Autokefaliczny Kościół Prawosławny w Generalnej Guberni

Autokefaliczny Kościół Prawosławny w Generalnej Guberni
Ilustracja
Sobór św. Marii Magdaleny w Warszawie
Państwo

 Generalne Gubernatorstwo

Siedziba

Warszawa

Data powołania

wrzesień 1940

Data zamknięcia

1944

Wyznanie

prawosławne

Sobór

św. Marii Magdaleny w Warszawie

Metropolita

warszawski Dionizy (Waledyński)

Dane statystyczne (1941)
Liczba wiernych

242 200

Liczba diecezji

3

Liczba dekanatów

28

Liczba parafii

219

Liczba klasztorów

1

Powierzchnia

145 200 km²

Położenie na mapie Warszawy
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Sobór św. Marii Magdaleny w Warszawie”
Ziemia52°15′17,3″N 21°01′59,6″E/52,254806 21,033222

Autokefaliczny Kościół Prawosławny w Generalnej Guberni[1][2] – autokefaliczny Kościół prawosławny istniejący od września 1940 do likwidacji Generalnego Gubernatorstwa.

Po agresji hitlerowskiej na Polskę we wrześniu 1939 i podziale ziem polskich między okupantów niemieckich i radzieckich ogromnej zmianie uległa sytuacja Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego[3]. Na terytorium Generalnego Gubernatorstwa w momencie jego utworzenia przebywało dwóch hierarchów PAKP – metropolita warszawski i całej Polski Dionizy (Waledyński) oraz biskup lubelski Tymoteusz (Szretter). Metropolita Dionizy, kanoniczny zwierzchnik PAKP, pod presją władz okupacyjnych zrzekł się zarządu diecezji warszawsko-chełmskiej i przekazał go arcybiskupowi berlińskiemu i niemieckiemu Serafinowi (Lade). Kierował on strukturami prawosławnymi w GG do 23 września 1940, gdy metropolita Dionizy złożył na ręce generalnego gubernatora Hansa Franka deklarację lojalności i otrzymał zgodę na objęcie kierownictwa w Kościele prawosławnym na terytorium GG. Hierarcha ogłosił wówczas powstanie Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego w Generalnej Guberni, z siedzibą zwierzchnika w Warszawie[4].

Sobór biskupów nowo powołanej struktury miał miejsce 30 września 1940. Udział w nim wzięli metropolita Dionizy oraz biskup Tymoteusz, którzy zdecydowali o podzieleniu Kościoła na trzy diecezje: warszawsko-radomską, chełmsko-podlaską oraz krakowsko-łemkowską. Zarząd pierwszej z nich objął metropolita. Na pozostałe katedry wyznaczono ukraińskich działaczy narodowych, którzy złożyli śluby zakonne: Hilariona (Ohijenkę) oraz Palladiusza (Widybidę-Rudenkę)[1]. Kandydaci na duchownych Kościoła mieli kształcić się w seminariach duchownych w Warszawie i w Chełmie (pierwsze działało od 1942 do 1944, drugie – od 1943 do 1944)[5].

Metropolita Dionizy (Waledyński) był przekonany o tym, iż państwo polskie zostało w II wojnie światowej ostatecznie pokonane i już się nie odrodzi, co skłoniło go do poparcia ukraińskich kół narodowych i nadania Autokefalicznemu Kościołowi Prawosławnemu w Generalnej Guberni charakteru ukraińskiego. Język ukraiński był wprowadzany do nabożeństw, prasy i literatury cerkiewnej oraz do kontaktów hierarchii z wiernymi. Największe postępy ukrainizacji odnotowano na terenie diecezji chełmsko-podlaskiej, kierowanej przez jej głównego orędownika – arcybiskupa, zaś od 1944 metropolitę Hilariona. W pozostałych diecezjach, z powodu mniejszej liczby Ukraińców, polityka ta wprowadzana była z mniejszym sukcesem[6]. W ramach polityki ukrainizacji zasiadający w Synodzie biskupi Hilarion i Palladiusz skutecznie blokowali (wbrew sugestiom metropolity Dionizego) wyświęcanie nowych biskupów narodowości innych niż ukraińska – w ten sposób odrzucono kandydatury archimandrytów Mitrofana (Gutowskiego) i Teofana (Protasiewicza)[7].

Według danych z 1941 Kościół sprawował opiekę duszpasterską nad 242 200 osobami (z czego 227 300 deklarowało narodowość ukraińską)[8]. Prowadził co najmniej 219 parafii, z czego jedną – w rycie zachodnim[5].

Pragnąc uchronić wyznawców prawosławia przed represjami ze strony władz nazistowskich, hierarchia Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego w Generalnej Guberni zachowywała pełną lojalność wobec okupantów. Na żądanie władz niemieckich zwierzchnik Kościoła wydał odezwy wzywające mieszkańców GG do wyjazdu na roboty do Rzeszy oraz popierające III Rzeszę w wojnie ze Związkiem Radzieckim[9].

W marcu 1944 metropolita Hilarion oraz arcybiskup Palladiusz apelowali do władz okupacyjnych o zgodę na zmianę nazwy Kościoła na Ukraiński Autokefaliczny Kościół Prawosławny, której nie otrzymali. Już w tym samym roku, z powodu ofensywy wojsk radzieckich, która zmusiła Niemców do wycofania się z obszaru GG, dalsza działalność Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego w Generalnej Guberni stała się niemożliwa[10].

Przypisy

  1. ↑ a b A. Mironowicz: Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 203. ISBN 83-7431-046-4.
  2. ↑ S. Dudra: Metropolita Dionizy (Waledyński) 1876–1960. Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna, 2010, s. 80. ISBN 978-83-603-11-34-9.
  3. ↑ A. Mironowicz: Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 199. ISBN 83-7431-046-4.
  4. ↑ A. Mironowicz: Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 201–203. ISBN 83-7431-046-4.
  5. ↑ a b A. Mironowicz: Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 204. ISBN 83-7431-046-4.
  6. ↑ A. Mironowicz: Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 204–205. ISBN 83-7431-046-4.
  7. ↑ S. Dudra: Metropolita Dionizy (Waledyński) 1876–1960. Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna, 2010, s. 82. ISBN 978-83-603-11-34-9.
  8. ↑ A. Mironowicz: Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 202. ISBN 83-7431-046-4.
  9. ↑ S. Dudra: Metropolita Dionizy (Waledyński) 1876–1960. Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna, 2010, s. 82–83. ISBN 978-83-603-11-34-9.
  10. ↑ A. Mironowicz: Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2001, s. 206–207. ISBN 83-7431-046-4.

Media użyte na tej stronie

Warszawa outline with districts v4.svg
(c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5
Mapa Warszawy - podkład lokalizacyjny
Masovian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Masovian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.55N
  • S: 50.95 N
  • W: 19.15 E
  • E: 23.25 E
Flag of Germany (1935–1945).svg
National flag and merchant ensign of Germany from 1935 to 1945.
Japanese Map symbol (Church).svg
Japanese map symbol "Church". U+26EA
Sobór w warszawie od zachodu.JPG
Autor: Loraine, Licencja: CC BY-SA 4.0
Sobór św. Marii Magdaleny w Warszawie, fasada zachodnia