Autonomiczna Republika Krymu

Autonomiczna Republika Krymu
Автономна Республіка Крим
Автономная Республика Крым
Qırım Muhtar Cumhuriyeti
Ilustracja
© Vyacheslav Argenberg / http://www.vascoplanet.com/, CC BY 4.0
HerbFlaga
HerbFlaga
Dewiza: Процветание в единстве
Procwietanije w jedinstwie
Państwo

 Ukraina

Siedziba

Symferopol

Kod ISO 3166-2

UA-43

Zarządzający

Siergiej Aksionow (de facto)
Anatolij Mohylow (de iure)[1]

Powierzchnia

26 081 km²

Populacja (2013)
• liczba ludności


1 967 218

• gęstość

75,4 os./km²

Języki urzędowe

ukraiński, rosyjski, krymskotatarski

Położenie na mapie
Położenie na mapie
Położenie na mapie
Położenie na mapie
Portal Ukraina

Autonomiczna Republika Krymu (ukr. Автономна Республіка Крим, trb. Awtonomna Respublika Krym; ros. Автономная Республика Крым, trb. Awtonomnaja Riespublika Krym; krymskotat. Qırım Muhtar Cumhuriyeti, trb. Kyrym Muchtar Dżumchurieti) – autonomiczna republika znajdująca się na terenie Ukrainy. Obejmuje Półwysep Krymski, leżący na północnym wybrzeżu Morza Czarnego. Stolicą republiki jest Symferopol. W grudniu 2013 r. miała 1,97 mln mieszkańców.

Terytorium Ukrainy w części obejmującej Autonomiczną Republikę Krymu zostało w 2014 anektowane przez Federację Rosyjską, która utworzyła na zajętym obszarze jednostkę administracyjną o nazwie Republika Krymu.

Geografia

Autonomiczna Republika Krymu ma powierzchnię 26 081 km². Teren ten obejmuje niemal cały obszar Półwyspu Krymskiego (oprócz obszaru Sewastopola i północnych fragmentów Mierzei Arabackiej).

W części wschodniej, obok cieśniny Kerez, wznoszą się góry Jaiłu, otaczające cały brzeg południowy i ku północy rozdzielające na kilka równoległych łańcuchów gór, pokrytych gęstym lasem. Na północy przechodzą w step, zajmujący większą część półwyspu. Najwyższym szczytem Gór Krymskich jest Roman-Kosz o wysokości 1545 m n.p.m., drugim szczytem – Czatyrdah (starożytne Mons Trapezus, 1527 m n.p.m.).

Na południu Krymu znajduje się dużo malowniczych miejscowości, warowni, ruin starożytnych gmachów, klasztorów, meczetów tatarskich, pięknych ogrodów i gajów oliwnych, natomiast w części północnej Krymu się ich prawie nie spotyka. Klimat łagodny umożliwia rozwój roślinności o charakterze podzwrotnikowym. Doliny, poprzecinane strumieniami i zatokami, są żyzne i urodzajne.

Krym dzieli się na trzy rejony:

  • Górny Krym – obejmujący południową część półwyspu
  • Krym Stepowy – obejmujący równinną część północną
  • Półwysep Kerczeński – we wschodniej części

Najdłuższą rzeką na półwyspie jest Sałhyr, a w dalszej kolejności Alma, Kacza, Belbek, Bułhanak i Czorna. Większość rzek na Krymie liczy jednak do 10 km i zazwyczaj kończą swój bieg na równinie, gdzie wysychają lub uchodząc do Morza Czarnego lub Azowskiego.

Podział administracyjny

Autonomiczna Republika Krymu składa się z 14 rejonów oraz 16 miast. W skład rejonów wchodzi 56 osiedli typu miejskiego i 957 wsi.

Krym-administracja.png
  1. Rejon bakczysarajski
  2. Rejon biłohirski
  3. Rejon dżankojski
  4. Rejon kirowski
  5. Rejon krasnogwardijski
  6. Rejon krasnoperekopski
  7. Rejon leniński
  8. Rejon niżniohirski
  9. Rejon perwomajski
  10. Rejon rozdolnieński
  11. Rejon sacki
  12. Rejon symferopolski
  13. Rejon sowiecki
  14. Rejon czornomorski
  15. Ałuszta
  16. Armiańsk
  17. Dżankoj
  18. Eupatoria
  19. Kercz
  20. Krasnoperekopsk
  21. Saki
  22. Symferopol
  23. Sudak
  24. Teodozja
  25. Jałta
  26. Sewastopol (nie należy do Autonomicznej Republiki Krymu)

Ludność

Według danych z 1 grudnia 2013 r. Autonomiczną Republikę Krymu zamieszkiwało 1 967 218 osób, spośród których 1 233 420 osób (62,7%) zamieszkiwało w miastach, a 733 798 osób (37,3%) – na wsiach[2].

