sesboüé (red.), Piotr Rak (przekł.), ks. Tadeusz Dzidek ( red. nauk. ). Kraków: Wydawnictwo „M”, 2001, s. 98-100..
  16. ↑ Zob. numer przeglądu teologicznego Augustinus poświęcony w całości augustyńskiej inspiracji Bonawentury. Omawiane tematy porównawcze myśli Augustyna i Bonawentury, to: uporządkowanie świata, Chrystus jako pośrednik, rozumienie krzyża przez świat, dowody na istnienie Boga, struktura pamięci, intellectus fidelis i in.: "Augustinus" 19 (1974).
  17. ↑ Studium Międzynarodowej Komisji Teologicznej (19 stycznia 2007), The Hope of Salvation for Infants Who Die Without Being Baptized,21-25. (ang.)
  18. ↑ Odnowienie scholastyki. W: Władysław Tatarkiewicz: Historia filozofii. Wyd. XXII. T. III: Filozofia XIX wieku i współczesna. Warszawa: PWN, 2007, s. 275. ISBN 978-83-01-14466-1.

Bibliografia

  • Mark D. Jordan: Augustianism. W: Routledge Encyclopedia of Philosophy. Edward Craig (red. nacz.). T. 1. Londyn - Nowy Jork: Routledge, 1998, s. 559-565. ISBN 0415-18706-0.

Media użyte na tej stronie

Saint Augustine and Saint Monica.jpg
Painting of Augustine of Hippo and his mother Monica of Hippo
Christian cross.svg
Basic Latin cross