Autobiografizm

Autobiografizm – postawa, dzięki której doświadczenia i przeżycia pisarza zostają wykorzystane i dochodzą do głosu w jego twórczości^[1]; skłonność do czerpania tematu literackiego z faktów z własnego życia autora, z własnych przeżyć, pisanie o sobie i o swoim życiu^[2].

Powstanie gatunku

Za pierwsze dzieło posiadające cechy tekstu autobiograficznego wielu badaczy uznaje Wyznania Św. Augustyna^[3]. Kolejne to Jeżeli nie umiera ziarno Andre Gide’a, Wyznania J. J. Rousseau, Zmyślenie i prawda Goethego, Pamiętniki zza grobu Chateaubrianda czy Apologia Newmana.

Cechy autobiografii

Autobiografia nie zawiera dokładnego opisu życia jej autora z uwzględnieniem dat i faktów, ale zależnie od przyjętej konwencji i epoki, w której powstała, dopuszcza jego ujawnienie się. Wypowiadające się w autobiografii „ja”, niekoniecznie posiada rzeczywiste cechy autora utworu.

W powieści autobiograficznej można dostrzec podobieństwo między losami głównego bohatera a życiem autora, jednak często on sam odżegnuje się od takich skojarzeń, podkreślając, że nie należy utożsamiać jego samego z bohaterem (np. „Życie Arseniewa” Iwana Bunina). Dopiero równoczesna obecność perspektywy indywidualnej i dokumentarnej autentyczności (która niekoniecznie jest równoznaczna z faktograficzną prawdziwością) przesądza o autobiograficznym charakterze tekstu^[4]. Autobiografia nie musi być obiektywnym opisem etapów jakiegoś życia, ale powinna ukazać wysiłek twórczy, dążący do przekazania sensu własnego istnienia.

Rodzaje autobiografii

Oprócz typowych gatunków autobiografii wyodrębnionych przez badaczy występują także różne ich odmiany. Możemy wyróżnić:

• autobiografię „właściwą” ukazującą wydarzenia i przeżycia wewnętrzne jej autora,
• autobiografię mistyczną i duchową, w których główny nacisk kładzie autor na ukazanie własnych przeżyć duchowych, na życie wewnętrzne,
• dziennik, który ma wiele odmian: dziennik intymny, dziennik podróży, choroby, uwięzienia. (różni się od typowej autobiografii użyciem czasu przeszłego zamiast teraźniejszego),
• pamiętnik – najbardziej zbliżony do autobiografii, szczególnie pod względem konstrukcji czasu,
• wspomnienia, mające konstrukcję fragmentaryczną, często kompozycję otwartą, szkicową,

Utwory

• Św. Augustyn, Wyznania
• Rousseau, Wyznania
• Johann Wolfgang von Goethe, Zmyślenie i prawda
• Klemens Janicki, O sobie samym do potomności
• Adam Mickiewicz, Dziady
• Zygmunt Krasiński, Nie-Boska komedia
• Juliusz Słowacki, Beniowski
• Stanisław Ignacy Witkiewicz, 622 upadki Bunga
• Zbigniew Uniłowski, Wspólny pokój

Przypisy

Bibliografia

• Literatura polska. Przewodnik encyklopedia, t. I, pod red. Juliana Krzyżanowskiego, PWN, Warszawa 1984, s. 35-36.
• Słownik języka polskiego, t.I, red. Nauk. Mieczysław Szymczak, PWN, Warszawa 1978, s. 99.
• Autobiografia, pod red. M. Czermińskiej, Gdańsk 2009.
• Rafał Pokrywka, Autobiografizm(y) Miłosza - metody badań, konflikty interpretacji, "Świat i Słowo" 2015/2, s. 135-145.