Narodowości

2001 Крим насел.jpg

Według spisu powszechnego z 2001 r. większość ludności (58,32%) stanowią Rosjanie. Oprócz nich żyją tu Ukraińcy (24,32%), Tatarzy krymscy (12,10%), Białorusini (1,45%), Tatarzy (0,55%), Ormianie (0,43%), Żydzi (0,22%), Polacy (0,19%)[3]. Tatarzy krymscy stanowili większość ludności półwyspu ostatnio w 1864 r. (50,3%). Przed końcem II wojny światowej stanowili ok. 20%, tj. do czasu gdy w ramach stalinowskich represji za domniemaną kolaborację z Niemcami zostali deportowani w większości do Uzbekistanu. Po uzyskaniu niepodległości przez Ukrainę liczba Tatarów krymskich na Krymie stale się zwiększa dzięki powrotom dawnych wygnańców lub ich potomków.

Miasta

Największe miasta republiki oraz ich skład narodowościowy w oparciu o dane z 2001 roku:

miastopopulacja
(2014)
RosjanieUkraińcyTatarzy
krymscy
BiałorusiniOrmianieTatarzyŻydziPolacyMołdawianie
i Rumuni
Azerowie
1.COA Simferopol.svg Symferopol338 31966,7%21,3%7,0%1,1%0,6%0,4%0,7%0,2%0,1%0,3%Grecy – 0,2%
2.Kerch-COA.png Kercz144 62678,7%15,4%1,0%1,1%0,3%0,2%0,2%0,1%0,2%0,1%Bułgarzy – 0,1%
3.UHT Yevpatoriia, Crimea, Ukraine.svg Eupatoria107 04064,9%23,3%6,9%1,5%0,5%0,2%0,4%0,2%0,2%0,2%Koreańczycy – 0,1%
4.COA Yalta, Krym.svg Jałta78 20065,5%27,6%1,3%1,6%0,6%0,3%0,3%0,2%b.d.0,3%
5.Feodosiya coat of arms.svg Teodozja69 00072,2%18,8%4,6%1,8%0,5%0,2%0,2%0,1%0,2%0,2%Gruzini – 0,1%
6.UHT Dzhankoi.svg Dżankoj35 69359,8%25,9%8,1%1,5%0,3%0,2%0,2%0,3%0,3%0,2%Romowie – 1,1%
7.COA Krasnoperekopsk.svg Krasnoperekopsk29 67251,0%40,9%3,0%1,2%0,3%0,5%b.d.b.d.b.d.b.d.Koreańczycy – 1,4%
8.Coat of Arms of Alushta.png Ałuszta28 29567,1%23,0%5,9%1,4%0,4%0,2%0,1%0,2%0,2%0,2%Gruzini – 0,2%

Historia

W obliczu rozpadu ZSRR Rosjanie zaczęli zgłaszać postulaty powrotu do Rosji. Autonomia była ceną, jaką rząd ukraiński zgodził się zapłacić za pozostanie Krymu w składzie państwa ukraińskiego i w 1991 r. zamieszkująca półwysep większość rosyjska uzyskała od komunistycznych władz zgodę na utworzenie Krymskiej ASRR, obejmującej obszar obwodu krymskiego, z wyjątkiem miasta Sewastopola, które pozostało bezpośrednio w granicach Ukrainy. Po rozpadzie ZSRR, 5 maja 1992 Rosjanie zamieszkujący półwysep proklamowali powstanie Republiki Krymu.

Ostatecznie osiągnięto kompromis – Krym zrezygnował z niepodległości, a władze niepodległej Ukrainy zgodziły się na status republiki autonomicznej. Sewastopol, niegdyś stanowiący część obwodu krymskiego został dodatkowym miastem wydzielonym jako siedziba rosyjskiej Floty Czarnomorskiej.

Gospodarka

Jedną z podstawowych dziedzin gospodarczych jest turystyka, skoncentrowana wzdłuż bardzo długiego wybrzeża Morza Czarnego oraz Azowskiego, ale także w Górach Krymskich. Oprócz typowej turystyki wypoczynkowej, ważną rolę odgrywa także sieć uzdrowisk i sanatoriów.

