Azbest

Azbest
Włókna azbestu
Włókna azbestowe zawarte w eternicie: widok pod mikroskopem optycznym w świetle przechodzącym (obiektyw 10x)

Azbest – określenie pewnych grup mineralnych mających postać włókien o stosunku długości do średnicy włókna co najmniej 100:1.

Nazwa azbest nie określa konkretnego minerału, lecz dotyczy ogółu minerałów krzemianowych tworzących włókna. Należą do nich:

Przyjmuje się, że azbestami są włókniste odmiany minerałów występujące w przyrodzie w postaci wiązek włókien cechujących się dużą wytrzymałością na rozciąganie, elastycznością i odpornością na działanie czynników chemicznych i fizycznych. W przyrodzie występuje około 150 minerałów w postaci włóknistej, które w czasie procesu produkcyjnego mogą się rozdzielać na sprężyste włókna, czyli fibryle.

Techniczną klasyfikację azbestów oparto na długościach i średnicach wiązek włókien. W różnych klasyfikacjach średnice agregatów uznawanych za wiązki zmieniają się znacznie; zazwyczaj są one rzędu milimetrów. Długość wiązek wynosi od dziesiętnych części milimetra do 100 mm. Azbesty poddawane obróbce mogą rozpadać się na mniejsze cząstki (tzw. fibryle). Stwierdzono, że wymiary pojedynczych włókien po rozdrobnieniu mogą się zmieniać w bardzo szerokim zakresie: od nanometrów (nm) i mikrometrów (µm) do milimetrów.

Zastosowanie

Azbestowa rękawica do prac gorących
  • Włókna i wyroby odznaczają się znaczną odpornością na działanie czynników chemicznych, ścieranie i wysoką temperaturę.
  • Ze względu na słabe przewodnictwo ciepła i prądu jest stosowany jako materiał izolacyjny.
  • Dzięki ogniotrwałości i izolacyjności termicznej stosowany jest do wyrobu tkanin ogniotrwałych i farb ogniotrwałych.
  • Dawniej produkowano z niego okładziny ciernych szczęk hamulcowych i niepalne materiały budowlane (pokrycia dachowe, rury itp).
  • Dzięki niskiej cenie i dobrym właściwościom mechanicznym stosowany był jako wzmocnienie w eternicie.

Aktualnie ze względu na działanie rakotwórcze został wycofany, a np. pokrycia dachowe są wymieniane na inne. Ze względu na szkodliwość pyłu azbestowego (pylica), usuwanie wyrobów azbestowych z budynków wymaga zabezpieczeń pracowników, a odpady prawidłowego unieszkodliwienia. Jedną z metod neutralizacji azbestu, do 2010 roku jedyną dopuszczoną w Polsce, jest jego składowanie na składowiskach odpadów niebezpiecznych i zasypywanie ziemią. Ostatnio coraz większą popularność zyskuje technologia unieszkodliwiania termicznego azbestu np. MTT (Microwave Thermal Treatment)[1]. W Polsce mają być dokonane zmiany w prawie dopuszczające metody termicznego unieszkodliwiania.

Szkodliwość

Obraz mikroskopowy płuca. Widoczne włókna azbestu i odczyn tkanek otaczających
Azbest radzieckiej produkcji, po 1983. Brak informacji o szkodliwości

Azbest jest przyczyną pylicy azbestowej, chorób opłucnej (w tym międzybłoniaka), oraz nowotworów (raka oskrzela, jajnika, nerki i krtani)[2][3].

Szkodliwość włókien azbestowych zależy od średnicy i długości włókien. Większe włókna nie są tak szkodliwe, gdyż w większości zatrzymują się w górnych drogach oddechowych skąd są usuwane przez rzęski, włókna bardzo drobne są usuwane przez system odpornościowy. Najbardziej niebezpieczne nie są włókna długie (>5 μm), lecz cienkie (do 0,01 μm) – przenikają one do dolnych dróg oddechowych, wbijają się w płuca, gdzie pozostają i w wyniku wieloletniego drażnienia komórek wywołują nowotwory. Pierwsze wzmianki na temat szkodliwości azbestu pojawiły się w latach 1900–1920[2]. W roku 1910 francuskie badania potwierdziły szkodliwy wpływ azbestu na organizm człowieka. U osób stykających się z azbestem rak płuc został uznany za chorobę zawodową.

Ryzyko wchłaniania włókien azbestowych występuje podczas pracy z minerałami azbestowymi oraz podczas kruszenia i obróbki produktów azbestowo-cementowych. W roku 1997 zakazano wprowadzania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej azbestu i wyrobów zawierających azbest, produkcji wyrobów zawierających azbest oraz obrotu azbestem i wyrobami zawierającymi azbest[4].

Przypisy

  1. C. LeonelliCorresponding, P. Veronesi, D.N. Boccaccini, M.R. Rivasi, L. Barbieri, F. Andreola, I. Lancellotti, D. Rabitti and G.C. Pellacani. Microwave thermal inertisation of asbestos containing waste and its recycling in traditional ceramics. „Journal of Hazardous Materials”. 135 (1–3), s. 149-155, 31 July 2006. DOI: 10.1016/j.jhazmat.2005.11.035. [dostęp 2010-03-21]. 
  2. a b Joel Anthony Nations, Angeline A. Lazarus, Asbestos and lung diseases: introduction and epidemiology, „Disease-a-month: DM”, 57 (1), 2011, s. 7–13, DOI10.1016/j.disamonth.2010.11.003, ISSN 1557-8194, PMID21281827 [dostęp 2018-03-27].
  3. Arthur L. Frank, T.K. Joshi, The global spread of asbestos, „Annals of Global Health”, 80 (4), 2014, s. 257–262, DOI10.1016/j.aogh.2014.09.016, ISSN 2214-9996, PMID25459326 [dostęp 2018-03-27].
  4. Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz.U. z 2020 r. poz. 1680).

Bibliografia

  • Bolewski A., Manecki A.: Mineralogia szczegółowa. Warszawa: Wyd. PAE, 1993.
  • Ďuďa R., Rejl L.: Wielka encyklopedia minerałów. Warszawa: Elipsa 2, 1994.
  • Kouřimský J.: Minerały i skały: ilustrowana encyklopedia. Delta W-Z, 1995.
  • Schumann W.: Minerały świata. Wyd. „Alma-Press”, 2003.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

White asbestos (Chrysotile).jpg
Asbestos (chrysotile)
Asbestos fibres.jpg
Asbestos (tremolite) silky fibres from Val di Susa, Italy. Photograph taken at the Natural History Museum, London.
Włókna azbestowe (ob. 10x).jpg
Autor: PanSG, Licencja: CC BY-SA 4.0
Włókna azbestowe (ob. 10x)
Heat-resistant asbestos glove.jpg
Autor: LukaszKatlewa, Licencja: CC BY 3.0
Azbestowa rękawica do prac gorących.
Russian made asbestos, after 1983.jpg
Autor: LukaszKatlewa, Licencja: CC BY 3.0
Azbest produkcji sowieckiej, po roku 1983. Zwraca uwagę brak oznaczeń dot. zagrożenia zdrowia. Azbest chryzotylowy zawierający mieszaninę włókien różnej długości.