Przemysł

Rozwinięty jest przemysł górniczy, zwłaszcza wydobycie wapieni, które są podstawowym materiałem budowlanym na Krymie. Najważniejsze kamieniołomy znajdują się w rejonie Starego Krymu (żółte wapienie neogeńskich muszlowców) oraz Sewastopola (białe wapienie kredy górnej). W Bakczysaraju działa duża cementownia w oparciu o miejscowe złoża wapieni. W Symferopolu i jego okolicach znajdują się kamieniołomy pozyskujące ozdobne wapienie o dobrym polerze nazywane potocznie marmurami (choć nie jest to marmur w sensie definicji geologicznej). Niektóre słone jeziora (zwłaszcza jezioro Sasyk), powstałe z odcięcia zatok morskich są podstawą eksploatacji soli kamiennej. Do lat 90. XX wieku podstawą ciężkiego przemysłu były złoża rud żelaza na Półwyspie Kerczeńskim, na bazie których działała wielka huta żelaza, obecnie jednak zamknięta. W przeszłości duże znaczenie miały także kamieniołomy skał wulkanicznych, zwłaszcza diorytu.

Istotne znaczenie ma także przemysł spożywczy, skierowany na zaspokojenie potrzeb ludności miejscowej, ale także bardzo licznych turystów. Krym jest największym na Ukrainie producentem wina.

Rolnictwo

Głównymi uprawami są zboże, w tym proso, tytoń, winorośl, owoce i warzywa. Specyficzna dla Krymu jest dość znaczna produkcja ziół leczniczych i kosmetycznych, częściowo uprawianych na farmach, częściowo zbieranych z dzikich łąk i stepów. Ważne źródło utrzymania miejscowej ludności stanowi hodowla jedwabników, pszczół, bydła, koni i owiec. Zarówno hodowla, jak i uprawy skoncentrowane są w północnym i środkowym Krymie. Część północnego Krymu stanowi step będący przedłużeniem stepów nogajskich, ubogi w drewno i wodę, w większości nieurodzajny i niezdatny do uprawy, nawadniany wodami o wysokim stężeniu soli mineralnych. Szczególnie zauważalne jest to w pobliżu tzw. Morza Zgniłego (Sywasz), będącego częścią morza Azowskiego. Oba morza, a także liczne zatoki stanowią podstawę rybołówstwa, choć ze względu na niezbyt liczne zasoby ryb w Morzu Czarnym, nie stanowi ono istotnej dziedziny gospodarki.

Transport

Jest bardzo dobrze rozwinięty na Krymie i zatrudnia znaczną liczba osób w związku z przewozami turystycznymi. Są dwie główne linie kolejowe Sewastopol – Symferopol – Dżankoj, skąd odchodzą dwie linie w kierunku na Lwów i Zaporoże oraz Kercz – Dżankoj z odgałęzieniem na Teodozję. Istnieje też odgałęzienie Symferopol – Eupatoria. Rozbudowana jest także sieć dróg, w tym trasa Symferopol – Jałta, po której kursuje linia trolejbusowa, najdłuższa na świecie. Porty w Teodozji, Eupatorii, a zwłaszcza Sewastopolu obsługują statki oceaniczne, a także żeglugę przybrzeżną. W pomniejszych portach rozwinięta jest żegluga turystyczna.

Status polityczny

Status polityczny Autonomicznej Republiki Krymu reguluje konstytucja Ukrainy oraz konstytucja Autonomicznej Republiki Krymu.

Organem ustawodawczym autonomii jest jednoizbowy parlament – Rada Najwyższa Republiki Autonomicznej Krymu, złożony ze 100 posłów.

Władzę wykonawczą sprawuje Rada Ministrów. Premiera autonomii powołuje (i odwołuje) parlament, po uzgodnieniu kandydatury z prezydentem Ukrainy.

W autonomii prezydent Ukrainy posiada swego specjalnego przedstawiciela.

Akty prawne władz republiki nie mogą być sprzeczne z konstytucją RAK oraz prawem Ukrainy.

Kompetencje władz autonomii obejmują m.in. kwestie rolnictwa, turystyki, planowania przestrzennego, transportu publicznego i instytucji kulturalnych itd. W razie uznania, iż zachodzi sprzeczność pomiędzy aktami prawnymi autonomii a prawem ukraińskim, prezydent Ukrainy może wstrzymać stosowanie aktów prawnych RN RAK i jednocześnie zwrócić się do Sądu Konstytucyjnego Ukrainy o ustalenie ich zgodności z prawem.

11 marca 2014 połączone zgromadzenie radnych Rady Najwyższej Autonomicznej Republiki Krymu i Rady Miejskiej Sewastopola przyjęło deklarację niepodległości Republiki Krymu. W deklaracji powołano się wprost na przypadek Kosowa i wyrok z 22 lipca 2010, w którym Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości uznał, że jednostronna deklaracja niepodległości Kosowa nie narusza prawa międzynarodowego[4][5]. Deklaracja ta nie została uznana przez władze Ukrainy i społeczność międzynarodową.

17 marca 2014 Rada Najwyższa Republiki Autonomicznej Krymu przyjęła postanowienie o niepodległości Republiki Krymu. To konsekwencja referendum, w którym za przyłączeniem Krymu z Sewastopolem do Rosji, według wyników podanych przez władze Krymu i nieuznanych przez władze Ukrainy, zagłosowało 96,57 proc. uczestników przy frekwencji 84% (wyniki te, jak i frekwencja, są kwestionowane). Tego samego dnia niepodległość Krymu uznała Rosja[6]. 18 marca 2014 podpisano umowę między Rosją a Republiką Krymu i miastem wydzielonym Sewastopol o włączeniu Krymu do Rosji jako nowe podmioty federacji[7]. Umowa ta weszła w życie z dniem ratyfikacji[8] – 21 marca 2014 roku[9]. Tego samego dnia dokonano odpowiednich zmian w Konstytucji Rosji, dopisując do niej dwa nowe podmioty federacji – Republikę Krymu i miasto federalnego znaczenia Sewastopol[10], które włączono do nowo utworzonego Krymskiego Okręgu Federalnego[11].

Ukraina i większość państw świata nadal uznaje Krym za republikę autonomiczną w składzie Ukrainy. Republikę Krymu i Sewastopol za część Federacji Rosyjskiej uznały oficjalnie (de iure): Afganistan[12], Kuba[13], Nikaragua[14], Korea Północna[15], Rosja[16], Syria[17] i Wenezuela. Prezydent Białorusi Alaksandr Łukaszenka uznał aneksję Krymu de facto[18]. Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ nr 68/262 27 marca 2014 uznała przyłączenie Krymu za sprzeczne m.in. z Deklaracją Zasad Prawa Międzynarodowego z 24 października 1970[19] czy Aktem Końcowym KBWE z 1 sierpnia 1975[20]. Za rezolucją uznającą referendum krymskie za nielegalne opowiedziało się 100 państw – członków Organizacji Narodów Zjednoczonych, 11 było przeciw[21], 58 wstrzymało się od głosu[22].

W listopadzie 2019 Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości orzekł na korzyść strony Ukrainy[23].

De iure Republika Krymu jest nadal częścią Ukrainy jako Autonomiczna Republika Krymu i miasto o osobnym statusie Sewastopol.

Przypisy

  1. Prezydent Ukrainy nie uznaje nowego szefa rządu na Krymie PolskieRadio.pl, 01.03.2014.
  2. Total population, Population as of December 1, 2013. [w:] Demographic situation [on-line]. State Statistics Service of Ukraine. [dostęp 2014-03-08]. (ang.).
  3. National composition of population / Autonomous Republic of Crimea. State Statistics Committee of Ukraine. [dostęp 2014-03-08]. (ang.).
  4. Рада Криму прийняла „декларацію про незалежність”. Unian, 2014-03-11. [dostęp 2014-03-11].
  5. Parlament Krymu przyjął deklarację niepodległości. Powołuje się na casus Kosowa, TVN24.pl, 11.03.2014.
  6. Подписан Указ о признании Республики Крым. Администрация Президента РФ., 2014-03-17. [dostęp 2014-03-17].
  7. Подписан Договор о принятии Республики Крым в Российскую Федерацию. Администрация Президента РФ.. [dostęp 2014-03-19].
  8. Договор между Российской Федерацией и Республикой Крым о принятии в Российскую Федерацию Республики Крым и образовании в составе Российской Федерации новых субъектов. Администрация Президента РФ.. [dostęp 2014-03-19].
  9. Федеральный закон «О ратификации Договора между Российской Федерацией и Республикой Крым о принятии в Российскую Федерацию Республики Крым и образовании в составе Российской Федерации новых субъектов», принятому Государственной Думой 20 марта 2014 года, одобренному Советом Федерации 21 марта 2014 года. Администрация Президента РФ, 2014-03-21. [dostęp 2014-03-21].
  10. Федеральный конституционный закон «О принятии в Российскую Федерацию Республики Крым и образовании в составе Российской Федерации новых субъектов – Республики Крым и города федерального значения Севастополя», одобренному Государственной Думой 20 марта 2014 года, Советом Федерации 21 марта 2014 года. Администрация Президента РФ, 2014-03-21. [dostęp 2014-03-21].
  11. Указ Президента Российской федерации «Об образовании Крымского федерального округа». Администрация Президента РФ, 2014-03-21. [dostęp 2014-03-21].
  12. Afghan president Hamid Karzai backs Russia’s annexation of Crimea.
  13. Visiting Russia, Fidel Castro’s Son Scoffs at U.S. Sanctions Over Crimea.
  14. Nicaragua recognizes Crimea as part of Russia.
  15. КНДР одобрила присоединение Крыма к России.
  16. Russian Federation Council ratifies treaty on Crimea’s entry to Russia.
  17. Gunmen Seize Government Buildings in Crimea.
  18. President of the Republic of Belarus Alexander Lukashenko answers questions of mass media representatives on 23 March 2014.
  19. Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego 2625(XXV), 24 października 1970.
  20. Opinia Doradczego Komitetu Prawnego przy Ministrze Spraw Zagranicznych RP w sprawie przyłączenia Półwyspu Krymskiego do Federacji Rosyjskiej w świetle prawa międzynarodowego 22 czerwca 2014.
  21. 11 przeciwnych rezolucji państw to: Armenia, Białoruś, Boliwia, Korea Północna, Kuba, Nikaragua, Rosja, Sudan, Syria, Wenezuela i Zimbabwe. Zgromadzenie Ogólne ONZ potępia aneksję Krymu. Przeciw m.in. Korea Północna i Syria.
  22. Zgromadzenie Ogólne ONZ potępia aneksję Krymu. Przeciw m.in. Korea Północna i Syria.
  23. Wyrok MTS dotyczący zarzutów wstępnych w sprawie Ukraina przeciwko Rosji.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Map of Ukraine Oblasts simple 4 colors.svg
Autor: Amakuha, Licencja: CC BY-SA 3.0
Blank map of Ukraine with oblasts in 4 colors. It's based on my map Map of Ukraine Oblasts simple DEMO.svg, which is based on Map of Ukraine political simple blank.svg. It's easy to edit.
LocationCrimea.PNG
A map depicting location of Crimea (within Ukraine).
Kerch-COA.png
Coat of arms of Kerch.
Półwysep Krymski.png
Mapa Półwyspu Krymskiego.
Na pomarańczowo zaznaczono stolicę Republiki Autonomicznej Krymu oraz miasta wydzielonego Sewastopola, na żółto miasta rejonowe i miasta wydzielone, na biało pozostałe miejscowości
Parametry do szablonu (współrzędne krawędzi):
Coat of Arms of Alushta.png
Coat of arms of Alushta, Crimea (Ukraine)
Feodosiya coat of arms.svg
Coat of arms of Feodosiya, Ukraine.
UHT Dzhankoi.svg
Coat of Arms of Dzhankoi City Autonomous Republic of Crimea of Ukraine in UHT format
COA Krasnoperekopsk.svg
Coat of Arms of the city of Krasnoperekopsk, Crimea.
UHT Yevpatoriia, Crimea, Ukraine.svg
Coat of arms of Yevpatoriia City, Crimea, Ukraine in UHT format
Krym-administracja.png
Autor: Aotearoa, Licencja: CC BY-SA 3.0
Mapa administracyjna Krymu – Republiki Autonomicznej Krymu i Republiki Krymu. Podano polskie nazewnictwo, o ile jest zalecane przez Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych, w przeciwnym razie podano nazwy ukraińskie i rosyjskie w polskiej transkrypcji
COA Yalta, Krym.svg
Coat of Arms of Yalta City Crimea Ukraine
Горы на побережье, Новый Свет, Судак, Крым, Crimea.jpg
© Vyacheslav Argenberg / http://www.vascoplanet.com/, CC BY 4.0
Rocky coastline between Novy Svet and Sudak, cliffs by the sea, Crimea, Black Sea. Ancient coral reefs of the Jurassic Period of the Mesozoic Era (about 150 million years ago).
2001 Крим насел.jpg
Autor: Роман Днепр, Licencja: CC BY-SA 3.0
National composition of population of Crimea in districts and cities (2001)